С?улет ?нері мен ??рылысты? дамуы (открытый урок)

Алматы обылысы

Панфилов ауданы

Сұптай ауылы

Сұптай орта мектебі

Тарих пәнінің мұғалімі:

Жұманова Сайра Нұрбақытқызы

Сыныбы: 7-сынып

Сабақтың тақырыбы: Сәулет өнері мен құрлыстың дамуы.

Сабақтың мақсаты:1 Оқушыларға Қазақстандағы Х-ХІ ғасырлардағы сәулет құрылыс жүйелері мен сәндік қолданбалы өнер, оның қолөнер кәсібі мен сәулет өнерінде қолданылу тәсілдері туралы жан-жқты баяндау. 2Архитектуралық құрлыс жүйелерінің – мешіт, монша, кесенелердің салыну ерекшелігі мен ҮІ-ІХ ғасырлардағы сәулет құрылыстарымен салыстырып қорытындылауға дағдыландыру.

Дамытушылық: Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру

^{және сөздік қорларын жетілдіру.}

^{Тәрбиелік: Көне тарихи ескерткіштерді, ұлттық құндылықтарды сақтап, қастерлеуге , өөнерге және шеберлікке тәрбиелеу.}

Сабақтың түрі: аралас

Сабақтың әдісі: интерактивті

Көрнекілік: Қазақстан Республикасының картасы, кесенелер мен күмбездердің суреттері, мешіттер (Айша бибі, Бабаджа Қатын т.б.) слайд

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу, сыныпты түгендеу, оқушыларды сабаққа назарын аудару.

2. Үйге берілген тапсырманы сұрау

І-топ

1. Қолөнердің қандай түрлері дамыды?

2. Қыщ құмыра жасайтын шеберханалар қай қаладан табылды?

3. Ұсталар қандай бұйымдар жасады?

ІІ-топ

1. Зергерлік кәсіппен сүйеке ұсатуға сипаттама бер?

2. Айырпбас сауда деген не?

3. Ақщаның қандай түрлері болды, олар қандай қалаларда шығарылды?

ІІІ-топ

1. Далалы өлкелерге қаладан қайндай тауарлар әкелінді?

2. Егіншіліктің дамуы неге қала санының өсуіне байланысты болды?

3. Егін шаруашылығы дамыған аймақтарды картадан көрсетіңдер.

Жаңа сабақты баяндау жоспары:

1. Сәндік қолданбалы өнер.

2. Архитектуралық құрлыс жүйелері.

3. Кесенелер, моншалар.

Сабақтың барысы:

Балалар, сонымен біз алдыңғы сабағымызда ІХ-ХІІ ғасырлардағы қолөнер, сауда және шаруашылықтың дамуы жайында оқыған болатынбыз. Соның ішінде қолөнердің дамуы нәтижесінде басқа да кәсіптің дамуына алып келді. Оны жаңа өздеріңде айтып өттіңдер. Айтайын дегенім, осы орта ғасырларпдағы қолөнер жетістіктері мен қазіргі заманғы қолөнер бұйымдарының ұқсастығы, яғни айырмашылығы және де сол кездегі шеберлер сияқты біздің заманымызда осындай қолөнер саласымен айналысама?

Әрине, ол қоғамнан сырт қалып қойған жоқ. Сондықтандамына бұйымдарды біздің қолөнер шеберлерінің бұйымдары десек болады.Ендеше балалар үй тапсырмасы бойынша толық мағлұмат алдық па?

Ал енді балалар бүгінгі біздің өтетін сабағымыз: Сәулет өнері мен құрылыстың дамуы.(х1-х11)Соның ішінде сәндік қолданбалы өнер және архитектуралық құрлыс жүйелері. Сәндік қолданбалы өнер орта ғасырдың дамыған кезінде өркендей бастаған Ол көбінесе металдан жасалған ыдысты өрнектеу ісінде және ғимараттарды сәндеп жасаудан көрінеді.Үйлерді безендіру құрылыс материалдары мен оның архитектуралық жүйесіне тікелей байланысты.Сәндік қолданбалы өнер туындылары жасалып жатқан құрылыстың өз материалымен де орындалады.Сары топырақты балшық пен ғаныш қолданбалы өнердің құрылыс материалы болған.Ғаныш- бор тасты күйдіру арқылы алынатын құрылыс материалы.Ол қалау жұмысына және сылаққа қолданылған.Ғимарат қабырғаларының қалай қалануы оның жобасын жасайтын шеберге тікелей байланысты болған.

Солсияқты архитектуралық құрылыс жүйелеріне келер болсақ,х-х11 ғасырда сәулетті ірі құрылыстар салына бастаған. Балалар архитектура сәулет өнері бұл сөз латынша құрлысшы деген мағына береді.Ал құрылыс дегеніміз- жобасы күрделі, биік, әсем салынған архитектуралық ғимарат.Сонымен құрылыс жүйелерінің салынуына Қазақстанда ислам дінінің нығая бастауы себеп болды. Әсіресе діни кешендер салу ісі ерекше дамыды. Діни кешендер орталық жерлерге салынып, басқа ғимараттардан ерекше оқшауланып тұрған. Бұл кездегі ғимараттарға мешіттерді, кесенелерді, мазарларды, моншаларды жатқызуға болады.

Кесенелер соның ішінде алғашқы құрлыс жүйесін сақтаған ескерткіштер: Бабажы Қатын кесенесі(ХІ-ХІІ ғ.ғ.). Бұл кесененің қабырғалары күйдірілген кірпіштермен қаланған. Қолшатыр секілді он алты қырлы күмбез жауып тұр. Шығысқа қараған негізгі қасбеттің ортасында доғаға ұқсас арка келген арка бар, сол жерде кесенеге кіретін есік орналасқан. Осы кесененің жанында жартылай сақталған Айша Бибі кесенесі (ХІ-ХІІ ғ.ғ.). Бұл кесене сәулетті құрлысы мен безендірілуі жағынан Орталық Азиядағы теңдесіз құрлыс. Кесене қышпен безендірілген, есігі шығыс бетінде, батыс жақ қабырғасы мен тіреуіш бақандар оюлы құрақ тастармен қапталған. Айша Бибі кесенесінің он сегізінші қатарында «Күз... Бұлттар... Дөңгеленген дүние» деген сөздер арап қарпімен жазылған. Кесене Тараз қаласынан он жеті шақырым жерде орналасқан. Қара хан кесенесі (ХІ ғ.). 1906 жылы жаңартылып қайта салынған. Төрт қабырғасы тең порталды күмбезді ғимараттың ортаңғы бөлмесінен өзге тағы да бұрыш-бұрышта үш бөлмесі бар, төртінші бөлмесінен баспалдақпен күмбезге шығуға болады.сонымен бірге орта ғасырларда архитектуралық сәндігі жағынан көзге түсетін «монша» құрлысы болып табылады.

Сабақты қорыту: «Алдар көсенің жаңа баспанасы» деген сергіту ойыны арқылы сабақты жинақтау.

Сынып екі топқа бөлінеді.

Ойын барысы: Алдар көсе жаңа баспанасын келіп көремін деушілерге үйін құпия сақтайды екен. Сондықтан сендер Алдар көсенің сұрақтарына жауап беру арқылы үйінің қайда тұрғанын көре аласыңдар. Соңғы сұрағына жауап беген оқушы Алдар Көседен «тосын сый» ала аласыңдар. Дайынсыңдар ма?! Олай болса, іске сәт!

Сұрақ:

1. Қай ғасырда сәулетті ірі құрлыстар салына бастады?

2. Қандай қалаларда мешіт құрлысының орны ашылды?

3. ХІ-ХІІ ғасырлардағы қанда кесенелерді білесіңдер?

4. Қай қалаларда моншылырдың орны ашылған?

Бағалау

Үйге тапсырма беру. § 19- оқу, оқулық соңындағы тапсырмаларды орындау