Ту?ан ?лке тарихын тере? танытайы?.

«Бекітемін»

Мектеп директоры: Х.Халтаев

№81Ұлықбек атындағы негізгі орта мектебі

Тарих пәні мұғалімі Халимжанова Раъно Парпитаевнаның 8-«А» сыныбында өткізілген

Дәстүрлі емес сабақ жоспары

Тақырыбы: Туған өлке тарихын терең танытайық.

Қарабұлақ 2015ж

Тақырыбы: Туған өлке тарихын терең танытайық.

Мақсаты:

а) Оқушыларды ауыл тарихы, әдет -ғұрыптарымен таныстыру;

б) Өлкетану пәнін үйрену мақсатында ұлттық әдеттерімізді құрметтеуге үйрету, отансүйгіштік қасиеттерін ояту;

в) Оқушыларды ашық пікірлеуге үйрету, жеке жұмыс жасауға баулу;

Сабақ типі: Дәстүрлі емес сабақ

Сабақ түрі: Сұбат, аралас

Сабақ көрнекілігі: Бүклеттер, плакаттар, ыдыс-аяқтар, теледидар, DVD, интерактивтік тақта.

Сабақ барысы:

Ұйымдастыру кезеңі: а) Оқушылармен сәлемдесу, сабаққа дайындау;

Негізгі кезең:

Жаңа сабақ барысы:

Мұғалім:

Сәлеметсіздерме құрметті қонақтар, ұстаздар, және оқушылар. Бүгінгі ауылымыз тарихына арнап өткізіліп отырған “Қарабұлақтың көне тарихы”, атты ашық сабағымызға қош келдіңіздер. Сабақты бастамас бұрын алдымызға қойған мақсатымызбен таныстыра кетсем. (Бүгінгі сабақты өтуден мақсат)

Ескіріп бара жатқан әдет-ғұрыптарымызды болашаққа үйрету, оларды адамгершілік қасиеттеріне сай етіп тәрбиелеу, өзіміздің ата- бабаларымыздың тарихына қызығушылығын ояту, және олардың басып өткен өмірін құрметтеуге үйрету.

Құрметті қонақтар, оқушылар биыл 2015жылы Қазақстанымыз ұлы мерекелерге толы жыл болмақ. Атап айтқанда «Ұлы жеңістің 70жылдығы», «Қазақстан халықтар ассамблеясының 20 жылдығы», «Ата заңымызға 20 жыл», ең маңыздысы ата бабаларыыздың тарихы, басып өткен жолы және «Қазақ хандығының 550 жылдығы» тойлануда.

Осы мерекелерді тойлау арқылы, оқушыларымыздың бойына отансүйгіштік қасиеттерін сіңіріп, салт- дәстүрлерді құрметтеуге, есте сақтауға, олардың тарихын терең үйреніп, құрметтеуге дағдыландыру мақсатында осы сабақты ұйымдастырдық.

Сабақты тарихтың қосымша пәндері болған “Топономика”, “Этнография”, “Археология”, “Нумузматика”, “Гералдика” пәндері бойынша 3 топқа бөлу арқылы алып барамыз.

1.Топономиктар

2. Археологтар

3. Этнографтар

Халқымызда “Тарихты білмей тұрып, болашақты болжай алмайсың” деген сөз бар. Құрметті елбасымыз Н.Ә.назарбаев айтқанындай “Тарихты халқ жаратады, жазбасақ, талдамасақ, хабарламасақ бізді кім қандай танийды”. Сондықтан тарихты оқу, үйрену, білу әр тұлғаның міндетті парызы.

Археология грекше сөз “Архео” ескі, кәдімгі, “логия”- пән дегенді білдіреді. Бұл пән мен негізінен археологик ғалымдар айналысады.

Археология пәнінде заттай деректер үйреніледі, мысалы: жұмыс құралдары, ыдыс аяқтар және обалар зерттелінеді.

Этнография -сөзі де латынша сөзінен алынған. «этнос», тайпа, «графо»- жазамын, үйренемін деген мағынаны білдіреді. Этнографтар халықтың тарихы, әдет-ғұрыптарын үйрену мен айнналысады.

Топономика- сөзі «грекше» сөзінен алынған болып, «топос» мекен немесе орын -жай мағынасын білдіреді. Бұл пән мен топономик ғалымдар айналысады. Мысалы: өзен, су, көл, тау, қала, және ауыл аттары үйреніледі.

Бүгінгі ауылымыз тарихын үйрену осы үш пән арқылы үйреніледі. Ендігі кезек 1-тобымыз топономиктарға беріледі.

1- топ

Топономиктар.

Арабтар басқыншылығы

VІІ ғасырда Құтайба басшылығында арабтар Орта Азияны басып алды. Бірақ арабтар келгендіктен халықымыз ІХ ғасырға дейін сомони дінінде қалды.

VІІІ ғасырда Ұлы Түрк қағанаты жойылғаннан кейін аймағымыз Салжуқий, Қарахоний және Самонийлар кейіннен Хоразим патшалығына өтеді. Бұл уақытта аймағымызға ислам дині кіріп келеді. Қарабұлақтағы оннан көп аулеттер Ислам динін халыққа таратқан кісілер болатын. Содан кейін Х-ХІ ғасырларда Исфи-джабтан және басқа аймақтардан келіп Ислам динін кеңейткен; Бегжан ата, Бегата, есімдері қазіріде анық болмаған Аламас ата, Кулавлия, Имам ата, Оқтан ата, Көктан ата, Көлкеттік аулие және басқалар. Кей бір мағлұматтарға қарағанда А.Тимур бұл әулиелердің обалары үстіне кесенелер құрдырған. Ғасырлар өтіп, шет ел басқыншылары Шыңғыз, Жоңғар, және Қалмақтар, үкімет кезінде бұл кесенелер бұзылып жоққа шығарылған. Солардан тек Бегата кесенесінің қалдықтары ғана сақталған. Басқа ауліе кесенелері орнында тас, кірпіш қалдықтарығана қалған. Шахиристон деп- байлар мен лауазымдылар тұратын мекенді айтқан. Ал Работ деп- сауда кәсіпкерлер өмір сүретін орынды айтқан.

Моғылдар шапқыншылығы.

ХІІ ғасырдан бастап ішкі моғылыстанда феодал табақалану (бай мен кедейге ажыралу) күшейді. Нуйон деодалдары ашкөздік пен байлық жинауға ұмтылдылар. Оларды Орта Азияның байлықтары қызықтыратын болған. 1215 жылы Шожихан және Шығатай басшылығындағы армия, бай және гүлдеп тұрған Қарабулақты иеленеді. Қарабұлақ хандығы , моғылдарға қарсы қатты күреседі.

Ұлы Отан соғысы кезі.

Қарабұлақ халқы үшін Ұлы Отан соғысы ең ауыр жылдар болды. 1933 жылғы аштықтан кейін ендіғана аяққа тұра жатқан ауылдың ең сара 5450 ұлдарынан соғыс майданында қатыстылар.

Соғыстың кесірінен Қарабұлақ 1275 перзентінен айрылды. Ауылда қалған кексе қатын қыздар, мүгедек балалар түнді түн демей, күнді күн демей колозда еңбек етті. Бұл кезде 50 ден көп қатын-қыздар және кәмілетке толмаған балалар трактор рөлін басқарды.

Ауылдастарымыздан Т.Рустемов, Ғ.Тошниязов «Қизилқишлоқ» Кеңес үкіметі қаһарманы атанды. Жүздеген жігіттеріміз орден және медалдармен марапатталды. Соғыс аяқталған соң 50 жыл өтіп ауыл орталығында «мармар тас» ескерткіштері орнатылды. Онда 800 ден көбірек соғыс мейіттерінің аттары жазылып қойылған.

Дінге байланысты наным, сенімдің нығаюы

30- жылдардағы қатаған саясаттан кейін аймағымызда дін, мәдениет, құлдырады. Байлар – молда деп қараланып, халықтың ең оқымысты бөлігі жоқ қылынды, көбісі шет жерлерге қашып, тірі қалды. Тағы көпшілігі пікірлерін өзгертіп, кеңес үкіметіне еңбек етті. Бірақ сондай қийын кездерде де өз діний жұмыстарын алып баратындары да көп болды. Тәуелсіздіктен кейін аймағымызда білім мен дін де күшейе түсті. Төнтерілістен бұрын болған 40 тан көп мешіт-медреселер орнына жаңадан мешіт- медреселер құрыла бастады. Солар арсында Жолдас Исроил ұлы, Аъзам Абдулла ұлы және Инқилобтан Абдунаби ұлы және басқа жүздеген кісілер құрған медреселер жарқын күә болып есептеледі. Қорабұлақ жай аты түралы да әр түрлі перзенттер бар. Ең алды мен соны айту керек, бұлақ аты мен байланысты болған орын жай аттары Қарабұлақта, Сайрамда, негізінен Оңтүстік Қазақыстан облысы көптеп кездеседі: Ақбұлақ, Қызылбұлақ, Қарабұлақ, Сарыбұлақ, Көкбұлақ, Суықбұлақ, Жылыбұлақ, Шорбұлақ, Узынбұлақ, Кеңбұлақ, Қашқабұлақ, Қотырбұлақ, Қошбұлақ, Қошбұлақ, Сасықбұлақ, Құрттыбұлақ, Үшбұлақ, Міңбұлақ, Берсінбұлақ, Бергенбұлақ, Құмбұлақ, Тасбұлақ, Майбұлақ, Жиренбайбұлақ, Орманбұлақ, Қайнарбұлақ, Тауықбұлақ, атбұлақ, сияқтылар солардың қатарында.

Қарабұлақ атының келіп шығуы туралы келесі түсініктер бар:

Қарабұлақ ауылындағы ең үлкен сулы каналдардан бірі қарасу есептелді. Суды ол, негізінен қасындағы бұлақтардан алған болатын. Ағып тұрған су төбесінен қараған адамдың көзіне қап-қара болып көрінеді. Бұл қап-қара судың тынықтығынан, су өте таза, онда не лай және не араласпа бар. Қарабұлақ және қарасудағы қара сөзінің мағынасы сол сипат пен байланысты. Бұлақтың мағынасы “табиғий бұлақ” екендігін білдіреді.

Топтау және қатаған жылдары.

1930 жыл көктемде бүтін қарабұлақ бір “рабочий” колхозы атанды. 1932 жылда колхоз беске бөлінді. 1938 жылда 12 ге бөлінді. “Рабочий”, “Молотов”, “Қайтпас”, “Ғайрат”, “Қайнарбұлақ”, “Инқилап”, “Интернацонал”, “Ленинизм”, “Пахта Зарптар”, “Мәдени”, “Жаңа тұрмыс”, “Қызылқыстақ”.

1929 жылда халққа мәжбүрлеп дән салығы салынды. 1935-1938 қатаған жылдарда аймағымыздан 100 ден көбірек кісі қатаған қылынды. Сонымен қатар мәдени мешіт, медреселер, ескі кітап қолжазбалар жоқ қылынды.

2-топ

“Археологтар”

Біз ауыл тарихын үйрену барысында көп нәрселерге куә болдық. Себебі ата-бабаларымыздың тарыхында жұмсаған ыдыс-аяқтар біздерде өзгеше қызығушылық оятады. Біз іздену барысында: паныз, пластинка, ағаш қасықтар, сапал ыдыстар, шоян қазандар, тазик, І ғасырдан сатам күбі және сол сияқты бұйымдарды өз көзімізбен көріп, қол мен ұстауға мүмкіндігіміз болды.

Мұндай тарихый ескерткіштер яғыне бұйымдар ауылымызда сақталып қалған. Тарихта ештеңе ізсіз жоғалып кетпейді. Біз оларды мұражайларда, жылнамаларда, тарихый мағлұматтарда кездесуіміз мүмкін. Яқарабұлақтың үлкен қарасуында 4 обжуваз болған. Хожақорғон мекеніндегі обжувоз негізінде бабашапандоздікі болып кейіннен Юнусмат балуанға қалдырылған. Хожақорғанда Байыш баба деген кісінің үлкен дейірмені бар болып, бұл дейірменде бір неше күндіз 40 түйе жүгін быдай арпа және үн істеп шығарған. Қарабұлақтағы бұл дейірмен қазіргі күнде де сақталған.

3-топ

«Этнографтар»

Біздің ауылымыздың әдет - ғұрыптарын білу мақсатында этнография пәніне көбірек тоқталамыз. Себебі ауыл тарихының әдет-ғұрыптары қазіргі күнде өкінішке орай жайлаб жоғалып баруда. Мысалы: Шаймама, әлде, келін сәлем, жар-жар, өлендер тағы басқалар. Солардың бәрін біз ауылымыз әжелерінің сөздерімен жазып алып үйрендік.

Шаймама үдімі аймағымызда негізінен жаз айларында созылмалы қатты жел соғатын болса өткізіледі.

Әлде-ананың перзентіне айтқан жақсы ниеттері, тілектері, үміттері аясында жиналған ән. Кейде аналардың дертін, мұңын, өкінішін, армандарын қосып айтқандарын естиміз.

Жар-жар – негізінен кыз келіншектер тарапынан айтылатын ән. Қызды ұзату және өз үйіне күзету шағында айтылады.

Келін сәлем- «Құрмет мағынасында назар аудару демек» Келін сәлем негізінен жігіттің яғыне күеудің туысқандары, ата-анасы, және көршілеріне қарата айтылады.

Мұғалім: Құрметті қонақтар бүгінгі ауыл тарихыны үйрену барысында алынған барша мәліметтер тарихи деректерге сүйене отырып, түсіндірілді.