XVIII ?асырды? ал?аш?ы ?штен біріндегі ?аза?-орыс ?атынастары
XVIII ?асырды? ал?аш?ы ?штен біріндегі ?аза?-орыс ?атынастары
8-сынып. ?аза?стан тарихы
Саба?ты? та?ырыбы:
§ 5. XVIII ?асырды? ал?аш?ы ?штен біріндегі ?аза?-орыс ?атынастары
Саба?ты? ма?саты:
• О?ушыларды? ?аза?-орыс ?арым-?атынастарыны? дамуы жайлы білім де?гейін ?л?айту. Патшалы? Ресейді? ?аза?станда?ы отаршылды? саясатыны? м?нін ашып к?рсету, ?скери бекністеріні? салынуына ?арсы ?аза? хал?ыны? к?ресі туралы баяндау;
• О?ушыларды т?рлі о?и?алар мен ??былыстарды? себеп-салдары мен тарихи ма?ызын талдай білуге, жа?а деректер мен фактілерге, а?парат к?здеріне с?йене отырып логикалы? ойлай білуге да?дыландыру;
• Орыс-?аза? ?атынастарыны? тарихы ерте кезден басталады, XVIII ?асырды? басынан бастап екі елді? бір-бірін танып білуге деген ?ызы?ушылы?ы арта т?сті. Сібір губернаторы М.П.Гагарин орыс патшасына Ертістен Жаркентке дейінгі алтын?а ?те бай жаса?ан жобасын ?сынады. 1715 жылы шілдеде подполковник И.Д. Бухгольц бас?ар?ан экспедиция Тобылдан шы?ып Ертісті бойлай аттанады Экспедициясыны? ж?мысыны? н?тижесінде Ж?мішев ж?не Омбы (1716жылы) бекіністеріні? негізі ?аланды.
• 1715-1716 жылдары князь А.Д.Бекович-Черкасскийй экспедициясы Хиуа?а жоры??а шы?ты.
• 1717 жылы Ж?мішевпен Ертісті бойлай ?скери ?амалдар салу ?шін П.Северский мен В.Чередовты? экспедициясы жаса?талады. П.Северскийді? отряды Железинск бекінісін салды. В.Чередовты? отряды Калбасинск ?амалы т?р?ызып, Ертісті? о? жа?асында Семей бекінісіні? (1718 жылы) негізін ?алады.
• 1719-1720 жылдары майор И.М.Лихаревті? экспедициясы Ертісті бойлай ж?ріп, 1720 жылы ?скемен, Черноярск ж?не Коряков ?амалдарын салып шы?ты. Кейінірек оларды? арасына ша?ын редуттар мен форпосттар орнатылады. Б?л ?скери-?ор?анысты? тірек пунктері Жо?ары Ертіс шекаралы? шебін ??рды ж?не жо??ар, т.б. шабуылынан ?ор?ануда зор р?л ат?арды.
• 1722 жылы парсы жоры?ынан орал?ан І Петр ?аза?старды Орыс мемлекеті ??рамына ?осып алу жоспары: «. миллион?а дейін ж?мсалса да, аса к?п шы?ындар?а ?арамастан. Азияны? барлы? елдері мен жерлеріне жеткізеді. ба?ы заманнан естіліп кеткен ?ыр?ыз-?айса? ордаларын Ресей империясыны? ??рамына алу.» туралы айтты. Ресей империясы мен ?аза? хал?ы арасында?ы ?арулы ?а?ты?ыс жайлы, о?ушылар?а жа?а та?ырыпты ?аншалы?ты ме?гергенін білу ?шін, ?орытынды тапсырмалар беріліп, с?ра?тар ?ойылады.
1-тапсырма. ??жаттармен ж?мыс.
-О?улы? пен хрестоматиядан тиісті ??жаттарды о?ы?дар.
1. Ресей мемлекеті ?аза? ханды?ына ?атысты саясатында ?андай ма?саттарды к?здейді?
2-тапсырма. ??жаттармен ж?мыс.
О?улы? пен хрестоматиядан тиісті ??жаттарды о?ып шы?ып, мына с?ра?тар?а жауап бері?дер:
§ 5. XVIII ғасырдың алғашқы үштен біріндегі қазақ-орыс қатынастары
Сабақтың мақсаты:
• Оқушылардың қазақ-орыс қарым-қатынастарының дамуы жайлы білім деңгейін ұлғайту. Патшалық Ресейдің Қазақстандағы отаршылдық саясатының мәнін ашып көрсету, әскери бекністерінің салынуына қарсы қазақ халқының күресі туралы баяндау;
• Оқушыларды түрлі оқиғалар мен құбылыстардың себеп-салдары мен тарихи маңызын талдай білуге , жаңа деректер мен фактілерге , ақпарат көздеріне сүйене отырып логикалық ойлай білуге дағдыландыру;
• Оқушыларды өзара көмектесу, ынтымақ, достық рухында тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас
Әдісі: интерактивті
Көрнекілігі: карта, сызба
Негізгі түсініктер: қамал, бекініс, әскери-барлау экспедициялары, Ресей империясының отаршылдық саясаты, қазақ халқының әскери бекіністер салуға қарсы ерлік күресі.
Сабақтың барысы:
1. Ұйымдастыру кезеңі
2. Оқу құралын тексеріп түгелдеу
3. «Хабар» /ел жаңалықтарынан.../
4. Оқушы зейінін сабаққа аудару
Үй тапсырамысн сұрау:
1. Жоңғар хандығы жаулап алушылық саясатының негізгі себептері қандай?
2. Қазақстар жоңғар басқыншыларына қай жерлерде өткен шайқастарда тойтарыс берді? Жоңғарларға қарсы азаттық күресінің басында кімдер тұрды?
3. Шапқыншылықтың алғашқы кезеңіндегі қазақстардың жеңілу себептері және жоңғарларға қарсы халық-азаттық күрестің тарихи маңызы.
Жаңа сабақты оқытудың жоспары:
1. Қазақ хандығы мен Ресей мемлекеті арасындағы қарым-қатынастың жандана бастауы
2. Патша үкіметінің әскери бекіністер салуы.
3. Ресейдің Қазақстанға жіберген елшіліктері
4. Ресейдің Орта және Кіші жүз қазақстарымен шекаралық қақтығыстары.
Екі ел арасындағы өзара демократиялық және әскери байланыс орнатуға деген мүдделіліктің болғаны оқушыларға өткен сабақтардан таныс. Осы қарым-қатынасты нақтылай түсетін мысалдар келтіре кету керек. Жаңа тақырыпты баяндау барысында орыстар күнделікті өмірде және ресми құжаттарда қазақстарды неге «қырғыз», «қырғыз-қайсақ» атағанын түсіндіремін. Оқушылардың білімділік дәрежесін арттыра түсу мақсатымен, екі ел арасындағы қарым-қатынастың қыр-сырын кесте арқылы терең ашып көрсетеміз.
«XVIII ғасырдың алғагқы үштен біріндегі қазақ-орыс қатынастары»
Қатынастары Қазақ хандығы Ресей мемлекеті
Дипломатиялық
Сауда-экономикалық
Екі ел байланыстарының маңызы
Картаның көмегімен әскери бекіністер салудың барысымен танысамыз. Оқиғалар тізбегі:
• Орыс-қазақ қатынастарының тарихы ерте кезден басталады, XVIII ғасырдың басынан бастап екі елдің бір-бірін танып білуге деген қызығушылығы арта түсті. Сібір губернаторы М.П.Гагарин орыс патшасына Ертістен Жаркентке дейінгі алтынға өте бай жасаған жобасын ұсынады. 1715 жылы шілдеде подполковник И.Д. Бухгольц басқарған экспедиция Тобылдан шығып Ертісті бойлай аттанады Экспедициясының жұмысының нәтижесінде Жәмішев және Омбы (1716жылы) бекіністерінің негізі қаланды.
• 1715-1716 жылдары князь А.Д.Бекович-Черкасскийй экспедициясы Хиуаға жорыққа шықты.
• 1717 жылы Жәмішевпен Ертісті бойлай әскери қамалдар салу үшін П.Северский мен В.Чередовтың экспедициясы жасақталады. П.Северскийдің отряды Железинск бекінісін салды. В.Чередовтың отряды Калбасинск қамалы тұрғызып, Ертістің оң жағасында Семей бекінісінің (1718 жылы) негізін қалады.
• 1719-1720 жылдары майор И.М.Лихаревтің экспедициясы Ертісті бойлай жүріп, 1720 жылы Өскемен, Черноярск және Коряков қамалдарын салып шықты . Кейінірек олардың арасына шағын редуттар мен форпосттар орнатылады. Бұл әскери-қорғаныстың тірек пунктері Жоғары Ертіс шекаралық шебін құрды және жоңғар, т.б. шабуылынан қорғануда зор рөл атқарды.
• 1722 жылы парсы жорығынан оралған І Петр қазақстарды Орыс мемлекеті құрамына қосып алу жоспары: «... миллионға дейін жұмсалса да, аса көп шығындарға қарамастан... Азияның барлық елдері мен жерлеріне жеткізеді... бағы заманнан естіліп кеткен қырғыз-қайсақ ордаларын Ресей империясының құрамына алу ...» туралы айтты. Ресей империясы мен қазақ халқы арасындағы қарулы қақтығыс жайлы , оқушыларға жаңа тақырыпты қаншалықты меңгергенін білу үшін, қорытынды тапсырмалар беріліп, сұрақтар қойылады.
1-тапсырма. Құжаттармен жұмыс.
-Оқулық пен хрестоматиядан тиісті құжаттарды оқыңдар.
1. Ресей мемлекеті Қазақ хандығына қатысты саясатында қандай мақсаттарды көздейді?
2-тапсырма. Құжаттармен жұмыс.
Оқулық пен хрестоматиядан тиісті құжаттарды оқып шығып, мына сұрақтарға жауап беріңдер:
1. И.Д.Бухгольцтің Қазақстандағы әскери экспедициясының мақсатын анықтаңдар.
2. Ертістегі әскери бекіністер не мақсатпен салынды?
Сабақты бекіту:
1. Әскери бекіністер салуға қазақ халқы қалай қарады?
2. Орыс бекініс қамалының тұрғындары мен қазақтар арасындағы әскери қақтығыстар неге жиі болып тұрды?
Үйге тапсырма:
1. 1715-1720 жылдары тұрғызылған әскери бекіністер желісін картаға салып келіңдер.
2. XVIII ғасырдың үштен біріндегі қазақ-орыс қарым-қатынастарының жандануының себептері неде?
3. XVIII ғасырдың басындағы Қазақ хандығының жағдайына сипаттама беріңдер.
