Т?уке хан т?сында?ы ?аза? ханды?ы
Та?ырыбы: Т?уке хан т?сында?ы ?аза? ханды?ы
Саба?ты? ма?саты:
Білімділігі:1. О?ушыларды? ?лтты? мемлекет тарихында?ы кесек т?л?аны? бірі - Есім ханны? немересі, Сал?ам Ж??гірді? баласы Т?уке хан хал?ыны? мы?ты т??ыры биік бір орталы??а ба?ын?ан мемлекет болуына мол ?ажыр - ?айратын ж?мса?ан. Ханны? к?реген ?асиетімен мы?ты ел бол?анын, ?аза? ханды?ыны? Т?уке т?сында?ы ішкі - сырт?ы саясаты, к?рші елдермен ?арым - ?атынасы туралы ?осымша деректермен таныстыра отырып тарихи білімін дамыту.
Дамытушылы?ы: Та?ырып?а с?йкес тест, тірек - сызбалар ??ра білуге, картамен, ?осымша ?дебиеттермен ж?мыс істей білуге да?дыландыру.
Т?рбиелігі: ?аза? тарихында Т?уке хандай ??діретті саясаткер ж?не к?реген мемлекет ?айраткеріні? хал?ына сі?ірген тарихы е?бегін ба?алай білуге о?ыта отырып т?рбиелеу.
Саба?ты? т?рі: Ашы? саба?.
Саба?ты? ?дісі: Т?сіндіру, тірек - сызбамен ж?мыс, с?ра? – жауап, топтастыру, с?йкестендіру тесті, ??гімелеу.
П?наралы? байланыс: ?аза? ?дебиеті, ???ы?тану, география.
Саба?ты? к?рнекілігі: Слайдтар, суреттер, карта, тірек - сызбалар, А?ыз адам журналы, буклет, санды?шалар, асы?тар, ба?алау пара?ы.
Саба?ты? барысы:
І. ?йымдастыру: Амандасу, т?гендеу, назарларын саба??а аудару, топ?а б?лу.
Армысыздар! Б?гін біз «Билер ке?есін» ?ткізу ма?сатында К?лт?бені? басына жиналып отырмыз. Б?л ке?еске Т?уке хан мен ата?ты 3 би Т?ле би, ?азыбек би, ?йтеке би баста?ан а?с?йектер, батырлар мен ?скербасылар ?атыс?алы отыр.І-топ Т?уке хан, ІІ-топ Т?ле би ІІІ-топ ?азыбек би, І?-топ ?йтеке би. Б?л ке?есте мынандай м?селелер тал?ыланады.
К?н т?ртібінде:
1-м?селе: ?й тапсырмасы бойынша с?ра?тар
- «Кім жылдам?»
- С?йкестендіру тесті
2-м?селе: Жа?а саба?: «Т?уке хан т?сында?ы ?аза? ханды?ы»
- Деректеме
- Тірек-сызбалар
- Сергіту с?ті «Та??ажайып 7 саны»
- К?рініс к?рсету
3-м?селе:Бекіту с?ра?тары «?ажайып табло» ?яшы? та?дау.
4-м?селе: ?йге тапсырма беру.
?аулы ?абылдау, шешім шы?ару, ба?алау.
1-м?селе. ?й тапсырмасын с?рау.
«Кім жылдам?»
І-топ Т?уке хан тобына с?ра?тар:
- Т?уекел хан ?аза бол?ан со? хан та?ына кім отырды? (Есім хан)
- Есім хан ?ай жылдары билік ??рды? (1598-1628 жж.)
- «Е?сегей бойлы ер Есім» деп д?ріптеген шежіреші? (??рбан?али Халид)
ІІ-топ Т?ле би тобына с?ра?тар:
- ?ай жылдары Т?рсын М?хаммед с?лтан ?зін хан деп жариялады? (1613-1614 жж.)
- Т?рсын хан ?ай ?аланы астана етті? (Ташкент)
- Ал?аш?ы ?аза?-б?хар шай?асы ?ай жерде болды? (Ай?ыржар)
ІІІ-топ ?азыбек би тобына с?ра?тар:
- Есім хан?а ?арсы бол?ан с?лтан? (Т?рсын М?хаммед)
- Т?рсын ханны? б?лігі ?ай жылы болды? (1627 ж.)
- Т?рсын хан ?олда?ан Жаркент пен ?аш?ар ?алаларыны? ?міршісі? (Абд-Латип (Аппа?))
І?-топ ?йтеке би тобына с?ра?тар:
- Есім хан ?ай ?аланы Астана етті? (Т?ркістан)
- Т?рсын ханны? б?лігі тарихта ?андай атпен ?алды? («?ата?ан ?ыр?ыны»)
- Ташкент т?біндегі Имам??ли бас?ар?ан б?хар ?скерлеріні? ?рысы ?ай жылы болды?(1611 ж.)
С?йкестендіру тесті:
1
Ж??гір хан билік ??рды
А
1613-1627 жж.
2
Жала?т?с батыр ?скеріні? саны
Б
50 мы?
3
Т?рсын хан билік ??рды
В
1628-1652 жж.
4
?аза?-б?хар шай?асы
Г
1643 жылы
5
Жо??ар ?скерлеріні? саны
Д
20 мы?
6
Орб?ла? шай?асы
Е
1603 жылы
Жауабы: 1-В, 2-Д, 3-А, 4-Е, 5-Б, 6-Г
2-м?селе. Жа?а саба?: «Т?уке хан т?сында?ы ?аза? ханды?ы»
Саба?ты? жоспары:
1. Т?укені? хан та?ына отыруы (1680-1715 жж.)
2. Т?уке хан т?сында?ы ?аза? ханды?ыны? ішкі ж?не сырт?ы жа?дайы.
3. «Жеті жар?ы»
4. ?лы билер.
Т?уке хан тобыны? шы?армашылы? тапсырмасы
Т?уке хан кім?
?з-Т?уке хан немесе М?хаммед Батырхан (1626-1718 жж.) деп те аталады, Есім ханны? немересі, Сал?ам Ж??гір атан?ан Ж??гір ханны? ?лы. Т?уке хан т?сында ?аза? ханды?ы саяси жа?ынан ны?ай?ан ж?не бір орталы??а ба?ын?ан ?лкен мемлекет болды. Т?уке ханны? ?ш ж?зге ж?не ?ыр?ыз бен ?ара?алпа??а да билігі ж?рген. Т?уке хан т?сында Сыр бойында ?аза?ты? 32 ?аласы бол?ан. ?ыс?ы Ордасын Т?уке Хан Т?ркістан ?аласына орналастырды. Жаз?ы Ордасы ?азіргі Астана ?аласына таяу жерде бол?ан. Халы? зердесінде ?ал?ан а?ыздар бойынша да Т?уке хан билік ж?ргізген заман е? бір ?ркендеген «алтын ?асыр» ретінде ?алды. Т?уке ханны? билік ??ру кезе?і 1680-1718 жылдар. Я?ни, ?аза? даласында отыз жыл?а жуы? ханды? билік ??р?ан. «Жеті жар?ы» за?дар жина?ын жаса?ан.
Ол к?реген саясаткер, а?ылды дипломат, ??діреті к?шті хан болды.
«?ой ?стіне бозтор?ай ж?мырт?ала?ан заман»
Негізгі ма?саты:
?аза?тарды жо??арларды? ?ысымынан ??т?ару.
Билерді? к?мегімен хан билігін ны?айту.
Т?уке хан ?аза? ханды?ын ны?айтуда «Билер ке?есі» мен «би-батырлар» ке?есіне с?йенді. Ке?еске барлы? руларды? билері мен ?скербасылары, батырлары ша?ырылды.
Т?уке хан та?ына отыр?ан кезде елді? ішкі-сырт?ы жа?дайы шиеленісіп т?рды.
1681-1685 жж. Жо??арлар О?т?стік ?аза?стан?а бірнеше рет шабуыл жасады.
?аза? ханды?ы жо??арлар?а ?арсы т?ру ?шін Орыс мемлекетімен экономикалы? ж?не саяси-дипломатиялы? байланыс орнату?а тырысты.
1624 жылы Т?уке хан І Петрмен елші Аталы?ов ар?ылы сауда байланысын к?шейту туралы келісім жасады. К?ршілес жат?ан ?ыр?ыздар мен ?ара?алпа?тармен де ода?тасты.
«Жеті жар?ы» Х?ІІ ?. ая?ы мен Х?ІІІ ?. басында Сырдария ?зеніні? бойында?ы К?лт?бе деген жерде 3 биді? ?атысуымен ?абылданды. «Жар?ы» с?зі «?ділдік» ??ымын білдірген.
Жеті жар?ы: 1. Жер дауы.2. ?й іші мен бала т?рбиелеу. 3. ?рлы?-?арлы?, барымта.4. Бір халы? пен бас??а ру арасында?ы дау. 5. ?лтын жаудан ?ор?ау. 6. ??н дауы. 7. Жесір дауы.
Жеті жар?ы 1867 – 1868 жж Ресейді? Уа?ытша Ережесіне дейін міндет ат?арды.
Сергіту с?ті: «?ажайып 7 саныны? сыры»: 7 ?азына, 7 ата, 7 к?н, 7 жетім, 7 ?ашы?, т.б.
«Би» ??ымын ?алай т?сінесі?дер?
Би - елші, м?мілегер, за?гер, психолог, а?ын, шешен, т?рбиеші, ойшыл, ?алым, саясаткер, ?о?ам ?айраткері,батыр, актёр, ?лт ?стазы.
Билер дау-жанжалдарды? ?діл шешімін тауып отырды, ?азіргі сот ?ызметін ат?арды.
Т?ле би, ?азыбек би, ?йтеке би топтарыны? шы?армашылы? тапсырмалары
?лы билер ?міріне саяхат
Т?ле би ?лібек?лы- 1663 - 1756 жж. ?мір с?рген;
- ?лы ж?зді? т?бе биі;
- Жамбыл облысы Шу ауданы, Жайса? жайлауында д?ниеге келген;
- Дулат Тайпасыны? жаныс руынан;
- 15 жасынан билік іске аралас?ан;
- ?аза? мемлекеті тарихында?ы ата?ты саяси ?айраткер;
- Т?уке хан т?сында ?йымдас?ан Билер кенесіні? м?шесі;
-«Жеті жар?ы» за?ын жасаушыларды? к?рнекті ?кілі;
-«?арлы?аш ?улие», «?арлы?аш би» атан?ан.
?гізді ?рге салма – ?анаты? талар,
Надан?а к?зі?ді салма – са?ы? сынар.
Досы?а ?тірік айтпа – сенімі? кетер,
Д?шпан?а сыры?ды айтпа – т?бі?е жетер.
?азыбек би Келдібек?лы - 1667 - 1764 жж. ?мір с?рді. Сырдария бойында д?ниеге келген.
- Орта ж?зді? биі. Ар?ын тайпасыны? ?аракесек руынан.
- ?аза? хандарыны? а?ылшысы, елші - м?мілегер, дипломат.
- Жо??ар ханды?ына елшілік, м?мілегерлік жолмен ?ш рет бар?ан.
- Ас?ан шешен, ел бас?ар?ан, дау - жанжалды шешкен.
?й жанында биік т?бе? болса,
Ол ерттеулі аттан кем емес.
Отбасында білгір ?арты? болса,
Ол жазыл?ан хаттан кем емес.
?йтеке би (Айты?) Байбек?лы - 1682 - 1766жж. ?мір с?рген. Кіші ж?зді? биі.
- Ата?ты Жала?т?с батырды? ?рпа?ы;
- ?лем тайпасыны? Т?рт?ара руынан шы??ан
- Аты а?ыз?а айнал?ан а?ыл - ой алыптарыны? бірі.
- 12 жасына дейін ?кесі А?шаханнын т?рбиесінде болып, ел бас?ару мен ?скери ?нерді ме?герген.
- Б?хар мен Самар?анд медреселерінде араб - парсы тілдерін ?йренген.
Бай болса?, халы??а пайдан тисін,
Батыр болса?, д?шпан?а найза? тисін.
Бай болып пайда? тимесе,
Батыр болып найза? тимесе,
Ж?рттан алаб?тен ?йін к?йсін!
4 топ?а тапсырма беру, к?рініс к?рсету.
3 м?селе: Бекіту с?ра?тары
«?ажайып табло» ?яшы? та?дау
- Т?уке хан кімні? немересі? (Есім ханны?)
- Т?уке хан ?ай жылдары билік ??рды?»(1680-1715/1718жж.)
- «Билер ке?есі» ?ай жерлерде ?тті? (Бит?бе, Март?бе, К?лт?бе)
- Т?уке ханны? басты ма?саты ?андай болды? (Бір орталы??а ба?ын?ан ?утты ?аза? ханды?ын ??ру)
- Т?уке ханны? билік ??р?ан жылдары тарихта ?андай атпен ?алды? («Алтын ?асыр», «?ой ?стіне бозтор?ай ж?мырт?ала?ан заман»)
- 1694 жылы Т?уке хан І Петр?а елшілікке кімді жіберді? (Аталы?ов)
- «Жеті жар?ы» за?дар жина?ы ?андай ережелерден т?рды?
- ?ара?алпа? пен ?ыр?ыздарды бас?аруды ?ай билерге тапсырды? (Сасы? пен ?о?ым билерге)
- Билерді? ?мір с?рген жылдары?
- Билер ?андай ?ызмет ат?арды?
4-м?селе: ?йге тапсырма беру:§ 42-43. Т?уке хан т?сында?ы ?аза? ханды?ы о?у, билерді? шешендік, даналы? с?здері мен бата-тілектерін жаттау.
?аулы ?абылдау, шешім шы?ару, асы?тарды санау, балдарды есептеу ар?ылы ба?алау.
