Адам ???ы?ы, бала ???ы?ын ?ор?аудан басталады
Жарияланды 25-06-2013, 16:05 Категориясы: Т?рбие са?аты
«Адам ???ы?ы, бала ???ы?ын ?ор?аудан басталады»
Міне, адамны? шыр етіп жерге т?скен минутынан бастап, оны ?мірін, денсаулы?ын, тынышты?ын ?ор?ап отыр?ан за? бар. Б?л за? 1948 жылы 10 - желто?санда ?абылдан?ан. «Адам ???ы?ыны? жалпы?а бірдей декларациясы», сонымен ?атар 1959 жылы ?абылдан?ан «Бала ???ы?ы Декларациясы», міне осы декларациядан кейін 61 ел ?ол ?ой?ан 1989 ж 20 ?арашада «Балалар ???ы?ы туралы Конвенция» ?абылданды. ?азірде б??ан 191 мемлекет кірген. Конвенция деген - арнаулы м?селелер ж?ніндегі келісім шарт. Осы Конвенция негізінде 2002 ж тамызда ?аза?станда «Балалар ???ы?ы туралы» за? ?абылданды. Б?л за? 9 - тарау, 53 - бап - тан т?рады. Осы ережелерді б?лжытпай орындау - бізді? Отанымыз, еліміз, хал?ымыз алдында?ы парызымыз. Бізді? ?мірдегі кейбір келе?сіз жа?дайларды? к?бі бізді? осы за? талаптарын, т?ртіп талаптарын білмейтінтіндігімізден туындап жататын секілді.
За? дегеніміз ?о?амны? негізгі тірегі ?о?ам деп отыр?анымыз - мына біздер. Н.?.Назарбаев: «Конституция - б?л да ел р?міздеріні? бірі. Сонды?тан негізгі за?ды елді? туы, ?н?раны, елта?басы секілді ?адірлеу, ??рметтеу - бізді? парызымыз»- деген. Сонды?тан ?рбір адамны? за? талабына ба?ынып, жат ?ылы?тар, ?рескел т?ртіп б?зушылы??а бармау, ?зіне ж?ктелген міндетті уа?ытылы орындауды? ?зін елімізді? Ата За?ны?, халы?ты ??рметтеуі деп білуімізге болады. Конституция – елді? барлы? ережелері жина?тал?ан мемлекетті? негізгі ??жаты. Сонды?тан да біз оны Ата за? деп ??рметтейміз. ?рбір адам ?зіні? де, ?зге елді? де за?ына ба?ыну?а міндетті. ?р мемлекетті? ?зіне т?н за?ы бар.
???ы?тары мен за?ды м?дделерін ?ор?ау ?шін баланы? ???ы?ы за?мен бекітіледі. ???ы? ?ор?ауды ата - аналар, ба?ып - ?а?у ж?не ?ам?орлы??а алу органдары, сот, прокурор ж?зеге асырады. За? баланы озбырлы?ты? т?рлерінен оны? абройын т?мендетуден, ата - аналар тарапынан болатын ?иянаттан ?ор?айды. ?Р - да балаларды? м?ддесі ?ор?ала отырып, ондай ата - аналарды ата - аналы? ???ы?тан ж?не баланы ба?ып - ?а?у?а беруден айыру?а байланысты шараларды ?олдану за?ды? т?р?ыда ?арастырыл?ан. Бала м?ліктік ???ы??а да ие. Ол к?бінесе ?з ата - аналарыны? ж?не отбасыны? ?зге де м?шелеріні? к?тіп ба?уы ???ы?тарына байланысты болма?. Алименттер, зейнета?ы мен ж?рдема?ылар ата - ананы? атына келіп т?седі, алайда, ол ?аржы баланы к?тіп - ба?у?а, білім беруге ж?не т?рбиелеуге ж?мсалады. За? бала?а сый?а немесе м?ра?а ал?ан м?лікті меншігіне алу ???ы?ын береді, сондай - а? е?бекпен айналыса отырып, ?зіні? жеке е?бегіні? кірістерін алу?а, жекеленген п?терді? иесі болу?а, т. б. м?мкіндік береді. Балалар?а ?ам?орлы? жасай отырып, мемлекет бала ту?ан кезде ж?рдема?ы т?лейді. К?п балалы отбасыларын т?рлі жа?ынан ?ор?ау?а алын?ан.
Бала ?р?ашан бала
Конвенция - Бала ???ы?ыны? ?лемдік Конституциясы. Халы?аралы? шарт бойынша бала деп кімді санайды?
Балалар - б?л бесік арбада?ы н?ресте, бала ба?ша?а асы??ан с?билер, бастауыш, 5 - 7 сынып о?ушылары сонда да болса, 8 сынып о?ушылары кейде ?здерін бала деп ата?аны ?шін ренжиді. Олар - жеткіншектер, я?ни ?здерін ересек сезінеді.
16 - 17 жаста?ы жо?ары сынып о?ушыларын жас?спірім деп атаймыз.
Конвенцияны? бірінші бабын о?ып к?рейік: 18 жас?а толма?ан ?рбір адамзат иесін бала деп санау шартты ма?сат. Я?ни, 18 жас?а толма?ан жас?спірім, жеткіншек те Конвенцияда атап к?рсетілген бала ???ы?ын пайдалана алады.
Бала ???ы?тары туралы Конвенция?а с?йкес, оларды? ?р?айсысы ?зіні? даралы?ын са?тау?а ???ылы. Даралы?ты? белгісіне оны? есімі, тегі, ?кесіні? аты жатады. Бала?а есім ата - анасыны? келісімі бойынша беріледі. ?детте, ата - аналар ?з балаларына кез келген атты ойлап ?оя береді. Дегенмен, ондай та?дауды? шегі бар. Баланы? м?ддесін ескере отырып, ата - аналар ?з ???ы?тарын пайдаланып, баланы? м?ддесіне ?арама - ?айшы келетін, айналасына к?лкі, не жа?ымсыз жа?дай туындататын есімді та?дамау керек. Баланы? ?кесіні? аты ?лтты? д?ст?р ескеріле отырып, ?кесіні? есімімен жазылады. М?селен, ата - аналарыны? ?алауына ?арай ?кесіні? атына “?лы”, “?ызы” с?здері ?осылып жазылуы м?мкін. Егер баланы? ?кесіні? аты ?ос аттан т?рса (м?селен ?ділм?рат) ата - аналарыны? ?алауына ?арай екі атты? бірі баланы? ?кесіні? аты болып жазылады. Егер ?кесіні? аты белгісіз болса, шешесіні? н?с?ауымен баланы? ?кесі ретіндегі адамны? есімі жазылады, ал тегі шешесіні? тегімен к?рсетіледі.
Бала ???ы?тары туралы халы?аралы? Конвенциядан
? Мемлекет ?рбір баланы? аман – сау ?сіп, жан – жа?ты дамуын ?амтамасыз етеді;
? Бала ?мірге келе салысымен тіркеуге алынады ж?не ?зіне есім мен азаматты? алу?а ???ылы;
? ?рбір бала ?з отбасында, ата – анасымен бірге ?мір с?руге ???ылы;
? Отбасында ?кесі мен анасы ?з алдына дербес ?мір с?румен, баланы ата – анасымен ажырату?а ешкім ???ы?ты емес;
? Бала мектепте кін?лі бол?анда да оны ешкімні? ?рып жазалау?а, кемсітіп ?орлау?а ???ы?ы жо?;
? Бала тыны?у?а ж?не м?дени демалу?а ???ылы;
? ?рбір баланы? ой – пікір, ар - ождан ж?не дін еркіндігіне ???ы?ы бар;
? Бала ?зі ?ала?ан спорт т?рімен ш??ылдану?а ???ылы;
? Бала денсаулы?ын са?тау?а, емделуге ???ылы;
? Бала ?з ойын еркін айту?а ???ылы.
Конвенция бала азаматты?ы жайында оларды? ?мірі мен денсаулы?ын ?ор?ап, балаларды? отбасында ?мір с?руін ?амтамасыз ету ???ы?ын са?тауды мемлекеттік міндет деп ?арастыр?ан.
Декларацияны? 26 - бабында ж?не ?аза?стан Республикасы Конституциясыны? 30 - бабында к?рсетілгендей:
1. Бастауыш білім барша?а міндетті ал техникалы? ж?не к?сіптік білім - к?пшілікті? ?олы жетерліктей болуы керек.
2. Білім беру адамны? жеке басыны? кемелденуіне, сондай - а? халы?тар арасында?ы ?зара т?сіністікке досты??а ы?пал етуі тиіс.
3. Ата - аналар балалары ?шін білім беру т?рін та?дау?а ???ы?ты.
4. ?аза?стан Республикасыны? азаматтары тегін орта білім алу?а міндетті.
- ?рбір баланы? жа?сы о?ып, саба?та ?мірге ?ажетті жа?а ж?не пайдалы білімдерді беріп отыру?а ???ы?ы бар. ???ы? - адамны? міндеті де болып табылады.
- ???ы? адам?а тек жа?сы, игі істерді жасау ?шін берілген. Адам?а зиян келтіретін істерді? барлы?ына тыйым салын?ан.
???ы?тары мен за?ды м?дделерін ?ор?ау ?шін баланы? ???ы?ы за?мен бекітіледі. ???ы? ?ор?ауды ата - аналар, ба?ып - ?а?у ж?не ?ам?орлы??а алу органдары, сот, прокурор ж?зеге асырады. За? баланы озбырлы?ты? т?рлерінен оны? абройын т?мендетуден, ата - аналар тарапынан болатын ?иянаттан ?ор?айды. ?Р - да балаларды? м?ддесі ?ор?ала отырып, ондай ата - аналарды ата - аналы? ???ы?тан ж?не баланы ба?ып - ?а?у?а беруден айыру?а байланысты шараларды ?олдану за?ды? т?р?ыда ?арастырыл?ан. Бала м?ліктік ???ы??а да ие. Ол к?бінесе ?з ата - аналарыны? ж?не отбасыны? ?зге де м?шелеріні? к?тіп ба?уы ???ы?тарына байланысты болма?. Алименттер, зейнета?ы мен ж?рдема?ылар ата - ананы? атына келіп т?седі, алайда, ол ?аржы баланы к?тіп - ба?у?а, білім беруге ж?не т?рбиелеуге ж?мсалады. За? бала?а сый?а немесе м?ра?а ал?ан м?лікті меншігіне алу ???ы?ын береді, сондай - а? е?бекпен айналыса отырып, ?зіні? жеке е?бегіні? кірістерін алу?а, жекеленген п?терді? иесі болу?а, т. б. м?мкіндік береді. Балалар?а ?ам?орлы? жасай отырып, мемлекет бала ту?ан кезде ж?рдема?ы т?лейді. К?п балалы отбасыларын т?рлі жа?ынан ?ор?ау?а алын?ан.
«Біліп ж?рейік!»
1 - маусым – халы?аралы? балаларды ?ор?ау к?ні
20 - ?араша – д?ниеж?зілік балалар к?ні
10 - желто?сан – адам ???ы?ы к?ні