Т?ріктерді? рухани м?дениеті
Саба?ты? та?ырыбы: Т?ріктерді? рухани м?дениеті (6-9 ??.)
Саба?ты? ма?саты :
Білімділік : К?не т?ріктерді? жазба м?дениеті мен ?дебиеті,наным-сенімдері,діні туралы т?сінікті ?алыптастыру;
Дамытушылы?: О?ушыларды? саба??а ?ызы?ушылы?ын арттыра отырып ,танымды? к?з?арастарын ?алыптастыру,ізденушілік ?абілеттерін арттыру;
Т?рбиелік:О?ушыларды ?з еліні? тарихи ??ндылы?тарын ??рметтеуге, тарихи м?дени ескерткіштерді ?ор?ау?а ,са?тай білуге т?рбиелеу
Саба?ты? т?рі :аралас саба?
Саба?ты? ?дісі:С?ра?-жауап,пірір алмасу,
Саба?ты? к?рнекілігі: суреттер,пирамида ,сызба,сладтар
Саба?ты? п?наралы? байланысы: ?аза? ?дебиеті ,география
Саба?ты? барысы:
?йымдастыру кезені:
Сынып о?ушыларымен амандасу , т?гендеу , саба??а дайынды?ын тексеру
О?ушыларды? назарын саба??а аудару
?й тапсырмасын с?рау:
1. «Си?ырлы санды?» ойыны ( ша?ын санды?шаны? ішіне с?ра?тар жазыл?ан пара?шалар б?ктеліп салынады, о?ушылар оларды кезектесіп та?дап алып,жауап берулері керек)
Архитектура дегеніміз не?
?нер деген с?зді? ма?ынасын айтып бер
Бейнелеу ?нері деген ?андай ?нер ?
М?сін ?неріні? ерекшелігі неде?
?олданбалы ?нер жайлы не білесін?
А?ыртас ?имараты ?ай уа?ытта салын?ан?
А?ыртас ?ымараты ?ай ?а?анаттын т?сында салын?ан?
А?ыртас ?имаратын кім сал?ан?
Ды? ескерткіштері ?аза?станны? ?ай айма?тарында к?п са?тал?ан?
Баба Ата ?имараты неше к?нбезді ?
2.Суреттер с?йлейді:слайдпен архитектуралы? ескерткіштерді? суреттері к?рсетіледі, о?ушылар суреттерді сипаттайды, тарихын айтады
3.Пирамиданы ??ру .топтар арасында?ы жарыс ( ?а?аздан пирамиданы? б?лшектері ?иылып алынады ,оны? артына с?ра?тар жазыл?ан. О?ушылар пирамиданы со??ы б?лігінен бастап ??растыруы ?ажет )
I . 1. «Сардоба» деген ?андай ??рылыс
2.А?ыртас ?имараты кімге арналып салын?ан?
3.Будда ?ибадатханаларыны? орындары ?ай жерлерден табылды? (А?бешім,Суяб)
4.Та?тай?а ойып салын?ан сурет ?ай ?аладан табылды? (??йры?т?бе)
5.А?ыртас кешенін зерттеген академик кім? (К.Байпаков)
II 1. «Балбал » деген не?
2.Ды? ??рылыстары ?андай ма?сатпен салын?ан?
3.Білеулі ?имараты ?ай жерде орналас?ан?(?ара?алпа?станмен шекарада)
4.Балбал м?сіндерін та?ы ?алай атайды?
5. «К?лтегін »жазуыны? авторы кім? ( Білге ?а?ан)
?зектілік кезе?і:Саба?ты «К?лтегін» жазуынан бір ?зінді ар?ылы бастау
«Биікте к?к т??ірі,
Т?менде ?ара жер жарал?анда,
Екеуіні? арасында адам баласы жаратыл?ан.
Адам баласы ?стінде ата тегім
Бумын ?а?ан,Істемі ?а?ан отыр?ан
Отырып , т?ркі хал?ыны?
Ел ж?ртын ?алыптастыр?ан,иелік еткен» деп 7 ?. «?лкен жазуында» жазыл?андай О?т?стік Сібір, Алтай,?аза?стан жерлерінежелгі т?рік тайпалары мекендеген.
Олай болса бізді? б?гінгі саба?ымызды? та?ырыбы «Т?ріктерді? рухани м?дениеті»
Жа?а саба?ты т?сіндіру:
Жоспары:
1. К?не т?ріктерді? жазба м?дениеті
2. ?деби тіл ж?не жазба ?дебиетті? дамуы
3. Наным-сенімдері мен діні
Олар т?рікше с?йлеп, к?не т?ркі жазуымен жаз?ан. К?не т?рік ?ліпбиі 35 ?ріптен т?р?ан. Ол ?здеріні? та?балары негізінде жасал?ан.
Т?рік жазуы п.б.: 1.V ?. 2. 1000 жыл ерте(са?тармен байланысты, 1мы? ж). Оны Батыс Т?рік ?а?анаты мен Византия мем-? арас. Елшілік хаттардан к?руге болады.
Т?рік жазуымен ?атар елде со?ды жазуы да болды. Оны ?олдан?андар: ?а?ан ке?есшілері, елші, есепші. Ата?ты к?пестері Сайрам, Тараз, Баласа??н ?ала-да т?р?ан. Б?л жазу т?рік жазуыны? ы?ыстырылуына ?сер етті.
Со??ы 30-40ж. Ішінде Талас, Іле, Сыр, Ертіс ?зендері бойынан ежелгі т?рік жазуларыны? ескерт.таб. жазудан оны? тек билік иесі ?ана емес, орташалар-? бол?анын к?реміз.
К?не т?ркі тілінде 200 аса ж?дігерлер табыл?ан. К?нделікті т?рмыста ауызекі с?здерді ?олдан?ан. Н?тижесінде VІІІ ?. т?ріктерді? жазба ?дебиеті п.б.
?деби туындылар: ма?ал-м?тел, жо?тау дегендерге бай. Мыс.: ?лімнен ?ят к?шті.
«?ор?ыт ата» кітабы 12 жырды? ?осындысы. ?ызылорда ?арма?шыда ескерткіші бар. Кітап мазм?нына ?ара?анда ?ор?ыт айтты деген на?ыл с?здер жиынты?ы к?не т?рік ауыз ?деб.жинастырыл?ан.
?ор?ыт кітабы жастарды т?рбиелі болу?а, жер, елін ?ор?ау?а, батыр, батыл болу?а ша?ырады. Бірлікті уа?ыздайды. Сонымен оларда жазба ?дебиет пен ?деби тілді? жа?сы дамы?анын к?ре аламыз.
Наным-сенімдері мен діні
-От?а табын?ан. Отпен аластау секілді ескі наным ел ішінде ?лі са?тал?ан.
-таби?ат?а табын?ан. ?аза бол?ан адам-? туыстары жиналып, киіз ?й тігіп, ??рбан шалып, оны? атын, м?йітін, заттарын бірге ?ртеген.
Жазда ?лсе к?зде, ?ыста болса к?ктемде топыра?ын жерлеген. Б?л мезгілге табыну.
-К?лтегін жазуынан аспан ?леміне, к?кке сиын?анды?ын к?ре аламыз.
-?май ана?а табын?ан.
-К?к б?ріге табын?ан (О?ызнама) Бала?а жа?сы б?йге аттар?а тіл –к?з тимеу ?шін б?ріні? тырна?, к?з, тіл сия?ты м?шелерін кесіп алып, та?ып ?оятын. Тісі де ?асиетті.
VІІІ ?. О?т. ?аз. М?сылман діні етек ала бастады. Орталы?тары: Сайрам, Тараз, Отырар, Йасы. Оны Сат?? Бо?ра хан мемл. Дін есебінде пайд.
Жа?а саба?ты бекіту:
1. ТАРИХИ СЫНА? ХАТ
1.Т?РІК ЖАЗБА ?ДЕБИЕТІНІ? К?НЕ ЕСКЕРТКІШТЕРІ....................................... Б?ЛАР НА?ЫЗ ТАРИХИ ДАСТАНДАР.
2.?ІІІ-ІХ ?АСЫРЛАР?А ЖАТАТЫН ?ДЕБИ ШЫ?АРМАЛАР.......................................
3.Т?РІКТЕРДЕ “ ........................” ДЕГЕН ?УЛИЕ ?ЙЕЛ БОЛ?АН
4.Т?РІКТЕР .......... Б?РІНІ ??ДЫРЕТ Т?Т?АН
5.?ЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ ?АРМА?ШЫ АУДАНЫНДА...............К?НБЕЗІ ДЕГЕН ЕСКЕРТКІШ БАР.
2. «Ия »ж?не «Жо?»
Ежелгі т?рік ?ліпбиі 24 ?ріптен т?рды
К?не т?рік жазуы руналы? деп аталды
Т?рік жазуымен ?атар иран жазуы да ке? таралды
?ор?ыт ата кітабы 10 жырдан т?рады
Т?ріктер К?к б?ріні ??дірет т?т?ан
?ор?ыт ата к?мбезі Семей ?аласында орналас?ан
Терракота дегеніміз а?аштан жасал?ан м?сін
Ба?алау:
?й тапсырмасы: 10 та?ырыпты о?у
47 беттегі с?ра?тар?а жауап беру
«К?лтегін» жазбасын о?ып келу
