Жо??ар шап?ыншылы?ына ?арсы к?рес

Та?ырып

?аза? хал?ыны? жо??ар шап?ыншылы?ына ?арсы к?рес

Ма?сат

?аза? хал?ына жо??ар шап?ыншылы?ынан т?нген ?ауіптен ?л?ай?анын к?рсету. Ру, тайпа, алауызды?тар тудыр?ан теріс ?серлерді? м?нін к?рсету. ?аза?станны? аума?ты? т?тасты?ын са?тап ?алуда халы? арасынан шы??ан ірі ?айраткерлерді? ерен е?бектеріне о?ушыларды? к?зін жеткізу. О?ушыларды? тарихи о?и?аларды ба?алай білуге да?дыландыру, картамен ж?мыс істеуге баулу.

К?рнекілік

?біл?айыр хан, ?йтеке би, Т?ле би, ?азыбек билерді? портреті, ?аза?станны? картасы.

?діс-т?сіл:

Ж?йелік т?сіл.

?ткен саба?ты ?айталау:

1. 1718 жылы салын?ан бекініс. Семей (Семипалатинск).

2. ?скемен бекінісі салынды: 1720 жылы.

3. 1715 жылы Т?уке хан ?айтыс бол?аннан кейін оны? орнына хан болды: ?айып.

4. XVII ?асырдан бастап ?аза?стан?а ?ауып т?ндірген мемлекет. Жо??ар ханды?ы.

5. Жо??арияны? ?аза?стан?а жоры?тар ?йымдастыруда?ы ма?саты: ?аза? еліні? т?уелсіздігін жойып, жерін ?зіне ?арату.

6. 1710 жылы ?ш ж?зді? ?кілдері басып ?осып, жо??арлар?а ?арсы к?рес м?селесін тал?ыла?ан жер. ?ара??м.

7. 1718 жылы ?абанбай мен Жау?ашар батырларды? басшылы?ымен жо??ар ?скерін же?ген жер. Аяк?з ?зеніні? бойы.

8. 1718 жылы Аяк?з ?зеніні? бойында жо??ар ?скерлерін женген шай?аста ?аза? ?олына басшылы? жасады: ?абанбай мен Жау?ашар батыр.

Саба?ты? барысы :

?аза? ханды?ында ж?здер арасында?ы т?ра?ты саяси ж?не экономикалы? байланыстарды? болмауы, ?аза? феодалдарыны? ?зара тартысы к?рші мемлекеттерді? шабуылдауына жол ашты:

Солт?стік – батыстан - баш??рттар;
Солт?стіктен – Сібір казактары;
О?т?стіктен - ?о?ан, Хиуа ханды?тары;
Шы?ыстан – Жо??ария;
О?т?стік - шы?ыстан - ?ытай.

?аза? жеріне ?сіресе ?ауіп т?ндіргені – жо??ар мемлекеті. Жо??ар ?о?тайшыларыны? басты ма?саты:

?аза? еліні? т?уелсіздігін жойып, ?зіне ба?ындыру.
?аза? жерін иемдену.

XVII ?. со?ы XVIII ?. басы – жо??ар ?скері

Жетісуды? бір б?лігін жаулап, Сарысу ?зені ал?абына дейін жетті.

1718 жыл – Аяг?з шай?асы.

?аракерей ?абанбай мен Жау?ашар (Ша?антай) батырларды? басшылы?ымен ал?аш?ы екі к?нде жау тал?андалды. Шай?асты? ?шінші к?ні ?білхайыр мен ?айып со?ыс ?имылдарын келісіп ж?ргізбеді. Осыны пайдалан?ан жо??арлар же?іске жетті.

1722 жылы Цинь императоры Канси ?айтыс бол?аннан кейін Жо??ария барлы? ?скерін ?аза? еліне ?арсы жіберуге м?мкіндік алды.

1723 жыл – Цеван-Рабдан баста?ан 70 мы? жо??ар ?скері 7 шепке б?лініп ?аза? ?лкесін ойрандады (Жетісу - ?аратау – Талас ал?абы).

Б?л – “А?табан ш?бырынды, ал?ак?л с?лама, а? мешін” ?ай?ысыны? бастамасы (1723 – 1727 жылдар). Ел басынан кешкен осы ?асірет “Елім - ай” ?нін ту?ызды. Жо??ар ?ысымымен ?аза? ауылдары ту?ан жерлерін тастап, іргелес аудандар?а ?дере к?шті:

?лы ж?з ж?не Орта ж?зді? бір?атар рулары - Шыршы? ?зеніні? Сырдария?а ??яр саласынан жо?ары ?тіп, Ходжентке беттеді;
Орта ж?з рулары - Самар?анд?а;
Кіші ж?з рулары - Ыр?ыз, Тор?ай, Жайы?, Ор ?зендеріне;
?аза?тарды? бір б?лігі Тобыл губерниясына ?арай жылжыды.

?аза?тарды? Орта Азия ханды?тары мен Еділ ?алма?тарыны? иелігіне жа?ындауы к?ршілес мемлекеттермен ?атынасты сал?ындатты. Жайы? бойында?ы казактар, о?т?стікте ?ара?алпа?тар, ?збектер ?лсіреген ауылдар?а шабуылдап, жа?дайды ауырлата т?сті. ?атты ойрандал?ан жер – Жетісу.

“18 ?асырды? ал?аш?ы он жылды?тарыны? ?аза? хал?ыны? ?міріндегі ?ияметі тере? болды. Жо??арлар, Еділ ?алма?тары, Жайы? казактары, баш??рттар ?лыстарды тал?андап, малдарын айдап, отбасыларын т?т?ындап алып кетті” – деп жазды Ш. У?лиханов. ?аза? жерінде ерекше ?аталды? к?рсеткен жо??ар ?о?тайшысы – Цеван-Рабдан.

1725 жыл - жо??арлар Т?ркістан мен Ташкентті жаулады.

Б?л О?т?стік аудандарды? елді мекендері мен керуен саудасына н?с?ан келтірді. ?аза? жеріні? ?за? жылдар бойы жо??ар билігінде ?алып ?ою ?аупі т?нді.

Хандар мен с?лтандар осы ауыр к?ндерде бас?ыншылар?а ?арсы к?ресті ?йымдастыру орнына, билік ?шін таласып, ?зара ?ыр?ысты. Т?укеден кейін оны? мирас?орлары ?айып, Болат елді? басын ??рай алмады. ?лы ж?зді Жолбарыс хан (1720-1740ж.) бас?арды. Орта ж?з аума?ын С?меке (1724-1738ж.), К?шік (1718-1750) хандар бас?арды. Кіші ж?з билеушілеріні? бірі ?білхайыр (1693-1748жж) 1723 жылы жетекші хан болып танылып, ?олбасшылы? ж?не дипломатиялы? ?абілеттерімен ерекшеленді. Ал ?аза? батырлары ту?ан жерді азат етуге бірікті: Есет, ?аракерей ?абанбай, ?анжы?алы Б?генбай, Сауры?, Малайсары, Баян, Ж?нібек, Райымбек т.б. Бірт?тас ?скер ?йымдастыруда белгілі би - ?анжы?алы Б?генбай батыр ерекше к?зге т?сті. ?ш ж?з жаса?тарыны? біріккен ?имылдары 1726 жылдан басталды.

1726 жыл – “?алма? ?ырыл?ан” шай?асы. Сарысуды? орта а?ысы, (Тор?ай даласы)

Б?ланты ?зеніні? жа?асында?ы “?ара сиыр” деген жерде 60 мы? ?аза? ?скері к?шімен ?алма?тар тал?андалды.

Тарихи ма?ызы:

?аза? хал?ыны? ?скери, моральды? рухы ??терілді.

?ш ж?зді біріктіргенде жо??ар ?аупінен ??тылу?а болатынды?ына сенім к?шейді.

?аза? ?лкесіні? солт?стік – батысы азат етілді.

Елді? т?уелсіздігін ?алпына келтіру ма?сатына ?мтылыс басталды.

1726жыл. – Ордабасы жиыны. ?ш ж?зді?

жаса?тары жиналып, жау?а со??ы беру ж?нінде келісімге келді.

Н?тижесі:

?білхайыр бас ?олбасшы болып сайланды.

Жетісуды азат етуге аттану?а осы жер жа?ын болды.

Алатау, ?аратау сілемдерімен ?оршалып, шы?ысы ашы? дала болатын б?л жер ?аза? жаса?тарын шо?ырландыру?а м?мкіндік берді.

?аза? жаса?тары ж?здік негізде орналастырылды.

1729 жыл?ы к?ктем – А?ыра?ай шай?асы (Бал?аш к?ліні? о?т?стігі) ?білхайыр басшылы?ымен ?ш ж?зді? ?скері ?алма?тар?а к?йрете со??ы берді. Б?л ?рыс?а ?білм?мбет пен Бара? с?лтандар да жеке жаса?тарды бас?арып ?атысты.

Тарихи ма?ызы:

Жо??арлар Іле ?зенін бойлап, еліне ?арай шегінді.

Кіші ж?з бен Орта ж?з жерлеріні? к?п б?лігі азат етілді.

?аза? жерін т?гелдей азат етуге м?мкіндік туды.

?ш ж?зді? бірігуіні? ма?ыздылы?ын к?рсетті.

Алайда, Болат ханны? ?азасынан кейін ?білхайыр мен С?меке (Шахм?хамбет) а?а ханды??а таласып, алауызды? пайда болды. Н?тижесінде:

?білхайыр ?з ?скерін Кіші ж?зге ?арай алып кетті.
С?меке хан ?скерін Орта ж?зге ?арай жырып ?кетті.

Осы себептерден Сырдария ал?абына шегінген ?лы ж?з ?скері ?айта орал?ан ?алма?тарды? жа?а к?шіне ?арсылы? к?рсете алмады. О?т?стік ?аза?станны? осы ??ірі уа?ытша жо??ар ?ктемдігінде ?алып ?ойды. Жо??ар ?аупіні? жойылмауы билеушілерден сырт?ы ?ауіптен ??т?аратын жол іздеуді талап етті.

Саба?ты бекіту :

1. 1718 жылы ?абанбай мен Жау?ашар батырларды? басшылы?ымен жо??ар ?скерін же?ген жер. Аяк?з ?зеніні? бойы.

2. 1718 жылы Аяк?з ?зеніні? бойында жо??ар ?скерлерін женген шай?аста ?аза? ?олына басшылы? жасады: ?абанбай мен Жау?ашар батыр.

3. ?аза? ?олыны? Аяк?з ?зеніні? бойында жо??ар ?скерін тал?анда?ан жыл. 1718 жыл.

4. 1723 жылы Жо??ария барлы? к?ш-?уатын ?арсы ж?мсау?а м?мкіндік алуыны? себебі. Цинь императоры Кансиді? ?лімі.

5. Жо??арды? ?алы? ?олыны? ?аза? жеріне т?т?иылдан баса к?ктеп кірген жылы. 1723 жыл.

6. 1723 жылы жо??арларды? со??ысына т?теп бере алма?ан Орта ж?з рулары ойыс?ан ??ір: Самар?ан.

7. Жо??ар шап?ыншылы?ы кезінде шы??ан ?йгілі ?н. «Елім-ай».

8. Жо??ар шап?ыншылы?ы кезінде ?атты ойрандал?ан ??ір. Жетісу.

9. Б?генбай батырды? руы. ?анжы?алы.

10. Жо??ар шап?ыншылы?ына ?арсы ?ол баста?ан батыр. ?абанбай, Б?генбай, Сауры?, Малайсары, Наурызбай, Баян, ?арасай, Жау?ашар, Ж?нібек, Райымбек.

?й ж?мысы :

?аза? хал?ыны? жо??ар шап?ыншылы?ына ?арсы к?рес

Саба?ты ба?алау :

Саба??а ?атысып,с?ра?тар?а жауап берген балаларды ба?алау

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Жо??ар шап?ыншылы?ына ?арсы к?рес»

Тақырып	Қазақ халқының жоңғар шапқыншылығына қарсы күрес
Мақсат	Қазақ халқына жоңғар шапқыншылығынан төнген қауіптен ұлғайғанын көрсету. Ру, тайпа, алауыздықтар тудырған теріс әсерлердің мәнін көрсету. Қазақстанның аумақтық тұтастығын сақтап қалуда халық арасынан шыққан ірі қайраткерлердің ерен еңбектеріне оқушылардың көзін жеткізу. Оқушылардың тарихи оқиғаларды бағалай білуге дағдыландыру, картамен жұмыс істеуге баулу.
Көрнекілік	Әбілқайыр хан, Әйтеке би, Төле би, Қазыбек билердің портреті, Қазақстанның картасы.
Әдіс-тәсіл:	Жүйелік тәсіл.

Өткен сабақты қайталау:
1. 1718 жылы салынған бекініс. Семей (Семипалатинск). 2. Өскемен бекінісі салынды: 1720 жылы. 3. 1715 жылы Тәуке хан қайтыс болғаннан кейін оның орнына хан болды: Қайып. 4. XVII ғасырдан бастап Қазақстанға қауып төндірген мемлекет. Жоңғар хандығы. 5. Жоңғарияның Қазақстанға жорықтар ұйымдастырудағы мақсаты: Қазақ елінің тәуелсіздігін жойып, жерін өзіне қарату. 6. 1710 жылы үш жүздің өкілдері басып қосып, жоңғарларға қарсы күрес мәселесін талқылаған жер. Қарақұм. 7. 1718 жылы Қабанбай мен Жауғашар батырлардың басшылығымен жоңғар әскерін жеңген жер. Аякөз өзенінің бойы. 8. 1718 жылы Аякөз өзенінің бойында жоңғар әскерлерін женген шайқаста қазақ қолына басшылық жасады: Қабанбай мен Жауғашар батыр.
Сабақтың барысы :
Қазақ хандығында жүздер арасындағы тұрақты саяси және экономикалық байланыстардың болмауы, қазақ феодалдарының өзара тартысы көрші мемлекеттердің шабуылдауына жол ашты: Солтүстік – батыстан - башқұрттар; Солтүстіктен – Сібір казактары; Оңтүстіктен - Қоқан, Хиуа хандықтары; Шығыстан – Жоңғария; Оңтүстік - шығыстан - Қытай. Қазақ жеріне әсіресе қауіп төндіргені – жоңғар мемлекеті. Жоңғар қоңтайшыларының басты мақсаты: Қазақ елінің тәуелсіздігін жойып, өзіне бағындыру. Қазақ жерін иемдену. XVII ғ. соңы XVIII ғ. басы – жоңғар әскері Жетісудың бір бөлігін жаулап, Сарысу өзені алқабына дейін жетті. 1718 жыл – Аягөз шайқасы. Қаракерей Қабанбай мен Жауғашар (Шақантай) батырлардың басшылығымен алғашқы екі күнде жау талқандалды. Шайқастың үшінші күні Әбілхайыр мен Қайып соғыс қимылдарын келісіп жүргізбеді. Осыны пайдаланған жоңғарлар жеңіске жетті. 1722 жылы Цинь императоры Канси қайтыс болғаннан кейін Жоңғария барлық әскерін Қазақ еліне қарсы жіберуге мүмкіндік алды. 1723 жыл – Цеван-Рабдан бастаған 70 мың жоңғар әскері 7 шепке бөлініп Қазақ өлкесін ойрандады (Жетісу - Қаратау – Талас алқабы). Бұл – “Ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама, ақ мешін” қайғысының бастамасы (1723 – 1727 жылдар). Ел басынан кешкен осы қасірет “Елім - ай” әнін туғызды. Жоңғар қысымымен қазақ ауылдары туған жерлерін тастап, іргелес аудандарға үдере көшті: Ұлы жүз және Орта жүздің бірқатар рулары - Шыршық өзенінің Сырдарияға құяр саласынан жоғары өтіп, Ходжентке беттеді; Орта жүз рулары - Самарқандқа; Кіші жүз рулары - Ырғыз, Торғай, Жайық, Ор өзендеріне; Қазақтардың бір бөлігі Тобыл губерниясына қарай жылжыды. Қазақтардың Орта Азия хандықтары мен Еділ қалмақтарының иелігіне жақындауы көршілес мемлекеттермен қатынасты салқындатты. Жайық бойындағы казактар, оңтүстікте қарақалпақтар, өзбектер әлсіреген ауылдарға шабуылдап, жағдайды ауырлата түсті. Қатты ойрандалған жер – Жетісу. “18 ғасырдың алғашқы он жылдықтарының қазақ халқының өміріндегі қияметі терең болды. Жоңғарлар, Еділ қалмақтары, Жайық казактары, башқұрттар ұлыстарды талқандап, малдарын айдап, отбасыларын тұтқындап алып кетті” – деп жазды Ш. Уәлиханов. Қазақ жерінде ерекше қаталдық көрсеткен жоңғар қоңтайшысы – Цеван-Рабдан. 1725 жыл - жоңғарлар Түркістан мен Ташкентті жаулады. Бұл Оңтүстік аудандардың елді мекендері мен керуен саудасына нұсқан келтірді. Қазақ жерінің ұзақ жылдар бойы жоңғар билігінде қалып қою қаупі төнді. Хандар мен сұлтандар осы ауыр күндерде басқыншыларға қарсы күресті ұйымдастыру орнына, билік үшін таласып, өзара қырқысты. Тәукеден кейін оның мирасқорлары Қайып, Болат елдің басын құрай алмады. Ұлы жүзді Жолбарыс хан (1720-1740ж.) басқарды. Орта жүз аумағын Сәмеке (1724-1738ж.), Күшік (1718-1750) хандар басқарды. Кіші жүз билеушілерінің бірі Әбілхайыр (1693-1748жж) 1723 жылы жетекші хан болып танылып, қолбасшылық және дипломатиялық қабілеттерімен ерекшеленді. Ал қазақ батырлары туған жерді азат етуге бірікті: Есет, Қаракерей Қабанбай, Қанжығалы Бөгенбай, Саурық, Малайсары, Баян, Жәнібек, Райымбек т.б. Біртұтас әскер ұйымдастыруда белгілі би - Қанжығалы Бөгенбай батыр ерекше көзге түсті. Үш жүз жасақтарының біріккен қимылдары 1726 жылдан басталды. 1726 жыл – “Қалмақ қырылған” шайқасы. Сарысудың орта ағысы, (Торғай даласы) Бұланты өзенінің жағасындағы “Қара сиыр” деген жерде 60 мың қазақ әскері күшімен қалмақтар талқандалды. Тарихи маңызы: Қазақ халқының әскери, моральдық рухы қөтерілді. Үш жүзді біріктіргенде жоңғар қаупінен құтылуға болатындығына сенім күшейді. Қазақ өлкесінің солтүстік – батысы азат етілді. Елдің тәуелсіздігін қалпына келтіру мақсатына ұмтылыс басталды. 1726жыл. – Ордабасы жиыны. Үш жүздің жасақтары жиналып, жауға соққы беру жөнінде келісімге келді. Нәтижесі: Әбілхайыр бас қолбасшы болып сайланды. Жетісуды азат етуге аттануға осы жер жақын болды. Алатау, Қаратау сілемдерімен қоршалып, шығысы ашық дала болатын бұл жер қазақ жасақтарын шоғырландыруға мүмкіндік берді. Қазақ жасақтары жүздік негізде орналастырылды. 1729 жылғы көктем – Аңырақай шайқасы (Балқаш көлінің оңтүстігі) Әбілхайыр басшылығымен үш жүздің әскері қалмақтарға күйрете соққы берді. Бұл ұрысқа Әбілмәмбет пен Барақ сұлтандар да жеке жасақтарды басқарып қатысты. Тарихи маңызы: Жоңғарлар Іле өзенін бойлап, еліне қарай шегінді. Кіші жүз бен Орта жүз жерлерінің көп бөлігі азат етілді. Қазақ жерін түгелдей азат етуге мүмкіндік туды. Үш жүздің бірігуінің маңыздылығын көрсетті. Алайда, Болат ханның қазасынан кейін Әбілхайыр мен Сәмеке (Шахмұхамбет) аға хандыққа таласып, алауыздық пайда болды. Нәтижесінде: Әбілхайыр өз әскерін Кіші жүзге қарай алып кетті. Сәмеке хан әскерін Орта жүзге қарай жырып әкетті. Осы себептерден Сырдария алқабына шегінген Ұлы жүз әскері қайта оралған қалмақтардың жаңа күшіне қарсылық көрсете алмады. Оңтүстік Қазақстанның осы өңірі уақытша жоңғар өктемдігінде қалып қойды. Жоңғар қаупінің жойылмауы билеушілерден сыртқы қауіптен құтқаратын жол іздеуді талап етті.
Сабақты бекіту :
1. 1718 жылы Қабанбай мен Жауғашар батырлардың басшылығымен жоңғар әскерін жеңген жер. Аякөз өзенінің бойы. 2. 1718 жылы Аякөз өзенінің бойында жоңғар әскерлерін женген шайқаста қазақ қолына басшылық жасады: Қабанбай мен Жауғашар батыр. 3. Қазақ қолының Аякөз өзенінің бойында жоңғар әскерін талқандаған жыл. 1718 жыл. 4. 1723 жылы Жоңғария барлық күш-қуатын қарсы жұмсауға мүмкіндік алуының себебі. Цинь императоры Кансидің өлімі. 5. Жоңғардың қалың қолының қазақ жеріне тұтқиылдан баса көктеп кірген жылы. 1723 жыл. 6. 1723 жылы жоңғарлардың соққысына төтеп бере алмаған Орта жүз рулары ойысқан өңір: Самарқан. 7. Жоңғар шапқыншылығы кезінде шыққан әйгілі ән. «Елім-ай». 8. Жоңғар шапқыншылығы кезінде қатты ойрандалған өңір. Жетісу. 9. Бөгенбай батырдың руы. Қанжығалы. 10. Жоңғар шапқыншылығына қарсы қол бастаған батыр. Қабанбай, Бөгенбай, Саурық, Малайсары, Наурызбай, Баян, Қарасай, Жауғашар, Жәнібек, Райымбек.
Үй жұмысы :		Қазақ халқының жоңғар шапқыншылығына қарсы күрес

Сабақты бағалау :		Сабаққа қатысып,сұрақтарға жауап берген балаларды бағалау