Т?уелсіздік м?ртебесі-елдігімні? ай?а?ы

Саба?ты? та?ырыбы: Т?уелсіздік м?ртебесі-елдігімні? ай?а?ы

Саба?ты? ма?саты:

Білімділік: о?ушылар?а р?міздер жайлы ма?л?мат беру, елімізді? негізгі белгілері болып табылатын мемлекеттік р?міздермен таныстыру, оларды? ма?ызын т?сіндіру, р?міздер тарихымен таныстыру.
Дамытушылы?: р?міздер жайлы білімдерін дамыту?а к?мектесу. Оларды? ма?ызын т?сіндіру ар?ылы ?з бетімен т?сіну ?абілеттерін дамыту, шы?армашылы? ?рекеттерін жетілдіруге к?мектесу.

Т?рбиелік: мемлекеттік р?міздерді? ма?ыздылы?ын т?сіндіре отырып оны ??рметтеуге ?йрету, р?міздерді ?р?ашанда ?астерлеп ма?тан т?ту?а ша?ыру, Отан?а, елге деген с?йіспеншілігін арттыру, патриотты?, азаматты? рух?а т?рбиелеу.

Барысы:

І. Кіріспе б?лім.

1. М??алімні? с?зі:

Жер бетіндегі мемлекет атаулыны? барлы?ында мемлекеттігіні? белгілері р?міздері бар.Р?міз дегеніміз-белгілі бір н?рсені сипаттап к?рсетуден туатын сыр- та?ба,шартты белгі ?аза?стан Республикасы,т?уелсіз мемлекет. ?аза?стан Республикасыны? Елта?басы, Туы, ?н?раны сендерге таныс.

2. Балаларды? р?міздер туралы білімдерін жетекші с?ра?тар бере отырып аны?тау:

- ?аза?станны? туыны? т?сі ?андай?

- ?аза?станны? туын ?ай жерлерден к?ресі??

- ?аза?станны? елта?басы ?андай?

- ?аза?станны? елта?басында ?андай белгілерді к?рді??

- ?аза?стан Республикасыны? ?н?раны ?ай кезде орындалады?

3. ?аза?стан Республикасыны? р?міздері туралы деректі фильмді бейнетаспадан к?рсету

Бейнетаспа мазм?ны:

Елта?ба – к?гілдір т?с, негізінде – ша?ыра? бейнесі, аспан к?мбезіндегі к?н бейнесі, уы?тары к?н с?улесін елестетеді. Елта?бада ар?ыма? бейнесін алтын пыра?ты ай м?йізді етіп келтірген. Елта?баны? ма?дайшасында бес б?рышты ж?лдыз салын?ан. Ж?лдыз – елімізді? ж?лдызы жары? болсын деген ма?ына береді.

Елта?баны? авторлары: Жандарбек М?лібеков, Шота У?лиханов

Елта?ба дегеніміз не?

Негізі «Герб» с?зі неміс тілінен аудар?анда «ербо» –м?ра деген ма?ынаны білдіреді. Ал д?л осы ??ымды тіліміздегі «та?ба» деген с?з аны? жеткізеді. Б?л ?рбір елді?, ?аланы?, ?рбір руды?, жеке адамны? бейнесі белгіленген шартты ж?не ерекшелік белгісі. Елта?ба иесіні? тарихымен ты?ыз байланысты болады. Елта?ба сол елді? за?ына байланысты аны?талады ж?не за? бойынша бекітіледі.

ü Геральдика (елта?батану) ж?не вексилология (тутану) атты ?ылым салалары ?мірге келгелі бірнеше ?асыр ?тті. Б?л ж?нінде ал?аш?ы кітаптар ХVІ ?асырда-а? белгілі бол?ан. Француз тарихшысы Менестрэ 1650 жылы осы м?селені ??гіп жаз?ан ?лкен е?бегі ?шін елта?батану іліміні? атасы атанды.

Ал?аш?ы елта?балар ?ашан пайда бол?ан?

Ал?аш?ы нышандар?а жататын тотемдік белгілер ?лемні? барлы? халы?тары арасында ке? тара?ан. Негізінен жануарлар бейнесі кескінделген б?л т?маршалар белгілі бір рулар мен тайпаларды? орта? р?мізіне айналды. Оларды? ?ай ?о?амдасты??а жататынын сол т?маршалар?а ?арап ажырататын болды. Кейінірек к?семдер мен рубасыларыны? билік белгілері ретінде бір уыс ш?п, жапыра?, ??сты? ?ауырсын ?анаты, айры?ша ?шекейлеп жасал?ан бас киім ж?не бас?а нышандар пайдаланылды. Оларды? орнын найза, ?шекейлі ба?андар мен т?рлі темір салпынша?тар басты.

Геральдика с?зі нені білдіреді?

Геральдика латын с?зінен аудар?анда елта?батану дегенді білдіреді.

Е? ал?аш?ы геральдикалы? белгілер ?айда бейнеленген?

?лы Гомер ?йгілі Троя шай?асына ?атыс?ан ?скерлерді? ?ал?андарында?ы белгілер туралы баяндаса, Эсхил жау?а ?арсы со?ыс аш?ан жауынгерлерді? ?ал?андарында?ы нышандарды талдап жырлайды. Келе-келе, ал?аш?ы ?скери байра?тар пайда болды. Темір ба?ан басына, найзаны? ?шына немесе а?аш тая?тар?а ?здері сиынатын ??дайларыны? немесе ?улие т?татын жануарларды? бейнесін іліп шы?атын бол?ан. Оларда ?анатты Пегас, Минотавр, тасба?а мен ?кі бейнелері кездеседі. Кир (ХІІ ?.) алтын ?анатты ?ыран б?ркіт бейнесін жеке та?басы ретінде пайдалан?ан деседі.

ü Дегенмен, ?азіргі жалаулар мен туларды? т?п атасы дерлік ал?аш?ы байра? к?не Азия топыра?ында, б?рын к?шпелі ата-бабаларымыз аралас –??ралас ?мір с?рген ежелгі ?ытай жерінде д?ниеге келген деседі. Чжоу ?улеті билік ж?ргізген б.з.д. ХІІ ?асырда желбіреген т???ыш байра?тар т?сі де бізге таныс-ала бол?ан. Кейіннен ежелгі ?нді жерінде к?терілген ?ызыл, жасыл т?сті ?скери байра?тарды? ?шы ?шкілденіп келетін де, ортасына сары бояумен ?р т?рлі киелі жануарларды? бейнесі салынатын.

?аза? еліні? геральдикасыны? тарихы ?ашаннан бастау алды?

?з тіліміздегі «та?ба» с?зі Т?ркі ?а?анатында д?ниеге келген. Білімпаз Махм?д ?аш?ари ?зіні? ?лемге ?йгілі с?здігінде «та?ба-ел билеушілерді? ерекше белгілері» деген ма?ына береді.Б?л с?зді бергі он жетінші ?асыр?а дейін орыс князьдары да пайдалан?ан. Т?ркі халы?тарыны? та?балары туралы деректер V ?асырдан белгілі екендігі к?рсетілген. ?аза? руларыны? та?балары осы к?нге дейін са?тал?ан. Та?ба белгілер к?не а?шаларымызда да к?рініс тап?ан. Сонау VІ-VІІІ ?асырларда-а? ру-?лыс нышандары айшы?тал?ан металл те?гелер шы?арыл?ан. Отырар, Тараз ?алаларында?ы металл те?гелер шы?ар?ан ?стаханалар туралы деректер ?те мол.

ü Тік сы?ар сызы?-?а?лыларды?, тік ?ос сызы? немесе ?ос ?ліп-?ыпша?тарды?, с?йір немесе тік ?осыл?ан сызы?тар-керейлерді?, б?рыш бейнелі белгі-наймандарды?, д??гелек-дулаттарды?, ?ос д??гелек к?з-ар?ындарды?, боса?а бейнесі-?о?ыраттарды?, сада? бейнесі-адайларды?, ??ла?ты д??гелек-албандарды? т.б. ру-тайпалы? белгілері бол?ан.

?аза?стан жерінде ?олданыл?ан ?андай елта?баларды? т?рлерін білесі??

Елта?баларды? дамуы, жетілуі, ?рт?рлілігі кезе?дерге байланысты. Елта?балар 6 т?рге, я?ни 6 де?гейге б?лінеді.

Ал?аш?ы ?леуметтік, р?міздік (рулы? та?балар), м?рлер, ?улеттік, ?алалар мен аума?ты? ж?не ресми бекітілген мемлекеттік елта?балар.

Ке?ес ?кіметі т?сында?ы ?аза?стан елта?басы туралы не білесі??

Жетпіс жылдан астам уа?ыт бойы желбіреген ?ызыл туды? мемлекеттік нышан?а айналуы ресми т?рде 1918 жылдары ?абылдан?ан. Бидай маса?тарымен к?мкерілген ора?-бал?алы ?ызыл ж?лдызды ?аза?станны? елта?басы пайда бол?ан. Онда ?аза?ша жазылып, орыс тіліндегі н?с?аларын ?айтала?ан «Барлы? елдерді? пролетарлары, бірігі?дер!». «?КСР» деген ?аза?ша ?арыптардан бас?а, республика ерекшелігіне мегзейтін еш?андай белгі болма?ан.

Елта?ба ??рылымы неден т?рады?

Елта?ба негізінен жайма та?та (?ал?ан) ж?не оны? айналасында?ы кескін, бейнелеулерден т?рады.Елта?баны? негізі батырларды? ?ал?андарыны? к?шірмесі ретінде ашыл?ан.

Геральдика тарихында б?рын-со?ды болма?ан ?аза?стан елта?басында?ы ?андай бейне ? Ша?ыра? тектес елта?ба б?рын-со?ды ?лемдік геральдика тарихында болма?ан. ?аза?ты? ?асиетті ?ара ша?ыра?ыны? бейнесі б?тін ?аза? еліні? символы іспеттес. ?ара ша?ыра?-бізді? ?лтты? алтын бесігі. Асыл ді?гек аман болса, алтын бесік м??гілік ?мір жырымен тербеле береді деген ??ым бар.

?аза?стан елта?басында?ы бесб?рышты ж?лдыз нені білдіреді?

Т?уелсіз мемлекетімізді? ??ша?ы бес ??рлы??а бірдей ашы?, ?лемдік ?ркениет к?шіне ?з болмыс-бітімімізді са?тай отырып ілеспек ниетіміз бар дегенге мегзейтін бесб?рышты ж?лдыз.

ü Бесб?рыш формасы К?лтегін ескерткішінде де ?олданыл?ан. Аспан денелерін, ?сіресе, К?н мен Айды, одан кейін ж?лдыздарды кие т?татын хал?ымызды? «ба?ымыз ашылып, ж?лдызымыз жар?ырай берсін» деген асыл арманын да ар?алап т?р ол.

Ту – тік т?ртб?рышты,к?гілдір т?сті мата ортасында к?н бейнесі мен шары?тай ?ш?ан дала ?ыраны ж?не сабына таяу тік тартыл?ан ?лтты? ?рнек жола? бейнеленген.

Туды? авторы: Ш?кен Ниязбеков

Ту деген не? Ту («флаг» нидерл.) а?аш сап?а немесе бау?а ілінген белгілі бір т?сі, к?біне эмблемасы бар мата.

Мемлекеттік ту дегеніміз не? Мемлекеттік ту- елді? Т?уелсіздігін білдіретін ресми билік нышан.

Туды? сипаттамасы ?айда тіркеледі?

Мемлекеттік туды? негізгі сипаттамасы Конституция бойынша бекітіліп, тіркеледі.

М?ра?атшы: Мемлекеттік туды? негізгі элементі оны? т?сі екендігі де дау тудырмаса керек. Е? к?п тара?ан деректер бойынша, мысалы, ?ызыл ту ерлік таныту, к?рес, ?ауіп т?ндіру, бас к?теру ж?не шу шы?ару деген ??ымдарды береді. А? ту-бейбіт ниет, жау?а ?арсыласпай берілу, ?ара ту-?ай?ы, жо?тау ж?не ?арсылы? білдіру белгісі деп саналады. Т?стерді? діни ма?ыналары да бар. А?ты-христиандар, жасылды м?сылмандар, сар?ыш ?ызылды будда?а табынушылар ?асиет т?тады.

ü ?р халы?ты?, ?р ?лтты? жанына жа?ын, айры?ша ?астерлейтін ?з баяуы, ?з т?сі де болады. Осы?ан орай ?лтты? бояу деген ??ым ке? тара?ан. Оны? тере? танымды? м?ні, ?олдану ?рдісі ж?не ?ріден бастау алатын т?л тарихы болады. ?детте, ?лтты? бояу ?лтты? ?нер туындыларында, ою-?рнектерде, киім-кешектерде, т?рмысты? заттарда жиі ?олданылады. Ол сол себепті халы?ты? таби?и болмыс-бітімі мен мінез-??л?ынан да хабар беріп т?рады деп есептеледі. Мысалы, Испания туларында?ы ?рекпіген ?ызыл-сары бояулар испан хал?ыны? ?ызу ?анды мінезіне ?йлесер болса, Финляндия туларында?ы а?шыл, к?гілдір т?с фин хал?ыны? бойында?ы сал?ын ?андылы? пен сабырлылы?ты сездіретін к?рінеді.

?аза?стан туыны? к?к т?ске боялу себебі?

Танымды? т?р?ыдан ал?анда, ?ызыл-отты?, жылу мен ?анны?, жасыл-ш?пті?, ?сімдікті?, ?ара-жерді?, суы?ты?, ?ара??ылы?ты?, а?-суды? белгісі болып саналса, зе?гір к?к-аспанны?, ауа мен ??рлы?ты? белгісіне баланады.

ü Ал?аш?ы геральдистерді? бірі Ансельм жаса?ан кесте бойынша, ол-адалды?ты?, кіршіксіз тазалы? пен бейк?н? п?ктікті? нышаны, ?рі осы ре?дес ту к?терген елді? саясатына ерекше сенім к?рсетуге болады деген ой?а жетелейді.

?аза? жерінде ту ?ашан пайда болды?

Ту к?терген батыр бабалар бейнесі сонау ерте замандарда жартаста сызыл?ан суреттерде ай?ын бейнеленген. К?не ??ымдарды былай ?ой?анда, аттары б?гінге дейін жеткен М?де, Бумын ж?не Елтеріс, Ж?нібек пен Керей, ?асым мен Есім хан, Т?уекел мен Т?уке, ?біл?айыр мен Абылай сынды ел билеушілерімізді?, ?ол баста?ан ба?ад?рлерімізді? ?ай-?айсысыны? да ?з байра?ы бол?аны м?лім. Байра?ты? т?сіне келер болса?, «К?к асаба» атал?ан к?не байра? т?сі исі т?ркі халы?тарыны? т?п атасы кие т?т?ан К?к аспан ?міршісіні? белгісіне баланса, т?ркілерді? та?ы бір табынары-к?к б?рі бейнесі де туда?ы та?ба?а айнал?ан.

ü ?аза? даласында к?терілген байра?, тулар да бір тектес болма?ан, ?рине. ?за? уа?ыт бойы арнайы с?з етіліп, ?асиетті ж?дігер ретінде ??нтталма?анды?тан да, ел ішінде к?біне Абылайды? а? туы ?ана ауыз?а алынады. Дегенмен, тек т?релер ?ста?ан туларды? ?зі ?р алуан бол?ан. Мысалы, араб, парсы, т?ркі ж?не ?ытай жазбаларына с?йене отырып, оларды? ?ызыл, к?к, а?, ала тулы бол?анын білеміз.

?аза?стан Республикасыны? Мемлекеттік туыны? ресми аны?тамасы?

Туымызда?ы н?р ш??ылалы алтын к?н бейнесі, ?ыран к??іл хал?ымызды? асыл арманын ар?ала?ан дала б?ркіті мен рухани болмысымызды? жар?ын бір к?рінісі болып табылатын ?лтты? ?рнек-сондай айтары мол астарлы айшы?тар. Ортасында ш??ылалы к?н, оны? астында ?алы?тап ?ш?ан ?ыран бейнеленген тікб?рышты к?гілдір т?сті мата. О?ан ?оса, Туды сабыны? т?сынан ?лтты? ?рнек на?ыштал?ан тік жола? к?ктеп ?теді. К?н, ш??ыла, ?ыран ж?не ?рнек бейнелері алтын т?сті болуы керек. Туды? ені мен ?зынды?ыны? бір-біріне ?атынасы ½ б?лшегімен ?рнектеледі. Я?ни, ені-1,5 метр болса, ?зынды?ы 3 метр болады.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Т?уелсіздік м?ртебесі-елдігімні? ай?а?ы »

Сабақтың тақырыбы: Тәуелсіздік мәртебесі-елдігімнің айғағы

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: оқушыларға рәміздер жайлы мағлұмат беру, еліміздің негізгі белгілері болып табылатын мемлекеттік рәміздермен таныстыру, олардың маңызын түсіндіру, рәміздер тарихымен таныстыру.
Дамытушылық: рәміздер жайлы білімдерін дамытуға көмектесу. Олардың маңызын түсіндіру арқылы өз бетімен түсіну қабілеттерін дамыту, шығармашылық әрекеттерін жетілдіруге көмектесу.
Тәрбиелік: мемлекеттік рәміздердің маңыздылығын түсіндіре отырып оны құрметтеуге үйрету, рәміздерді әрқашанда қастерлеп мақтан тұтуға шақыру, Отанға, елге деген сүйіспеншілігін арттыру, патриоттық, азаматтық рухқа тәрбиелеу.

Барысы:

І. Кіріспе бөлім.

1. Мұғалімнің сөзі:

Жер бетіндегі мемлекет атаулының барлығында мемлекеттігінің белгілері рәміздері бар.Рәміз дегеніміз-белгілі бір нәрсені сипаттап көрсетуден туатын сыр- таңба,шартты белгі Қазақстан Республикасы,тәуелсіз мемлекет. Қазақстан Республикасының Елтаңбасы, Туы, Әнұраны сендерге таныс.

2. Балалардың рәміздер туралы білімдерін жетекші сұрақтар бере отырып анықтау:

- Қазақстанның туының түсі қандай?

- Қазақстанның туын қай жерлерден көресің?

- Қазақстанның елтаңбасы қандай?

- Қазақстанның елтаңбасында қандай белгілерді көрдің?

- Қазақстан Республикасының әнұраны қай кезде орындалады?

3. Қазақстан Республикасының рәміздері туралы деректі фильмді бейнетаспадан көрсету

Бейнетаспа мазмұны:

Елтаңба – көгілдір түс, негізінде – шаңырақ бейнесі, аспан күмбезіндегі күн бейнесі, уықтары күн сәулесін елестетеді. Елтаңбада арғымақ бейнесін алтын пырақты ай мүйізді етіп келтірген. Елтаңбаның маңдайшасында бес бұрышты жұлдыз салынған. Жұлдыз – еліміздің жұлдызы жарық болсын деген мағына береді.

Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков, Шота Уәлиханов

Елтаңба дегеніміз не?

Негізі «Герб» сөзі неміс тілінен аударғанда «ербо» –мұра деген мағынаны білдіреді. Ал дәл осы ұғымды тіліміздегі «таңба» деген сөз анық жеткізеді. Бұл әрбір елдің, қаланың, әрбір рудың, жеке адамның бейнесі белгіленген шартты және ерекшелік белгісі. Елтаңба иесінің тарихымен тығыз байланысты болады. Елтаңба сол елдің заңына байланысты анықталады және заң бойынша бекітіледі.

ü Геральдика (елтаңбатану) және вексилология (тутану) атты ғылым салалары өмірге келгелі бірнеше ғасыр өтті. Бұл жөнінде алғашқы кітаптар ХVІ ғасырда-ақ белгілі болған. Француз тарихшысы Менестрэ 1650 жылы осы мәселені үңгіп жазған үлкен еңбегі үшін елтаңбатану ілімінің атасы атанды.

Алғашқы елтаңбалар қашан пайда болған?

Алғашқы нышандарға жататын тотемдік белгілер әлемнің барлық халықтары арасында кең тараған. Негізінен жануарлар бейнесі кескінделген бұл тұмаршалар белгілі бір рулар мен тайпалардың ортақ рәмізіне айналды. Олардың қай қоғамдастыққа жататынын сол тұмаршаларға қарап ажырататын болды. Кейінірек көсемдер мен рубасыларының билік белгілері ретінде бір уыс шөп, жапырақ, құстың қауырсын қанаты, айрықша әшекейлеп жасалған бас киім және басқа нышандар пайдаланылды. Олардың орнын найза, әшекейлі бақандар мен түрлі темір салпыншақтар басты.

Геральдика сөзі нені білдіреді?

Геральдика латын сөзінен аударғанда елтаңбатану дегенді білдіреді.

Ең алғашқы геральдикалық белгілер қайда бейнеленген?

Ұлы Гомер әйгілі Троя шайқасына қатысқан әскерлердің қалқандарындағы белгілер туралы баяндаса, Эсхил жауға қарсы соғыс ашқан жауынгерлердің қалқандарындағы нышандарды талдап жырлайды. Келе-келе, алғашқы әскери байрақтар пайда болды. Темір бақан басына, найзаның ұшына немесе ағаш таяқтарға өздері сиынатын құдайларының немесе әулие тұтатын жануарлардың бейнесін іліп шығатын болған. Оларда қанатты Пегас, Минотавр, тасбақа мен үкі бейнелері кездеседі. Кир (ХІІ ғ.) алтын қанатты қыран бүркіт бейнесін жеке таңбасы ретінде пайдаланған деседі.

ü Дегенмен, қазіргі жалаулар мен тулардың түп атасы дерлік алғашқы байрақ көне Азия топырағында, бұрын көшпелі ата-бабаларымыз аралас –құралас өмір сүрген ежелгі Қытай жерінде дүниеге келген деседі. Чжоу әулеті билік жүргізген б.з.д. ХІІ ғасырда желбіреген тұңғыш байрақтар түсі де бізге таныс-ала болған. Кейіннен ежелгі Үнді жерінде көтерілген қызыл, жасыл түсті әскери байрақтардың ұшы үшкілденіп келетін де, ортасына сары бояумен әр түрлі киелі жануарлардың бейнесі салынатын.

Қазақ елінің геральдикасының тарихы қашаннан бастау алды?

Өз тіліміздегі «таңба» сөзі Түркі қағанатында дүниеге келген. Білімпаз Махмұд Қашқари өзінің әлемге әйгілі сөздігінде «таңба-ел билеушілердің ерекше белгілері» деген мағына береді.Бұл сөзді бергі он жетінші ғасырға дейін орыс князьдары да пайдаланған. Түркі халықтарының таңбалары туралы деректер V ғасырдан белгілі екендігі көрсетілген. Қазақ руларының таңбалары осы күнге дейін сақталған. Таңба белгілер көне ақшаларымызда да көрініс тапқан. Сонау VІ-VІІІ ғасырларда-ақ ру-ұлыс нышандары айшықталған металл теңгелер шығарылған. Отырар, Тараз қалаларындағы металл теңгелер шығарған ұстаханалар туралы деректер өте мол.

ü Тік сыңар сызық-қаңлылардың, тік қос сызық немесе қос әліп-қыпшақтардың, сүйір немесе тік қосылған сызықтар-керейлердің, бұрыш бейнелі белгі-наймандардың, дөңгелек-дулаттардың, қос дөңгелек көз-арғындардың, босаға бейнесі-қоңыраттардың, садақ бейнесі-адайлардың, құлақты дөңгелек-албандардың т.б. ру-тайпалық белгілері болған.

Қазақстан жерінде қолданылған қандай елтаңбалардың түрлерін білесің?

Елтаңбалардың дамуы, жетілуі, әртүрлілігі кезеңдерге байланысты. Елтаңбалар 6 түрге, яғни 6 деңгейге бөлінеді.

Алғашқы әлеуметтік, рәміздік (рулық таңбалар), мөрлер, әулеттік, қалалар мен аумақтық және ресми бекітілген мемлекеттік елтаңбалар.

Кеңес Үкіметі тұсындағы Қазақстан елтаңбасы туралы не білесің?

Жетпіс жылдан астам уақыт бойы желбіреген қызыл тудың мемлекеттік нышанға айналуы ресми түрде 1918 жылдары қабылданған. Бидай масақтарымен көмкерілген орақ-балғалы қызыл жұлдызды Қазақстанның елтаңбасы пайда болған. Онда қазақша жазылып, орыс тіліндегі нұсқаларын қайталаған «Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!». «ҚКСР» деген қазақша қарыптардан басқа, республика ерекшелігіне мегзейтін ешқандай белгі болмаған.

Елтаңба құрылымы неден тұрады?

Елтаңба негізінен жайма тақта (қалқан) және оның айналасындағы кескін, бейнелеулерден тұрады.Елтаңбаның негізі батырлардың қалқандарының көшірмесі ретінде ашылған.

Геральдика тарихында бұрын-соңды болмаған Қазақстан елтаңбасындағы қандай бейне ?

Шаңырақ тектес елтаңба бұрын-соңды әлемдік геральдика тарихында болмаған. Қазақтың қасиетті қара шаңырағының бейнесі бүтін қазақ елінің символы іспеттес. Қара шаңырақ-біздің ұлттың алтын бесігі. Асыл діңгек аман болса, алтын бесік мәңгілік өмір жырымен тербеле береді деген ұғым бар.

Қазақстан елтаңбасындағы бесбұрышты жұлдыз нені білдіреді?

Тәуелсіз мемлекетіміздің құшағы бес құрлыққа бірдей ашық, әлемдік өркениет көшіне өз болмыс-бітімімізді сақтай отырып ілеспек ниетіміз бар дегенге мегзейтін бесбұрышты жұлдыз.

ü Бесбұрыш формасы Күлтегін ескерткішінде де қолданылған. Аспан денелерін, әсіресе, Күн мен Айды, одан кейін жұлдыздарды кие тұтатын халқымыздың «бағымыз ашылып, жұлдызымыз жарқырай берсін» деген асыл арманын да арқалап тұр ол.

Ту – тік төртбұрышты,көгілдір түсті мата ортасында күн бейнесі мен шарықтай ұшқан дала қыраны және сабына таяу тік тартылған ұлттық өрнек жолақ бейнеленген.

Тудың авторы: Шәкен Ниязбеков

Ту деген не?

Ту («флаг» нидерл.) ағаш сапқа немесе бауға ілінген белгілі бір түсі, көбіне эмблемасы бар мата.

Мемлекеттік ту дегеніміз не?

Мемлекеттік ту- елдің Тәуелсіздігін білдіретін ресми билік нышан.

Тудың сипаттамасы қайда тіркеледі?

Мемлекеттік тудың негізгі сипаттамасы Конституция бойынша бекітіліп, тіркеледі.

Мұрағатшы: Мемлекеттік тудың негізгі элементі оның түсі екендігі де дау тудырмаса керек. Ең көп тараған деректер бойынша, мысалы, қызыл ту ерлік таныту, күрес, қауіп төндіру, бас көтеру және шу шығару деген ұғымдарды береді. Ақ ту-бейбіт ниет, жауға қарсыласпай берілу, қара ту-қайғы, жоқтау және қарсылық білдіру белгісі деп саналады. Түстердің діни мағыналары да бар. Ақты-христиандар, жасылды мұсылмандар, сарғыш қызылды буддаға табынушылар қасиет тұтады.

ü Әр халықтың, әр ұлттың жанына жақын, айрықша қастерлейтін өз баяуы, өз түсі де болады. Осыған орай ұлттық бояу деген ұғым кең тараған. Оның терең танымдық мәні, қолдану үрдісі және әріден бастау алатын төл тарихы болады. Әдетте, ұлттық бояу ұлттық өнер туындыларында, ою-өрнектерде, киім-кешектерде, тұрмыстық заттарда жиі қолданылады. Ол сол себепті халықтың табиғи болмыс-бітімі мен мінез-құлқынан да хабар беріп тұрады деп есептеледі. Мысалы, Испания туларындағы өрекпіген қызыл-сары бояулар испан халқының қызу қанды мінезіне үйлесер болса, Финляндия туларындағы ақшыл, көгілдір түс фин халқының бойындағы салқын қандылық пен сабырлылықты сездіретін көрінеді.

Қазақстан туының көк түске боялу себебі?

Танымдық тұрғыдан алғанда, қызыл-оттың, жылу мен қанның, жасыл-шөптің, өсімдіктің, қара-жердің, суықтың, қараңғылықтың, ақ-судың белгісі болып саналса, зеңгір көк-аспанның, ауа мен құрлықтың белгісіне баланады.

ü Алғашқы геральдистердің бірі Ансельм жасаған кесте бойынша, ол-адалдықтың, кіршіксіз тазалық пен бейкүнә пәктіктің нышаны, әрі осы реңдес ту көтерген елдің саясатына ерекше сенім көрсетуге болады деген ойға жетелейді.

Қазақ жерінде ту қашан пайда болды?

Ту көтерген батыр бабалар бейнесі сонау ерте замандарда жартаста сызылған суреттерде айқын бейнеленген. Көне ұғымдарды былай қойғанда, аттары бүгінге дейін жеткен Мөде, Бумын және Елтеріс, Жәнібек пен Керей, Қасым мен Есім хан, Тәуекел мен Тәуке, Әбілқайыр мен Абылай сынды ел билеушілеріміздің, қол бастаған баһадүрлеріміздің қай-қайсысының да өз байрағы болғаны мәлім. Байрақтың түсіне келер болсақ, «Көк асаба» аталған көне байрақ түсі исі түркі халықтарының түп атасы кие тұтқан Көк аспан әміршісінің белгісіне баланса, түркілердің тағы бір табынары-көк бөрі бейнесі де тудағы таңбаға айналған.

ü Қазақ даласында көтерілген байрақ, тулар да бір тектес болмаған, әрине. Ұзақ уақыт бойы арнайы сөз етіліп, қасиетті жәдігер ретінде құнтталмағандықтан да, ел ішінде көбіне Абылайдың ақ туы ғана ауызға алынады. Дегенмен, тек төрелер ұстаған тулардың өзі әр алуан болған. Мысалы, араб, парсы, түркі және қытай жазбаларына сүйене отырып, олардың қызыл, көк, ақ, ала тулы болғанын білеміз.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туының ресми анықтамасы?

Туымыздағы нұр шұғылалы алтын күн бейнесі, қыран көңіл халқымыздың асыл арманын арқалаған дала бүркіті мен рухани болмысымыздың жарқын бір көрінісі болып табылатын ұлттық өрнек-сондай айтары мол астарлы айшықтар. Ортасында шұғылалы күн, оның астында қалықтап ұшқан қыран бейнеленген тікбұрышты көгілдір түсті мата. Оған қоса, Туды сабының тұсынан ұлттық өрнек нақышталған тік жолақ көктеп өтеді. Күн, шұғыла, қыран және өрнек бейнелері алтын түсті болуы керек. Тудың ені мен ұзындығының бір-біріне қатынасы ½ бөлшегімен өрнектеледі. Яғни, ені-1,5 метр болса, ұзындығы 3 метр болады.

(Әнұран дегеніміз не?

Қытайлар гимнді «гоге»-мемлекет өлеңі, мемлекет әні десе, арабтар оған отан өлеңі, отан әні деген мағына береді.

Қазақ халқының сөзі жоқ мемлекеттік әнұран міндетін атқарып келе жатқан музыкалық шығарма?

Құрманғазының әйгілі «Сарыарқа» күйі ғасырдан астам уақыт бойы халқымыз үшін сөзі жоқ, тек әуеннен тұратын ұлттық рәміз міндетін атқарып келеді

Қазақ халқының басына түскен қасіретті баяндайтын әлемдегі болмыс бітімі бөлек ұлттық әнұран?

Қазақтың «Елім-ай әні -әлемде теңдесі жоқ болмыс –бітімі бөлек ұлттық әнұран. Әдеттегі әнұрандарда, негізінен, мадақтау сарыны басым жататын болса, бұл ел әнінің қуаты бүкіл халық басына түскен қасіретті боямасыз баяндай отырып, рухты жасытпай, қайта елдік пен ерлікке шақыратын оптимистік сезім оятатын қасиетінде жатыр.

ü Жоңғар шапқыншылығындағы әйгілі «Ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама» қырғыны кезінде 1723 жылы дүниеге келген бұл екрекше ел әнінің авторы –Қожаберген Толыбайұлы. Ол Үргеніш, Бұхар, Самарқан медреселерінде оқып, білім алған.

Кеңес Үкіметі кезінде, қазіргі Тәуелсіз Қазақстанда дажастарды, халықты отаншылдыққа шақыратын еліміздің ресми емес әнұраны болып кеткен ән? Осы әнді жазған кім? Әннің бір шумағын айтып бер.

Бұл ән 1986 жылғы желтоқсан оқиғасында «Елім-ай» әнімен қатар шырқалған болатын. Сөзі Н.Нәжімеденовтікі, әні Ш.Қалдаяқовтікі «Менің Қазақстаным әні»

Алтын күн аспаны,

Алтын дән даласы.

Думанды бастады,

Далама қарашы.

Кең екен жер деген,

Жерге дән шықты ғой.

Дән егіп, терлеген,

Қазағым мықты ғой.

Менің елім, менің елім,

Гүлің болып егілемін,

Жырың болып төгілемін елім,

Туған жерім менің-Қазақстаным!

Мемлекеттік рәміздерге байланысты қызықты ақпарат пен деректер

Қызыл түс- әлем мемлекеттері туларында ең көп кездесетін рең. Ол барлық тулардың үштен екісінде бар. Одан кейін көп пайдаланылғаны ақ, көк, сары және қара бояулар екен.

Ені мен ұзындығы бірдей жалғыз шаршы ту- Швейцариянікі

Күн бейнесі- мемлекеттік туларда жиі кездесетін нышан. Олардың ішіндегі ең атақтысы-Жапонияның «Күн дөңгелегі». Рәміз-елдің «Күншығыс елі» деген атының нышаны белгісі. Тайвань туларында-ақ күн, Филиппин туларында –сегіз сәулелі күн, Уругвай туында-адамның бет бейнесіне ұқсас «Мамыр күні» суреттері бар.

Тудағы жазу рәміздің ең басты бөлшегі болып табылатын ел-Сауд Арабиясы. Оның туында «Алладан басқа құдай жоқ, Мұхаммед-оның пайғамбары» деген сөйлем бар.

Иранның туында «Аллах акбар» (Алладан басқа құдай жоқ) деген сөйлем 22 рет жазылған.Бразилия туында тәртіп және прогресс, Руанда туында «R» (Р) әрпі таңбаланған.

«Көк қаршыға». Шыңғыс ханның туы-тоғыз шашақты үшкіл ақ мата. Ол тудың сабына үш жерден байланатын болған. Ал тудың дәл ортасында бауырына аулап алған қара қарғаны қысып, қанатын жайып, ұшып келе жатқан көк қаршығаның суреті салынған. Көк қаршыға хан әулетін желеп-жебеуші киелі құс саналады. бабасы Бодуаншар қиын кезде құс салып, жан сақтады деген аңыз бар.

Тудың сабының ұшында үшбұрышты арнайы темір қондырғы болған. Ал туды жерге тұрғызып қою үшін, жеті тармақты жылжымалы тіреуіштер пайдаланылған.

Абылайдың ақ туы. Ел жадында ерекше сақталған рәміздердің бірі-Абылайдың ақ туы. Ол бір түсті төрт бұрышты ақ мата. Шашақты бауы бар. Қазақтың ұлы туының түсі –Шығыс ғұн (375-454жж), Ақ ғұн (420-562жж), Шыңғыс ханның Алтын орда (1236-1502жж) мемлекеттері рәміздерімен реңдес. Ол б.з.д. ХІІ ғасырда дүниеге келген әлемдегі тұңғыш әскери байрақтардың түсімен де туыстас.

Тубегі- Ерте замандарда осындай ресми атақ, жоғары мәртебелі қызмет болған. Жоңғар жаугершілігіне қарсы алдында бас әмірші болып-Әбілқайыр хан, ал тубегілігіне-бас сардар Бөгенбай батыр сайланған. Мұндай шешім Ордабасындағы ұлы жиында қабылданған. Тубегін тағайындау салты кейін де сақталған. Мысалы, 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісі қаһармандарының бірі Амангелді батыр әскерінің тубегі Қияқбай батыр болған.

Елұран-Кезінде қазақ халқын құраған ру-тайпалардың өз ұрандары болғаны белгілі. Олар бір сөзден тұрады. Көбіне аруақты аталар мен аналардың атына құрылған. Ал бар қазаққа бірдей елұран «Алаш» болатын. Тағы бір ортақ ұран-«Аруақ» сөзі. Ұрандауды кейде «аруақ шақыру» дейді.

Ең қысқа әнұран мәтіні бар болғаны 4 жолдан тұрады. Ондай рәміздер бірнешеу. Жапония, Иордания және Сан-Марино әнұрандарының мәтіндері осындай.

Ең ұзақ әнұран мәтіні 158 өлең жолынан тұрады. Ол-Грекияның мемлекеттік рәмізі. «Бостандық әнұраны» деп аталады. 1823 жылы жазылған. Авторы-грек ақыны Диониенос Соломос.

Тапсырма

ҚР гимн жатқа жаз

Тапсырма «Көк тудың желбірегені» суретін сал

Тапсырма «Тәуелсіздікке қалайқол жеткіздік» эссе жазу