Декоративно-прикладное искусство и ремесла Узбекистана

Маvzu: Развитие прикладного исскуство в Узбекистане O’qituvchi : Shodijon Baqoev tayorlagan

vvvvv

Amaliy san‘at

O’zbek amaliy bezak san’atining eng rivojlangan naqqoshlik, ganchkorlik, tosh va suyak o’ymakorligi, kandakorlik, pichoqchilik, zargarlik, kashtachilik, zardo’zlik, gilamdo’zlik, savatchilik kabi turlarining bajarish texnologiyalari, xaqiqiy milliy nomlari, va atamalarga ega. Amaliy san’atga xos maktablar, uslublar hamda shu sohalarda nom qozongan ustalarning xizmatlari butun jahonga dong`I ketgan.

Amaliy san‘at asoslari

Hunarmand- iborasining tub ma`nosini ochganda uni ikki xil ta`riflashga to`g`ri keladi

• Uyda yoki do`konida kundalik turmushda ishlatiladigan buym yoki biror maxsulot ishlab chiqarish bilan mashg`ul bo`lgan kosib.

2. Biror bir hunarni yaxshi mukammal egallagan ustadir.

Amaliy san‘at - eng ommaviy, xalqchil, hayotiy zarurati bo`lgan, insonlarga estetik zavq bera oladigan va shu bilan birga hayratlantiradigan ijod mahsulining samarasidir.

Amaliy san`atning qisqacha tarixi

O‘zbek xalqi o‘zining qadimiy va boy madaniyati bilan butun dunyoga mashhur. O‘zbekistonning qadimiy yodgorliklari va tuproq osti qismi ulkan tarixiy muzeydir.

Samarqand, Buxoro, Xiva, Toshkent, Termiz va boshqa shaharlardagi har bir arxitektura yodgorligi bu bir buyuk asar hisoblanadi. Tarixdan ma`lumki ozbek xalq amaliy bezak san`ati ham rivojlanib bizgacha etib kelgan. Amaliy san`at bir necha turlardan iborat bo`lib ularni asosini, poydevorini naqqoshlik tashkil qiladi. Bunday deb aytishimizga sabab, amaliy san`atning barcha turlarda naqshlar ishlatiladi.

Qadimda odamlar yashayotgan maskanlariga, devor-u toshlarga ov jarayonlari, jang-u jadallar, bazmlar, tantanali marosimlarni aks ettirganlar.

Keyinchalik, VIIasr oxiri VIII asr boshlarida islom dinini Ortaosiyoga kirib kelishi sababl tirik mavjudotni aks ettirish taqiqlab qo‘yildi. Shuning uchunturli tasvirlar o‘rnini o‘simliksimon, geometrik naqshli bezaklar egalladi.

Rang-barang, o‘simliksimon, geometrik naqshlar, ularning o‘zaro joylashishida chuqur mazmun singdirilgan. Tasvirlangan naqshlarda ramziylik ustivordir. Ota-bobolarimiz qadimiy obidalarni nafis naqshlar bilan bezar ekanlar, zavq olish bilan bir qatorda ular orqali o‘z orzu-umidlarini, muhabbatlarini, tilaklarini kuylaganlar. Naqqosh ota-bobolarimiz inson ruhiyatini juda chuqur va har taraflama o‘rganib, uylarni ajoyib naqshnigorlar bilan boyitganlar.

Amaliy san`at turlari

Ganch o`ymfkorligi

Kulolchilik

Zargarlik

Naqqoshlik

Kashtachilik

Yog`och o`ymakorligi

Zardo`zlik

Mis kandakorligi

Rextagarlik

Naqqoshlik san`atidan namunalar

Naqqoshlik san`ati

Naqqoshlik xalq amaliy bezak san`atining bir turi sifatida qadimdan o`zbek madaniyatining muhim bo`g`ini hisoblanadi. Ko`p asrlar mobaynida ananalar shakllanib keldi. Naqshlarda san’atning boshqa hamma turlaridan farqli ravishda ajdodlarning chambarchas bog`liqligini, an`analarning davomiyligini ko`rish mumkin.

Naqqoshlik – an`analari san`atning shu turini o`rganish metodlari sifatida ham bobodan otaga, otadan o`g`ilga o’tib kelgan. Ana shu davomiylik tufayli naq- qoshlik san`ati hozirgacha saqlanib bizgacha yetib keldi. Naqshlarning eng yaxshi namunalari, boy ijodiy fantaziya orqali birlashtirilgan shakllarning maqsadga muvofiqligi va go`zalligi bilan farqlanadi.

Murakkab naqsh kompozitsiyasi

Girih

Girih – forscha, chigal, tugun degan ma’noni beradi.

Handasaviy naqsh – to‘rtburchak, uchburchak va boshqa elementlardan tashkil topgan geometrik murakkab naqsh turi. Girih to‘g‘ri, egri va aralash chiziqlarga bo‘ysundirilgan bo‘lib, o‘ziga xos shartlilikka ega.

Naqsh kompozitsiyasi

naqsh kompozitsiyasi

Islimiy naqsh kompozitsiyasi

Islimiy naqsh kompozitsiyasi

Islimiy naqsh

Islimiy naqsh - tabiatda uchraydigan gullar, barglar, g`uncha, novda va tanoblardan foydalanib tuzilgan o`simliksimon ramziy naqsh kompazitsiyasiga aytiladi.

Islimiy naqsh

Islimiy naqshlar ona tabiat, tabiatning go‘zalligi, noz ne’matlar diyori ekanligi. To‘lqinsimon islimiy naqsh hayotning notekisligini, oyning o‘n beshi yorug‘ bo‘lsa, o‘n beshi qorong‘udir. Bularda hikmat alomatlari bordir. Insonning kuni va tuni, vaqtni o‘tishini ya’ni umr o‘tishini ramziy anglatadi. Shuning uchun inson har bir daqiqani g‘animat bilishni anglatadi.

Badiiy akademiya faxriy a`zosi, ganch o`ymakor usto Shirin Murodov

Бухоро Амири қароргоҳи «Ситораи Мохи-Хоса» XVIII-XIX аср. ( Ганч уймакорлиги ва безакли нақш намуналарига эътиборни қаратайлик ).

7

Intererni ganch o`ymakorligida bezash

Intererni ganch o`ymakorligida bezash

Ganch o`ymakorligi

Ganch o`ymakorligida girih kompozitsiyasi

Ganch o`ymakorligida namoyon kompozitsiya

Ravoqlarni muqarnas uslubida bezash

Ganch o`ymakorligida qirma uslubda bajarilgan ish

Qirma pardozda namoyon

Tosh oyna ustida ganch o`ymakorligi

Tosh oyna ustida ishlangan namoyon va tokcha

Ganch o`ymakorligida girih kompozitsiyasi

Ganch o`ymakorligida ruta kompozitsiyasi

Kundal

Kundal – Me’morchilikda keng tarqalgan devor yuzasiga nisbatan bo‘rttib ishlangan bezak texnikasi.

Mo‘yqalam bilan devorga surtilgan qizil kesak bo‘rtma shakl oladi, ustidan bo‘yoq va zarhal beriladi. Zamin zarhalga, asosiy bo‘rtma naqsh elementlari turli-tuman ranglarga bo‘yaladi yoki aksincha, bo‘rtma naqsh zarhalga, zamin esa turli rangga bo‘yaladi. XV asrdan boshlab Samarqanddagi Ashratxona maqbarasi, Amir Temur maqbarasi, Buxorodagi Baland masjidda,Xo`ja Zayniddin masjidida hozirga qadar jozibador namunalar saqlangan. O‘rta Osiyoda kundal texnikasidagi bezaklar keng tarqalgan.

Kashtachilik san`atida ustoz shogird ananalari

Iplarni tabiiy bo`yoqda bo`yash

G.Narzullaeva G`ijduvon kashtachilik maktabi namo`yondasi

Kashtachilik namunasi

Kashtachilik namunasi

Kulolchilik

Uzbek kulolchiligi ikki turga bo`linadi: sirlangan va sirsiz - sopol buyumlari. Bizning davrimizga kelib respublikamizda bir necha kulolchilik markazlari mavjud bo`lib, ular quyidagilar: Samarqand, Shaxrisabz, Kitob,Buxoro viloyati (Gijduvon, O`ba), Bular Fargona vodiysining (Rishton, Ko`kon, G`urumsaroy) va Xorazmning (Xonqa, ko`xna Urganch) zangori-oq rangdagi buyumlari; Samarqand (Urgut), Surxondaryo (Denov) hamda Toshkent qizil-jigarrang-sariq rangdagi buyumlari ishlab chikariladi.

Koshinkorlik

E`tiboringiz uchun raxmat!