: §3. Жо??ар шап?ыншылы?ы. §4. ?аза? хал?ыны?? жо??ар бас?аншыларына ?арсы азатты? к?ресі (2 са?ат)

8-сынып. Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: §3. Жоңғар шапқыншылығы.

§4. Қазақ халқынығң жоңғар басқаншыларына қарсы азаттық күресі (2 сағат)

Сабақтың мақсаты:

• Сабақ барысында оқушыларды Қазақ хандығы төңірегінде қалыптасқан саяси оқиғалармен таныстыру, қазақ билеушілерінің басы бірікпеуінің салдары қандай болғанын көрсету, үш жүздің әскери күштерін біріктірудегі Әбілқайырдың рөлі және халықтың тәуелсіздік үшін күресінің маңызын әңгімелеу;

• Оқушыларды материалды жүйелеуге , оқиғалар арасын байланыстырып, одан қорытынды шығаруға машықтандру;

• Оқушыларға Отанымыздың тәуелсіздігі мен азаматтығ үшін күрескен батырлардың ерлігін айта отырып, жауаптылыққа, батылдыққа үйрету, патриоттық тәрие беру.

Сабақтың түрі: Лекция

Әдісі: интерактивті

Негізгі түсініктер : жұт, азаттық үшін күрес, агрессия, аманат, сардарбек, құрылтай, патриотизм.

Көрнекілік: Карта, сызба, суреттер

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі

2. Оқу құралын тексеріп түгелдеу

3. «Хабар» ел жаңалықтарына шолу /сұрау/

Жаңа тапсырманы жақсы түсіну үшін оқушылар алдында өткен материалдарды жете меңгеру керек. Сондықтан сабақты өткен материалды қайталаудан бастаймын.

Үй тапсырмасын сұрау:

1. XVIII ғасырдағы Қазақ хандығының ішкі және сыртқы жағдайының ерекшеліктеріне тоқталыңдар.

2. XVIII ғасырдың І ширегінде Ресей мемлекетінің Қазақ хандығына қызығушылығының артуына не себеп болды?

Жаңа тақырыпты оқытудың жоспары:

1. Жоңғарияның күшеюі және оның қазақ халқына қарсы шапқыншылығы.

2. Қазақ халқының жоңғар шапқыншылығына қарсы азаттық күресі.

3. Жоңғарлардың қазақ жеріне шапқыншылығының салдары.

І кезең. Өзіндік жұмыс.

1) Мына териминдердің мағынасын қалай түсінесіңдер?

• Азаттық соғысы

• Басқншылық, шапқыншылық

• Батыр,

• Батырлық, қаһармандық

• Шын берілгендік

• Оқушылардың жеке шығармашылық жұмысы, нәтижесін ұжым болып талқылау.

• ІІ кезең-сабақтың негізгі бөлімі (проблемалық мәселелерді талқылау)

• Сабақтақырыбымен жұмыс, онан кейін оқушылар XVIII ғасырдың І ширегіндегі Қазақ хандығы тарихының төмендегі саяси аспектілрін анықтаулары қажет.

• (жауап беру үлгілері):

• №1 тапсырма:

• Қазақ хындығының жай-күйі Қазақ хандығы төңірегіндегі қалыптасқан

• саяси жағдай

• 1. 1.

• 2. 2.

• 3. 3.

• 4. 4.

• №2 тапсырма

• -Материалды пайдалана отырып, анықтаңдар:

• 1. Жоңғар шапқыншылығының мақсаты.

• Қазақ халқының жоңғарларға қарсы азаттық күресін ұйымдастыру.

• Құрылтайдың қазақ халқының саяси өміріндегі рөлі. Батырлар

• №3 тапсырма:

1. Мына тақырыпта жұмыс құру:

• «Жоңғар шыпқыншылығы және жоңғарларға қарсы халық күресін ұйымдастыру».

1. «Халық құрылтайы».

• Қайда өтті?

• Қандай мәселелер көтерілді?

• Немен аяқталды?

• Тарихи маңызы

1. Сабақты бекіту:

• Сұрақ: Қазақ хандығының саяси тарихына бұл кезеңдегі оқиғалардың басқаша сипат алуы (нәтижелері, дамуы) мүмкін бе еді?

• «Қазақ хандығындағы орталық биліктің әлсіреуі жаңа жоңғар шапқыншылықтары үшін қолайлы жағдай туғызды. XVIII ғасырдағы жоңғар-қазақ қарым-қатынасының шиеленісунің басты себебі жер мәселесі болды. Цеван-Рабтан Жетісуды, Түркістан арқылы өтетін керуен жолдарын түпкілікті ойраттарға қалдыруды көздеді. Олар экономикалқ және саяси дамуда болды, жер өңдеу бұрын болмаған жетістіктерге жетті, көрші мемлекеттермен сауда байланыстары жан-жақты дамыды, темір өндіру технологиясы жетелдіріліп, швед офицері Ренат оларға зеңбірек құю өндірісін, қару мен оқ-дәрі дайындауды үйретті. Кейбір жеңістеріне қарамастан, қазақтар үнемі жеңілумен болды. Оның себептері Қазақ хандығының ішкі әлсіздігімен мен көрші мемлекеттерге тәуелділігінен еді. Ұлы жүздің жетекші билері Жоңғарияға тәуелділікті мойындады, Кіші жүз ханы Әбілқайыр өзінің жеке билігін күшейтумен айналысты, сондықтан ол 1741 жылы жоңғарлар басып кіргенде, ойрат басқыншылығына қарсы тұруға қатысудан бас тартты».

• Сабақты бекіту:

1. Жоңғарияның көрші мемлекеттерді басып алу саясатын жүргізуінің негізгі себептерін айтыңдар.

2. Қазақтардың жеңілу себептері және қазақ халқының жоңғар басқыншылығына қарсы күресінің тарихи маңызы.

3. Қазақ-жоңғар соғысы кезінде көзге түскен қазақ хандары, сұлтандары, билер мен батырлары жөнінде жазылған қандай әдеби шығармаларды білесіңдер? Отанға адалдық пен патриоттық жөнінде, ержүректік пен қаһармандық, сертке адалдық туралы қандай мақал - мәтелдер білесіңдер ?

• Үй тапсырмасы:

1. Тақырыпты оқып, мына кестені толтырыңдр: «Жоңғар шапқыншылығына қарсы халықтң азаттық күресінің ұйымдастыру».

• 8-сынып. Қазақстан тарихы

• Сабақтың тақырыбы: § 5. XVIII ғасырдың алғашқы үштен біріндегі қазақ-орыс қатынастары

• Сабақтың мақсаты:

• Оқушылардың қазақ-орыс қарым-қатынастарының дамуы жайлы білім деңгейін ұлғайту. Патшалық Ресейдің Қазақстандағы отаршылдық саясатының мәнін ашып көрсету, әскери бекністерінің салынуына қарсы қазақ халқының күресі туралы баяндау;

• Оқушыларды түрлі оқиғалар мен құбылыстардың себеп-салдары мен тарихи маңызын талдай білуге , жаңа деректер мен фактілерге , ақпарат көздеріне сүйене отырып логикалық ойлай білуге дағдыландыру;

• Оқушыларды өзара көмектесу, ынтымақ, достық рухында тәрбиелеу.

• Сабақтың түрі: аралас

• Әдісі: интерактивті

• Көрнекілігі: карта, сызба

• Негізгі түсініктер: қамал, бекініс, әскери-барлау экспедициялары, Ресей империясының отаршылдық саясаты, қазақ халқының әскери бекіністер салуға қарсы ерлік күресі.

• Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі

2. Оқу құралын тексеріп түгелдеу

3. «Хабар» /ел жаңалықтарынан.../

4. Оқушы зейінін сабаққа аудару

• Үй тапсырамысн сұрау:

1. Жоңғар хандығы жаулап алушылық саясатының негізгі себептері қандай?

2. Қазақстар жоңғар басқыншыларына қай жерлерде өткен шайқастарда тойтарыс берді? Жоңғарларға қарсы азаттық күресінің басында кімдер тұрды?

3. Шапқыншылықтың алғашқы кезеңіндегі қазақстардың жеңілу себептері және жоңғарларға қарсы халық-азаттық күрестің тарихи маңызы.

• Жаңа сабақты оқытудың жоспары:

1. Қазақ хандығы мен Ресей мемлекеті арасындағы қарым-қатынастың жандана бастауы

2. Патша үкіметінің әскери бекіністер салуы.

3. Ресейдің Қазақстанға жіберген елшіліктері

4. Ресейдің Орта және Кіші жүз қазақстарымен шекаралық қақтығыстары.

• Екі ел арасындағы өзара демократиялық және әскери байланыс орнатуға деген мүдделіліктің болғаны оқушыларға өткен сабақтардан таныс. Осы қарым-қатынасты нақтылай түсетін мысалдар келтіре кету керек. Жаңа тақырыпты баяндау барысында орыстар күнделікті өмірде және ресми құжаттарда қазақстарды неге «қырғыз», «қырғыз-қайсақ» атағанын түсіндіремін. Оқушылардың білімділік дәрежесін арттыра түсу мақсатымен, екі ел арасындағы қарым-қатынастың қыр-сырын кесте арқылы терең ашып көрсетеміз.

• «XVIII ғасырдың алғагқы үштен біріндегі қазақ-орыс қатынастары»

  Қатынастары	Қазақ хандығы	Ресей мемлекеті
  Дипломатиялық Сауда-экономикалық Екі ел байланыстарының маңызы

• Картаның көмегімен әскери бекіністер салудың барысымен танысамыз. Оқиғалар тізбегі:

• Орыс-қазақ қатынастарының тарихы ерте кезден басталады, XVIII ғасырдың басынан бастап екі елдің бір-бірін танып білуге деген қызығушылығы арта түсті. Сібір губернаторы М.П.Гагарин орыс патшасына Ертістен Жаркентке дейінгі алтынға өте бай жасаған жобасын ұсынады. 1715 жылы шілдеде подполковник И.Д. Бухгольц басқарған экспедиция Тобылдан шығып Ертісті бойлай аттанады Экспедициясының жұмысының нәтижесінде Жәмішев және Омбы (1716жылы) бекіністерінің негізі қаланды.

• 1715-1716 жылдары князь А.Д.Бекович-Черкасскийй экспедициясы Хиуаға жорыққа шықты.

• 1717 жылы Жәмішевпен Ертісті бойлай әскери қамалдар салу үшін П.Северский мен В.Чередовтың экспедициясы жасақталады. П.Северскийдің отряды Железинск бекінісін салды. В.Чередовтың отряды Калбасинск қамалы тұрғызып, Ертістің оң жағасында Семей бекінісінің (1718 жылы) негізін қалады.

• 1719-1720 жылдары майор И.М.Лихаревтің экспедициясы Ертісті бойлай жүріп, 1720 жылы Өскемен, Черноярск және Коряков қамалдарын салып шықты . Кейінірек олардың арасына шағын редуттар мен форпосттар орнатылады. Бұл әскери-қорғаныстың тірек пунктері Жоғары Ертіс шекаралық шебін құрды және жоңғар, т.б. шабуылынан қорғануда зор рөл атқарды.

• 1722 жылы парсы жорығынан оралған І Петр қазақстарды Орыс мемлекеті құрамына қосып алу жоспары: «... миллионға дейін жұмсалса да, аса көп шығындарға қарамастан... Азияның барлық елдері мен жерлеріне жеткізеді... бағы заманнан естіліп кеткен қырғыз-қайсақ ордаларын Ресей империясының құрамына алу ...» туралы айтты. Ресей империясы мен қазақ халқы арасындағы қарулы қақтығыс жайлы , оқушыларға жаңа тақырыпты қаншалықты меңгергенін білу үшін, қорытынды тапсырмалар беріліп, сұрақтар қойылады.

• 1-тапсырма. Құжаттармен жұмыс.

• -Оқулық пен хрестоматиядан тиісті құжаттарды оқыңдар.

• 1. Ресей мемлекеті Қазақ хандығына қатысты саясатында қандай мақсаттарды көздейді?

• 2-тапсырма. Құжаттармен жұмыс.

• Оқулық пен хрестоматиядан тиісті құжаттарды оқып шығып, мына сұрақтарға жауап беріңдер:

1. И.Д.Бухгольцтің Қазақстандағы әскери экспедициясының мақсатын анықтаңдар.

2. Ертістегі әскери бекіністер не мақсатпен салынды?

• Сабақты бекіту:

1. Әскери бекіністер салуға қазақ халқы қалай қарады?

2. Орыс бекініс қамалының тұрғындары мен қазақтар арасындағы әскери қақтығыстар неге жиі болып тұрды?

• Үйге тапсырма:

1. 1715-1720 жылдары тұрғызылған әскери бекіністер желісін картаға салып келіңдер.

2. XVIII ғасырдың үштен біріндегі қазақ-орыс қарым-қатынастарының жандануының себептері неде?

3. XVIII ғасырдың басындағы Қазақ хандығының жағдайына сипаттама беріңдер.