Саба?ты? та?ырыбы: §36.?аза? ханды?ыны? ??рылуы. Саба?ты? ма?саты: Білімділік: О?ушылар?а ?за? ?асырлар?а созыл?ан этникалы? процестер ар?асында, ?аза? жерін мекендеген ру - тайпаларды? ?о?амды? - саяси, экономикалы?, м?дени байланыстары мен т?уелсіз жеке ел болса? деген арман - тілектеріні? ар?асында ??рыл?ан ?аза? ханды?ы туралы т?сінік беру. Дамытушылы?: О?ушыны? логикалы? ойлау ?абілетін арттыру, ойын ар?ылы тарихи танымын дамыту. Т?рбиелік: О?ушыларды Отанс?йгіштікке, ?лтжандылы??а. ту?ан жерін ??рметтеуге т?рбиелеу. Саба?ты? т?рі: Аралас саба?. Саба?ты? ?дісі: О?улы?пен ж?мыс, картамен ж?мыс, партрет,д?птермен ж?мыс, кестемен ж?мыс. К?рнекілігі: ?аза?стан Республикасыны? картасы, ?аза? ханды?ыны? Х? - Х?ІІ картасы, Ж?нібек пен Керейді? портреттері, ?лестірмелі ?а?аздар, слайд, диаграммалар, математикалы? лато.
П?нарлы? байланыс: ?дебиет, География. Саба?ты? барысы: І. ?йымдастыру кезе?і: О?ушылармен амандасу.
О?ушыларды т?гелдеу.
О?ушыларды? ??рал – жабды?тарын тексеру.
О?ушыларды саба??а дайындау.
?й тапсырмасын с?рау.
ІІ. ?й тапсырмасын ?орыту:
?аза?ты? ?лы билерін ата?
Бара? хан кай жылы кайтыс болды?
?білхайыр хан А? орда да билікті ?з ?олына алу ?шін ?анша жыл к?ресті?
Х? ?асырда «?аза?тар, олар д?ние ж?зіндегі е? к?шті, саны к?п халы?» деп ата?ан кім?
?аза? ханды?ыны? ??рылуына ?аза?станны? ?ай аума?ында негіз ?аланды ?
?аза? ханды?ы ??рылуы ал?ышарттарыны? бірі ол кездегі ?аза?стан жеріндегі екі мемлекетті? ішкі – сырт?ы жа?дайында?ы о?и?алар болды. Ол ?ай мемлекеттер ?
Жа?а саба?ты? жоспары:
Ханды?ты? негізін ?алаушылар Ж?нібек пен Керей.
?аза? ханды?ыны? аума?ы.
Хал?ыны? этникалы? ??рамы.
К?рші елдермен ?арым – ?атынасы.
Ханды?ты? негізін ?алаушылар Ж?нібек пен Керей:
?аза? ханды?ыны? дербес мемлекет болып ?алыптасуына т?рткі бол?ан ал?ышарттарыды? бірі елдегі бей – берекетсіздік еді.Х? ?асырды? орта шенінде ?біл?айыр ханды?ында то?таусыз ?ршіп отыр?ан ішкі феодалды? ?ыр?ысуларды? ?дей т?суі болады.Оны? ?стіне ?біл?айыр ханны? 1457 жылы ойраттардан же?ілуі оны? ел ішіндегі беделін т?сірді.Осы же?ілістен кейін хан ?зін ?олдама?ан с?лтандарды ?у?ын – с?ргінге ?шырата бастады.Б?л жа?дай Керей мен Ж?нібек с?лтандар?а да ?серін тигізді.Керей мен Ж?нібек ?здерін ?олдайтын ру – тайпалармен Жетісу?а ?арай ойысуды к?здейді. Онда?ы ма?сат жетісу жеріндегі тайпалармен бірігу еді.
Керей мен Ж?нібек с?лтандарды? келуіне Мо?олстан ханы Есен – б??а да ?арсы болмады.Оны? себебі бауыры Ж?ніс ханды??а таласып, же?іліп ?ал?ан со? ?мір Темірді? ?рпа?тарынан ?олдау табу ?мітімен Орта Азия?а кетіп ?ал?ан еді.?з бауыры Ж?ністен кауіптенген Мо?ол ханы Есен – б??а ?аза? с?лтандары Керей мен Ж?нібек Батыс Жетісу?а ?оныстанса ?ауіпсіз болар ойлады. Осы ма?сатпен Мо?ол ханы Керей мен Ж?нібек с?лтандарды жа?сы ?арсы алды.
Керей мен Ж?нібекті? Батыс Жетісу?а к?шіп келуін хал?ымызды? т???ыш к?рнекті тарихшысы, ??лама М?хаммед Хайдар Дулати 1465 – 1466 жылдары ?озыбасыда ?аза? ханды?ын ??рды.Біра? та ол мерзімді бір Алла ?ана біледі деп на?ты айтпа?ан.
Та?ы бір себебі ?біл?айырдан к?шуіні?: Дайыр?ожа би 1456 жылы ?біл?айыр ханны? ?олбасшысы ?обыланды батырды? ?олынан ?аза табады. Екі с?лтан биді? ??нын даулап батырды? басын талап еткен. Батырды? басын берсе б?кіл ?ыпша? ?арсы болатынынан сескенген хан оны? жа?ындарынан ?ш адамны? басын алуды ?сын?ан.Керей мен Ж?нібек б??ан келіспей биді? асын берісімен, 1457 жылы к?зде Жетісу?а ?арай ойыс?ан.
Сонымен, со??ы ?ылыми зерттеулеріміз бойынша Керей мен Ж?нібек с?лтандар 1457 жылы ?озыбасы мен Шу?а келіп ?оныстанып, Батыс Жетісуды ??тты мекен еткен. 1458 жылы к?ктемде Керей с?лтан хан сайланып,?аза? ханды?ы ??рыл?ан.
?аза? ханды?ыны? аума?ы:
Ханды?ты? ал?аш?ы ??рыл?ан кездегі алып жат?ан жері М.Х.Дулатиды? хабары бойынша ?озыбасы мен Шу аума?ы бол?ан.Б?л аума? Жетісуды? батысы ?озыбасы тауы еді, ата?ты ?ш ?о?ыр жайлауы ?ыр?ыз жерімен шектесетін.М?нда, а?ыз?а ?ара?анда Керей хан т?р?ан.Ал Ж?нібек хан ?азіргі Шу стансасыны? солт?стік – шы?ыс жа?ында?ы Хантауды жайла?ан.Хантауды? солт?стік – шы?ыс жа?ында Ж?нібекті? ?ыстауы деген ?ыстау бар.Б?л тауда ?лкен, Кіші, Бала Хантау деген тау аттары ?лі к?нге дейін са?тал?ан. М?ндай атаулар Ж?нібек ханны? б?л ??ірде біраз т?ра?тап т?р?анды?ын бай?атады.Х? ?асырды? ая?ында ?аза? ханды?ыны? жері о?т?стік – шы?ысында ?аратал ?зенінен о?т?стік – батысында Сырдарияны? о? жа?ында?ы ?алаларды ?амты?ан.Солт?стігінде Сарысу ?зеніне дейінгі айма?ты алып жат?ан.?біл?айыр, Мо?олстан ханды?тарынан, Но?ай ордасынан ж?не Сібір ханды?ынан ?аза? ханды?ыны? ??рамын а?ылып келіп ?осылушы ?аза? тайпаларыны? саны ешбір толастамады.Б?л жа?дай ?аза? ханды?ыны? ны?аюына ж?не ханды?ты? жер к?леміні? ке?ейіп, ?л?аюына ы?пал етті.
Хал?ыны? этникалы? ??рамы:
ХІ? – Х? ?асырларда ?аза?стан жерін мекендейтін ?аза? тайпалары Ер тістен Жайы??а, Алтайдан Каспий мен Арал?а дейінгі ке? – байта?, жазы? даланы ?оныстан?ан еді.?аза? даласыны? негізгі т?р?ындары ?йсін, ?а?лы, ?о?ырат, ?ыпша?, найман, керей, ма??ыт,та?ы бас?а к?птеген тайпалар болды.Ол тайпалар т?ркі д?уірінен кейін ?аза? жеріндегі т?рік тілдес тайпалармен бірігіп тілі, ділі, наным – сенімі жа?ынан бір – бірімен араласып кетті.Олар ?аза? хал?ыны? бірт?тас мемлекет болуып ??рылуына, оны? ?лтты? – этникалы? ??рамына ?лкен ?лес ?осты.
К?рші елдермен ?арым – ?атынасы :
?аза? ханды?ыны? ал?аш?ы ?арым - ?атынас жаса?ан елі Мо?ол ханды?ы болды.Мо?олстан ханы Есен б??а Керей ж?не Ж?нібек с?лтандарды не себептен ??ша? жая ?арсы алды. Есен б??а хан, сондай – а? Х? ?асырды? басында Жетісу мен Мо?олстанны? бас?а да аудандарын мазалай баста?ан ойраттарды? шабуылына тойтарыс беру ?шін ?аза?тарды? к?шін пайдаланба? бол?ан.Ж?нібек пен Керей хандар ?ыр?ыз хал?ымен де ?зара тату ?арым – ?атынас орнатты.Тарихи а?ыздарда ?ыр?ыздар ?здеріне хан болу ?шін Ж?нібек ханны? бір баласын с?ра?аны айтылады.
Міне, жа?а ??рыл?ан ?аза? ханды?ыны? ал?аш?ы кезіндегі ?зі мен к?рші жат?ан бас?а елдермен ?арым – ?атынастарыны? дамуы осындай д?режеде еді.
Жа?а саба?ты бекіту: Математикалы? лото ойыны.
4000+220-3000=
1220 жылы
Шы??ысхан Отырар ?аласын басып алды.
4000/2-532=
1468 жылы
?біл?айыр хан ?айтыс болды
728х2+10=
1466 жылы
?аза? ханды?ыны? ??рыл?ан жылы
3800/2+91=
1991 жылы
?аза?станны? т?уелсіздік ал?ан жылы
Жа?а саба?ты ?орытындылау:
1. ?аза? ханды?ыны? негізін ?ала?ан хандар ?
Керей мен Ж?нібек.
2. Керей мен Ж?нібек ?біл?айыр ханды?ынан неге б?лініп шы?ты ?
?аза? ханды?ыны? дербес мемлекет болып ?алыптасуына т?рткі бол?ан ал?ышарттарыды? бірі елдегі бей – берекетсіздік еді.Х? ?асырды? орта шенінде ?біл?айыр ханды?ында то?таусыз ?ршіп отыр?ан ішкі феодалды? ?ыр?ысуларды? ?дей т?суі болады.Оны? ?стіне ?біл?айыр ханны? 1457 жылы ойраттардан же?ілуі оны? ел ішіндегі беделін т?сірді.Осы же?ілістен кейін хан ?зін ?олдама?ан с?лтандарды ?у?ын – с?ргінге ?шырата бастады.Б?л жа?дай Керей мен Ж?нібек с?лтандар?а да ?серін тигізді.Керей мен Ж?нібек ?здерін ?олдайтын ру – тайпалармен Жетісу?а ?арай ойысуды к?здейді.
3. ?аза? ханды?ыны? ??рылуы туралы жаз?ан тарихшы кім ?
М?хаммед Хайдар Дулати.
4. Мо?олстан ханы Есен б??аны? Керей мен Ж?нібекті ?уана ?арсы ал?ан себебі неде ?
Оны? себебі бауыры Ж?ніс ханды??а таласып, же?іліп ?ал?ан со? ?мір Темірді? ?рпа?тарынан ?олдау табу ?мітімен Орта Азия?а кетіп ?ал?ан еді.?з бауыры Ж?ністен кауіптенген Мо?ол ханы Есен – б??а ?аза? с?лтандары Керей мен Ж?нібек Батыс Жетісу?а ?оныстанса ?ауіпсіз болар ойлады. Осы ма?сатпен Мо?ол ханы Керей мен Ж?нібек с?лтандарды жа?сы ?арсы алды.
Просмотр содержимого документа
«Та?ырыбы: ?аза? ханды?ыны? ??рылуы»
Сабақтың тақырыбы: §36.Қазақ хандығының құрылуы. Сабақтың мақсаты: Білімділік: Оқушыларға ұзақ ғасырларға созылған этникалық процестер арқасында, қазақ жерін мекендеген ру - тайпалардың қоғамдық - саяси, экономикалық, мәдени байланыстары мен тәуелсіз жеке ел болсақ деген арман - тілектерінің арқасында құрылған Қазақ хандығы туралы түсінік беру. Дамытушылық: Оқушының логикалық ойлау қабілетін арттыру, ойын арқылы тарихи танымын дамыту. Тәрбиелік: Оқушыларды Отансүйгіштікке, ұлтжандылыққа. туған жерін құрметтеуге тәрбиелеу. Сабақтың түрі: Аралас сабақ. Сабақтың әдісі: Оқулықпен жұмыс, картамен жұмыс, партрет,дәптермен жұмыс, кестемен жұмыс. Көрнекілігі: Қазақстан Республикасының картасы, Қазақ хандығының ХҮ - ХҮІІ картасы, Жәнібек пен Керейдің портреттері, үлестірмелі қағаздар, слайд, диаграммалар, математикалық лато.
Пәнарлық байланыс: Әдебиет, География. Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу.
Оқушыларды түгелдеу.
Оқушылардың құрал – жабдықтарын тексеру.
Оқушыларды сабаққа дайындау.
Үй тапсырмасын сұрау.
ІІ. Үй тапсырмасын қорыту:
Қазақтың ұлы билерін ата?
Барақ хан кай жылы кайтыс болды?
Әбілхайыр хан Ақ орда да билікті өз қолына алу үшін қанша жыл күресті?
ХҮ ғасырда «қазақтар, олар дүние жүзіндегі ең күшті, саны көп халық» деп атаған кім?
Қазақ хандығының құрылуына Қазақстанның қай аумағында негіз қаланды ?
Қазақ хандығы құрылуы алғышарттарының бірі ол кездегі Қазақстан жеріндегі екі мемлекеттің ішкі – сыртқы жағдайындағы оқиғалар болды. Ол қай мемлекеттер ?
Жаңа сабақтың жоспары:
Хандықтың негізін қалаушылар Жәнібек пен Керей.
Қазақ хандығының аумағы.
Халқының этникалық құрамы.
Көрші елдермен қарым – қатынасы.
Хандықтың негізін қалаушылар Жәнібек пен Керей:
Қазақ хандығының дербес мемлекет болып қалыптасуына түрткі болған алғышарттарыдың бірі елдегі бей – берекетсіздік еді.ХҮ ғасырдың орта шенінде Әбілқайыр хандығында тоқтаусыз өршіп отырған ішкі феодалдық қырқысулардың үдей түсуі болады.Оның үстіне Әбілқайыр ханның 1457 жылы ойраттардан жеңілуі оның ел ішіндегі беделін түсірді.Осы жеңілістен кейін хан өзін қолдамаған сұлтандарды қуғын – сүргінге ұшырата бастады.Бұл жағдай Керей мен Жәнібек сұлтандарға да әсерін тигізді.Керей мен Жәнібек өздерін қолдайтын ру – тайпалармен Жетісуға қарай ойысуды көздейді. Ондағы мақсат жетісу жеріндегі тайпалармен бірігу еді.
Керей мен Жәнібек сұлтандардың келуіне Моғолстан ханы Есен – бұға да қарсы болмады.Оның себебі бауыры Жүніс хандыққа таласып, жеңіліп қалған соң Әмір Темірдің ұрпақтарынан қолдау табу үмітімен Орта Азияға кетіп қалған еді.Өз бауыры Жүністен кауіптенген Моғол ханы Есен – бұға қазақ сұлтандары Керей мен Жәнібек Батыс Жетісуға қоныстанса қауіпсіз болар ойлады. Осы мақсатпен Моғол ханы Керей мен Жәнібек сұлтандарды жақсы қарсы алды.
Керей мен Жәнібектің Батыс Жетісуға көшіп келуін халқымыздың тұңғыш көрнекті тарихшысы , ғұлама Мұхаммед Хайдар Дулати 1465 – 1466 жылдары Қозыбасыда Қазақ хандығын құрды.Бірақ та ол мерзімді бір Алла ғана біледі деп нақты айтпаған.
Тағы бір себебі Әбілқайырдан көшуінің: Дайырқожа би 1456 жылы Әбілқайыр ханның қолбасшысы Қобыланды батырдың қолынан қаза табады. Екі сұлтан бидің құнын даулап батырдың басын талап еткен. Батырдың басын берсе бүкіл қыпшақ қарсы болатынынан сескенген хан оның жақындарынан үш адамның басын алуды ұсынған.Керей мен Жәнібек бұған келіспей бидің асын берісімен, 1457 жылы күзде Жетісуға қарай ойысқан.
Сонымен, соңғы ғылыми зерттеулеріміз бойынша Керей мен Жәнібек сұлтандар 1457 жылы Қозыбасы мен Шуға келіп қоныстанып, Батыс Жетісуды құтты мекен еткен. 1458 жылы көктемде Керей сұлтан хан сайланып,қазақ хандығы құрылған.
Қазақ хандығының аумағы:
Хандықтың алғашқы құрылған кездегі алып жатқан жері М.Х.Дулатидың хабары бойынша Қозыбасы мен Шу аумағы болған.Бұл аумақ Жетісудың батысы Қозыбасы тауы еді, атақты Үш қоңыр жайлауы қырғыз жерімен шектесетін.Мұнда, аңызға қарағанда Керей хан тұрған.Ал Жәнібек хан қазіргі Шу стансасының солтүстік – шығыс жағындағы Хантауды жайлаған.Хантаудың солтүстік – шығыс жағында Жәнібектің қыстауы деген қыстау бар.Бұл тауда Үлкен, Кіші, Бала Хантау деген тау аттары әлі күнге дейін сақталған. Мұндай атаулар Жәнібек ханның бұл өңірде біраз тұрақтап тұрғандығын байқатады.ХҮ ғасырдың аяғында Қазақ хандығының жері оңтүстік – шығысында Қаратал өзенінен оңтүстік – батысында Сырдарияның оң жағындағы қалаларды қамтыған.Солтүстігінде Сарысу өзеніне дейінгі аймақты алып жатқан.Әбілқайыр, Моғолстан хандықтарынан, Ноғай ордасынан және Сібір хандығынан Қазақ хандығының құрамын ағылып келіп қосылушы қазақ тайпаларының саны ешбір толастамады.Бұл жағдай Қазақ хандығының нығаюына және хандықтың жер көлемінің кеңейіп, ұлғаюына ықпал етті.
Халқының этникалық құрамы:
ХІҮ – ХҮ ғасырларда Қазақстан жерін мекендейтін қазақ тайпалары Ер тістен Жайыққа, Алтайдан Каспий мен Аралға дейінгі кең – байтақ, жазық даланы қоныстанған еді.Қазақ даласының негізгі тұрғындары үйсін, қаңлы, қоңырат, қыпшақ, найман, керей, маңғыт,тағы басқа көптеген тайпалар болды.Ол тайпалар түркі дәуірінен кейін қазақ жеріндегі түрік тілдес тайпалармен бірігіп тілі, ділі, наным – сенімі жағынан бір – бірімен араласып кетті.Олар қазақ халқының біртұтас мемлекет болуып құрылуына, оның ұлттық – этникалық құрамына үлкен үлес қосты.
Көрші елдермен қарым – қатынасы :
Қазақ хандығының алғашқы қарым - қатынас жасаған елі Моғол хандығы болды.Моғолстан ханы Есен бұға Керей және Жәнібек сұлтандарды не себептен құшақ жая қарсы алды. Есен бұға хан, сондай – ақ ХҮ ғасырдың басында Жетісу мен Моғолстанның басқа да аудандарын мазалай бастаған ойраттардың шабуылына тойтарыс беру үшін қазақтардың күшін пайдаланбақ болған.Жәнібек пен Керей хандар қырғыз халқымен де өзара тату қарым – қатынас орнатты.Тарихи аңыздарда қырғыздар өздеріне хан болу үшін Жәнібек ханның бір баласын сұрағаны айтылады.
Міне, жаңа құрылған Қазақ хандығының алғашқы кезіндегі өзі мен көрші жатқан басқа елдермен қарым – қатынастарының дамуы осындай дәрежеде еді.
Жаңа сабақты бекіту: Математикалық лото ойыны.
4000+220-3000=
1220 жылы
Шыңғысхан Отырар қаласын басып алды.
4000/2-532=
1468 жылы
Әбілқайыр хан қайтыс болды
728х2+10=
1466 жылы
Қазақ хандығының құрылған жылы
3800/2+91=
1991 жылы
Қазақстанның тәуелсіздік алған жылы
Жаңа сабақты қорытындылау:
1.Қазақ хандығының негізін қалаған хандар ?
Керей мен Жәнібек.
2. Керей мен Жәнібек Әбілқайыр хандығынан неге бөлініп шықты ?
Қазақ хандығының дербес мемлекет болып қалыптасуына түрткі болған алғышарттарыдың бірі елдегі бей – берекетсіздік еді.ХҮ ғасырдың орта шенінде Әбілқайыр хандығында тоқтаусыз өршіп отырған ішкі феодалдық қырқысулардың үдей түсуі болады.Оның үстіне Әбілқайыр ханның 1457 жылы ойраттардан жеңілуі оның ел ішіндегі беделін түсірді.Осы жеңілістен кейін хан өзін қолдамаған сұлтандарды қуғын – сүргінге ұшырата бастады.Бұл жағдай Керей мен Жәнібек сұлтандарға да әсерін тигізді.Керей мен Жәнібек өздерін қолдайтын ру – тайпалармен Жетісуға қарай ойысуды көздейді.
3. Қазақ хандығының құрылуы туралы жазған тарихшы кім ?
Мұхаммед Хайдар Дулати.
4. Моғолстан ханы Есен бұғаның Керей мен Жәнібекті қуана қарсы алған себебі неде ?
Оның себебі бауыры Жүніс хандыққа таласып, жеңіліп қалған соң Әмір Темірдің ұрпақтарынан қолдау табу үмітімен Орта Азияға кетіп қалған еді.Өз бауыры Жүністен кауіптенген Моғол ханы Есен – бұға қазақ сұлтандары Керей мен Жәнібек Батыс Жетісуға қоныстанса қауіпсіз болар ойлады. Осы мақсатпен Моғол ханы Керей мен Жәнібек сұлтандарды жақсы қарсы алды.
Бағалау:
Үйге тапсырма: § 36 Қазақ хандығының құрылуы. «Туған елім – Қазақстан» тақырыбына эссе жазу.
