XIX ?асырды? I жартысында?ы музыка ?нері мен материалды? м?дениеті

Саба?ты? та?ырыбы: XIX ?асырды? I жартысында?ы музыка ?нері мен материалды? м?дениеті
Саба?ты? ма?саты:
1) білімділік: ?аза? хал?ыны? музыка ?нері мен м?дениеті туралы білімдерін тере?дету;
2) дамытушылы?: ізденушілік, салыстыру, жина?тау,
талдау;
3) т?рбиелік: хал?ын тарихын білуге, п?нге
?ызы?ушылы?ын ояту, салт - д?ст?рді ?астерлеуге,
эстетикалы? тал?ам?а т?рбиелеу.
Саба? типі: аралас
Саба? т?рі: д?ст?рлі емес
Саба? к?рнекілігі: суреттер
П?наралы? байланыс: ?дебиет, бейнелеу, музыка п?ндері.

Саба? барысы:
I. ?йымдастыру кезе?і

II. ?й тапсырмасын с?рау

ІІІ.Жана саба? жоспары

І?. Саба?ты бекіту.
?I. ?йге тапсырма

?ІІ. Ба?алау

ІІ.«Сурет тани білесі? бе?» ойыны.
Ойынны? ма?саты: о?ушыларды? білім, іскерлік да?дыларын дамыту.
Ойынны? шарты: Т?рлі ?деби, тарихи шы?армалардан ?зінділер дайындалады. Кезекпен ?р топ ?кілдері алып, ?зіндіні о?иды. Егер тарихи т?л?а д?рыс танылса, топ ?пай алады. Егер жауаптары ?ате болса, бас?а топ жауап бере алады.
Тапсырмалар:

«Білім» тобына:
1. Ол елін, жерін жанындай с?йді, озбырлы? саясат ж?ргізіп отыр?ан патша отаршылдарын, халы? жерін талан - тараж?а сал?ан билеуші топты ?шкереледі, о?ан ?арсылы?ын жасырмады. Серігі ?аза бол?аннан кейін де, ол халы?ты к?терілісті жал?астыру?а ша?ырады. Ол кім? Жауабы:
2. Алматы облысы, Жамбыл ауданына ?арасты ?арак?стек деген жерде д?ниеге келген. Тап?ыр, тілге ж?йрік, Жамбыл Жабаевты? ?стазы бол?ан.

«?ылым» тобына:
1. Жастайынан ?зіні? тап?ырлы?ымен к?зге т?скен, 1812 жылы оны Б?кей хан беріш руыны? Жайы? б?лігіні? старшыны етіп та?айында?ан. Махамбетті? серігі бол?ан кім?
2. 1808жылыб?рын?ы К?кшетау облысыны? ?ызылту ауданында, кедей отбасында д?ниеге келген. Жастай екі к?зінен бірдей айырылса да, ?обыз тартып, ?ле? айту?а машы?танады. Б?л кім?

«?нер» тобына:
1. Шешендік ?нерге, ауыз ?дебиетіне жасынан ??мар бол?ан оны? а?ынды? талабы ерте оян?ан. Феодал топтарды? о?аш мінездерін ?жуалап, уытты мыс?ылмен ?шкерелеп отырды.

2. Ш?же ?аржаубай?лыны? ?нерін жо?ары ба?ала?ан, «суырып салма а?ын» деген ба?а берген, Сібір кадет корпусыны? т?легі.

ІІІ. Жа?а саба?. ?аза? хал?ыны? музыка ?нерімен материалды? м?дениеті.
?нер – Саз ?нері
- Музыка ?нері
- Сурет ?нері
- ?ол ?нері
Музыка ?аза? хал?ыны? ?мірінде ерекше орын алды. ?лы Абайды?
«Ту?анда д?ние есігін ашады ?ле?,
?ле?мен жер ?ойнына кірер дене?» – деуі тегін емес. ?сіресе, домбыра тарту, к?йшілік ?нері – ертеден келе жат?ан, ?лтымызды? бет - бейнесін танытатын ?лтты? ?нер. ?р ?аза?ты? ?йінде, т?рінде домбырасы бол?ан. К?й тарту ?обызбен де, домбырамен, сыбыз?ымен де орындалатын бол?ан. ?аза? хал?ыны? музыкалы? ?абілеті ерекше, талантты ?нші, дарынды Асан ?ай?ы жырау, Б??ар жырау, Махамбетте к?й шы?ар?ан («Жоры?», «А?табан», «Ж?мыр ?ылыш»)
Ы?ылас., ??рман?азы., Дина т. б.
Домбыра – халы? ішінде е? к?п тара?ан аспап т?рі. XIX ?. I ж. ?аза? музыка ?неріні? дамуына 1836 - 1838 жыл?ы Б?кей ордасында?ы шаруалар к?терілісі ?лкен ?сер етті.
?ншілер де, к?йшілер де ?здеріні? шеберліктерін ойын - тойларда к?рсетіп, ел ??рметіне б?ленген. Сондай ?нерлі жандарды ??рметтеп, ел оларды сал, серілер деп ата?ан. (Сал, серілерден кімдерді білесі?дер?) Д?рыс олардан бас?а Сегіз сері, Байжан сал дегендер бол?ан.
Салдар – ?нші, а?ын, сазгерлігімен ?оса, атбегі де, ??сбегі, а??а тазы салатын саятшы да бол?ан. Оларды? жаны таза, талантты, ?нерді ерекше ?астерлеген адамдар бол?ан. Халы? та оларды ерекше ??рметтеген. Жыршы, жыраулар батырлы?ты, ерлікті жырла?ан. Жыршы, жыраулар ?ндік ж?не аспапты? орындауды ?атар пайдаланып отыр?ан. Исатай, Махамбет к?терілісіне байланысты к?птеген жырлар шы?ты.
Махамбетті? «Ж?мыр ?ылыш» к?йін ты?дату.
Сонымен бірге XIX ?. Iжарт. ?аза? хал?ыны? материалды? м?дениеті де ерекше дамыды. Бір жа?ынан, мал шаруашылы?ына байланысты, егіншілікке байланысты, ?й шаруашылы?ына байланысты болды.
?аза?тар к?нделікті т?рмыс?а ?ажетті б?йымдарды ?здері жасады. Мысалы: диірмен, келі, келсап т.б. оларды а?аш шеберлері жасады. Ал ?здері теріден ?р т?рлі б?йымдарды – мес, саба, торсы?, киімдер – жар?а? шалбар, теріден шекпен, тыма? т. б. жасады. Ал ?й м?ліктерін, ат ?бзелдерін, киіз ?йді арнайы ?йші шеберлер істейтін болды.
Киіз ?й ??рылысын ата? (есік, кереге, уы?, ша?ыра?, байлайтын керегебау, белбеу, бас??р, киімдер – туырлы?, ?зік, т?ндігі, киіз есік ж?не а?аш есік сы?ырлауы? деп аталады.)

Мал шаруашылы?ы (ат ?бзелдері, арба)
егіншілік Материалды? ?й к?сіпшілігі (?й м?ліктері, киіз ?й)
(ора?, айыр, м?дениет ?ару - жара? (5 ?ару т?рі)
кетпен, шал?ы)
?ол?нер
зергерлік м?йіз ??деу а?аш шебері то?ымашылы?
?аза? хал?ыны? к?шпелі ?мірі, феодалды? ?ару - жара? т?рлеріні? шы?уына ?сер етті.
Ал ?ару т?рлері – 5 ?аруды білеміз бе??азіргі заман материалды? м?дениетпен салыстыру
1. Сада?
2. ?ылыш
3. Найза
4. Айбалта
5. Шо?пар
Ау?атты ?аза?тар айбалта, сада? ?ста?ан. ?скербасы, батырларыны? 5 ?аруы сай бол?ан. Оларды? ?ал?аны, сауыты, найзасы, ?ылышы бол?ан. Мылты?ты негізінен Орта Азия саудагерлерінен мал?а не шикізат?а айырбастайтын бол?ан. ?аза?ты? шеберлері де ?аруды? ?р т?рлісін жаса?ан.
Сонымен бірге то?ымашылы?, киіз басу, металл, с?йек, тері ??деу ?нері к?шпелі халы?ты? т?рмысында ерекше дамыды. Киізді ?алай басады? Алаша т?рлері, терме, алаша, ?а?па алаша то?иды, бас??р, белбеу, ?оржын то?ы?ан. Б??ан ?рмек а?ашын ??рып то?ы?ан. ?йел адамдар ж?н т?тіп, жіп иірген, алаша то?ып, киіз бас?ан, кестелеген, теріден киім тіккен. Ер адамдар с?йектен, теріден, к?містен, был?арыдан б?йымдар жаса?ан. ?аза?ты? киіз ?йлеріне сырттан келген орыс, шетел жи?анкездері ?ызы??ан. Ресейге ?осылуына байланысты ?аза?тарды? баспанасына біраз ?згерістер енді. Осы кездері а?аштан салын?ан т?р?ын ?йлер пайда болды. Орыс шеберлері сал?ан к?п б?лмелі а?аш ?йлерде хандар мен с?лтандар т?рды. Б?л орыс материалды? м?дениетіні? ?аза?тар тіршілігіне біртіндеп ене баста?анын к?рсетеді.
І?. Саба?ты бекіту.
ДАУЫЛПАЗ
?ОБЫЗ
МЕС
АЙБАЛТА
ТУЫРЛЫ?
СЫ?ЫРЛАУЫ?
ШАШБАУ

1. ?аза? хал?ыны? ?лтты? аспаптарыны? бірі.
2. ?ор?ытты? музыкалы? аспабы
3. Теріден жасал?ан ыдыс
4. Бес ?аруды? бірі
5. Керегені жабатын киіз
6. Киіз ?йді? есігі
7. Зергерлік б?йым

?. Міне, балалар біз б?гін XIX ?. I ж. ?аза? хал?ыны? музыка ?нері мен материалды? м?дениеті туралы біраз ма?л?мат алды?. Олай болса «На?ыз ?аза? - ?аза? емес, на?ыз ?аза? – домбыра» - деген ?адір Мырзалиевті? жыр жолдарымен саба?ымызды ая?таймыз.
?I. ?йге тапсырма
• XIX ?. I. ж. музыка ?нері мен материалды? м?дениеті

?ІІ. Ба?алау

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«XIX ?асырды? I жартысында?ы музыка ?нері мен материалды? м?дениеті»

Сабақтың тақырыбы: XIX ғасырдың I жартысындағы музыка өнері мен материалдық мәдениеті
Сабақтың мақсаты:
1) білімділік: қазақ халқының музыка өнері мен мәдениеті туралы білімдерін тереңдету;
2) дамытушылық: ізденушілік, салыстыру, жинақтау,
талдау;
3) тәрбиелік: халқын тарихын білуге, пәнге
қызығушылығын ояту, салт - дәстүрді қастерлеуге,
эстетикалық талғамға тәрбиелеу.
Сабақ типі: аралас
Сабақ түрі: дәстүрлі емес
Сабақ көрнекілігі: суреттер
Пәнаралық байланыс: әдебиет, бейнелеу, музыка пәндері.

Сабақ барысы:
I. Ұйымдастыру кезеңі

II. Үй тапсырмасын сұрау

ІІІ.Жана сабақ жоспары

ІҮ. Сабақты бекіту.
ҮI. Үйге тапсырма

ҮІІ. Бағалау

ІІ.«Сурет тани білесің бе?» ойыны.
Ойынның мақсаты: оқушылардың білім, іскерлік дағдыларын дамыту.
Ойынның шарты: Түрлі әдеби, тарихи шығармалардан үзінділер дайындалады. Кезекпен әр топ өкілдері алып, үзіндіні оқиды. Егер тарихи тұлға дұрыс танылса, топ ұпай алады. Егер жауаптары қате болса, басқа топ жауап бере алады.
Тапсырмалар:

«Білім» тобына:
1. Ол елін, жерін жанындай сүйді, озбырлық саясат жүргізіп отырған патша отаршылдарын, халық жерін талан - таражға салған билеуші топты әшкереледі, оған қарсылығын жасырмады. Серігі қаза болғаннан кейін де, ол халықты көтерілісті жалғастыруға шақырады. Ол кім? Жауабы:
2. Алматы облысы, Жамбыл ауданына қарасты Қаракәстек деген жерде дүниеге келген. Тапқыр, тілге жүйрік, Жамбыл Жабаевтың ұстазы болған.

«Ғылым» тобына:
1. Жастайынан өзінің тапқырлығымен көзге түскен, 1812 жылы оны Бөкей хан беріш руының Жайық бөлігінің старшыны етіп тағайындаған. Махамбеттің серігі болған кім?
2. 1808жылыбұрынғы Көкшетау облысының Қызылту ауданында, кедей отбасында дүниеге келген. Жастай екі көзінен бірдей айырылса да, қобыз тартып, өлең айтуға машықтанады. Бұл кім?

«Өнер» тобына:
1. Шешендік өнерге, ауыз әдебиетіне жасынан құмар болған оның ақындық талабы ерте оянған. Феодал топтардың оғаш мінездерін әжуалап, уытты мысқылмен әшкерелеп отырды.

2. Шөже Қаржаубайұлының өнерін жоғары бағалаған, «суырып салма ақын» деген баға берген, Сібір кадет корпусының түлегі.

ІІІ. Жаңа сабақ. Қазақ халқының музыка өнерімен материалдық мәдениеті.
Өнер – Саз өнері
- Музыка өнері
- Сурет өнері
- Қол өнері
Музыка қазақ халқының өмірінде ерекше орын алды. Ұлы Абайдың
«Туғанда дүние есігін ашады өлең,
Өлеңмен жер қойнына кірер денең» – деуі тегін емес. Әсіресе, домбыра тарту, күйшілік өнері – ертеден келе жатқан, ұлтымыздың бет - бейнесін танытатын ұлттық өнер. Әр қазақтың үйінде, төрінде домбырасы болған. Күй тарту қобызбен де, домбырамен, сыбызғымен де орындалатын болған. Қазақ халқының музыкалық қабілеті ерекше, талантты әнші, дарынды Асан қайғы жырау, Бұқар жырау, Махамбетте күй шығарған («Жорық», «Ақтабан», «Жұмыр қылыш»)
Ықылас....., Құрманғазы....., Дина т. б.
Домбыра – халық ішінде ең көп тараған аспап түрі. XIX ғ. I ж. Қазақ музыка өнерінің дамуына 1836 - 1838 жылғы Бөкей ордасындағы шаруалар көтерілісі үлкен әсер етті.
Әншілер де, күйшілер де өздерінің шеберліктерін ойын - тойларда көрсетіп, ел құрметіне бөленген. Сондай өнерлі жандарды құрметтеп, ел оларды сал, серілер деп атаған. (Сал, серілерден кімдерді білесіңдер?) Дұрыс олардан басқа Сегіз сері, Байжан сал дегендер болған.
Салдар – әнші, ақын, сазгерлігімен қоса, атбегі де, құсбегі, аңға тазы салатын саятшы да болған. Олардың жаны таза, талантты, өнерді ерекше қастерлеген адамдар болған. Халық та оларды ерекше құрметтеген. Жыршы, жыраулар батырлықты, ерлікті жырлаған. Жыршы, жыраулар әндік және аспаптық орындауды қатар пайдаланып отырған. Исатай, Махамбет көтерілісіне байланысты көптеген жырлар шықты.
Махамбеттің «Жұмыр қылыш» күйін тыңдату.
Сонымен бірге XIX ғ. Iжарт. Қазақ халқының материалдық мәдениеті де ерекше дамыды. Бір жағынан, мал шаруашылығына байланысты, егіншілікке байланысты, үй шаруашылығына байланысты болды.
Қазақтар күнделікті тұрмысқа қажетті бұйымдарды өздері жасады. Мысалы: диірмен, келі, келсап т.б. оларды ағаш шеберлері жасады. Ал өздері теріден әр түрлі бұйымдарды – мес, саба, торсық, киімдер – жарғақ шалбар, теріден шекпен, тымақ т. б. жасады. Ал үй мүліктерін, ат әбзелдерін, киіз үйді арнайы үйші шеберлер істейтін болды.
Киіз үй құрылысын ата? (есік, кереге, уық, шаңырақ, байлайтын керегебау, белбеу, басқұр, киімдер – туырлық, үзік, түндігі, киіз есік және ағаш есік сықырлауық деп аталады.)

Мал шаруашылығы (ат әбзелдері, арба)
егіншілік Материалдық үй кәсіпшілігі (үй мүліктері, киіз үй)
(орақ, айыр, мәдениет қару - жарақ (5 қару түрі)
кетпен, шалғы)
қолөнер
зергерлік мүйіз өңдеу ағаш шебері тоқымашылық
Қазақ халқының көшпелі өмірі, феодалдық қару - жарақ түрлерінің шығуына әсер етті.
Ал қару түрлері – 5 қаруды білеміз бе?қазіргі заман материалдық мәдениетпен салыстыру
1. Садақ
2. Қылыш
3. Найза
4. Айбалта
5. Шоқпар
Ауқатты қазақтар айбалта, садақ ұстаған. Әскербасы, батырларының 5 қаруы сай болған. Олардың қалқаны, сауыты, найзасы, қылышы болған. Мылтықты негізінен Орта Азия саудагерлерінен малға не шикізатқа айырбастайтын болған. Қазақтың шеберлері де қарудың әр түрлісін жасаған.
Сонымен бірге тоқымашылық, киіз басу, металл, сүйек, тері өңдеу өнері көшпелі халықтың тұрмысында ерекше дамыды. Киізді қалай басады? Алаша түрлері, терме, алаша, қақпа алаша тоқиды, басқұр, белбеу, қоржын тоқыған. Бұған өрмек ағашын құрып тоқыған. Әйел адамдар жүн түтіп, жіп иірген, алаша тоқып, киіз басқан, кестелеген, теріден киім тіккен. Ер адамдар сүйектен, теріден, күмістен, былғарыдан бұйымдар жасаған. Қазақтың киіз үйлеріне сырттан келген орыс, шетел жиһанкездері қызыққан. Ресейге қосылуына байланысты қазақтардың баспанасына біраз өзгерістер енді. Осы кездері ағаштан салынған тұрғын үйлер пайда болды. Орыс шеберлері салған көп бөлмелі ағаш үйлерде хандар мен сұлтандар тұрды. Бұл орыс материалдық мәдениетінің қазақтар тіршілігіне біртіндеп ене бастағанын көрсетеді.
ІҮ. Сабақты бекіту.
ДАУЫЛПАЗ
ҚОБЫЗ
МЕС
АЙБАЛТА
ТУЫРЛЫҚ
СЫҚЫРЛАУЫҚ
ШАШБАУ

1. Қазақ халқының ұлттық аспаптарының бірі.
2. Қорқыттың музыкалық аспабы
3. Теріден жасалған ыдыс
4. Бес қарудың бірі
5. Керегені жабатын киіз
6. Киіз үйдің есігі
7. Зергерлік бұйым

Ү. Міне, балалар біз бүгін XIX ғ. I ж. қазақ халқының музыка өнері мен материалдық мәдениеті туралы біраз мағлұмат алдық. Олай болса «Нағыз қазақ - қазақ емес, нағыз қазақ – домбыра» - деген Қадір Мырзалиевтің жыр жолдарымен сабағымызды аяқтаймыз.
ҮI. Үйге тапсырма
• XIX ғ. I. ж. музыка өнері мен материалдық мәдениеті