Slayd ishlanma: "Qoraxoniylar davlati va Movarounnahr"

“ Qoraxoniylar davlati va Movarounnahr” mavzusida 7 “A"-sinf uchun ochiq dars ishlanmasi

• O’qituvchi bilan o’quvchi o’rtasida o’zaro hurmat;
• “ O’ng qo’l” qoidasi;
• O’zgalar fikrini hurmat qil;
• Darsda faol qatnash.

• Fan: O’zbekiston tarixi
• Sinf : 7
• Vaqt: 40 daqiqa
• Darsning ta’limiy maqsadi: o’quvchilarga Qoraxoniylar davlatini tashkil topishi, uni ikkiga ajralishi, davlat boshqaruvi haqida ilmiy tushuncha berish.
• Tarbiyaviy maqsad: o’quvchilar ajdodlarimizning ma’naviy merosini chuqur anglashlariga va ularda ona Vatanga nisbatan muhabbat tuyg’ularini shakllantirish.
• Rivojlantiruvchi maqsad: Ularda umumlashma xulosalar chiqarish va hamkorlikda ishlash ko’nikmasini rivojlantirish.

• Uslub: Aralash.
• Shakl: Savol-javob. Aqliy hujum. Jamoa va kichik guruhlarda ishlash.
• Vosita: Elektron resurslar, darslik, rasmlar, tarqatma materiallar.
• Nazorat: Og’zaki, savol-javob, muhokama, kuzatish.
• Baholash: Rag’batlantirish, 5 ballik reyting tizimi asosida .

• 1. Tashkiliy qism (3 daqiqa)
• 2. Uy vazifasini takrorlash (10 daqiqa)
• 3. Yangi dars mavzusini ro’yobga chiqarish ustida ishlash (12 daqiqa)
• 4. O’rganilgan mavzuni mustahkamlash (10 daqiqa)
• 5. Dars yakunlarini chiqarish (3 daqiqa)
• 6. Uyga vazifa (2 daqiqa)

• I. Tashkily ishlar.
• Salomlashish , davomatni aniqlash, o’quvchilarni darsga jalb qilish.
• Uy vazifasini takrorlash.

• Uyga berilgan topshiriqlar tezkor savollar bo’yicha o’tkaziladi. Quyidagi savollarga javob bering.
• 1. Somoniylar davrida yer egaligining necha xil shakli mavjud edi?
• 2. Ular qaysilar edi?
• 3. Qanday davlat soliqlari mavjud bo’lgan?
• 4. G’aznaviylar davlatining poytaxti qaysi shahar bo’lgan?
• 5. Hukmron sulola va oliy tabaqa vakillariga davlat oldidagi xizmatlari evaziga hadya qilingan yerlarlar nima deb atalgan?
• 6. Mulki iqto yerlariga ega bo’lgan mulkdorlarga nima deb atalgan?

• Uyga berilgan topshiriqlar tezkor savollar bo’yicha o’tkaziladi. Quyidagi savollarga javob bering.
• 1. Somoniylar davrida yer egaligining necha xil shakli mavjud edi? – 5 xili .
• 2. Ular qaysilar edi? – “Mulki sultoniy”, “mulk yerlari”, “vaqf yerlari”, “mulki xos” va “jamoa yerlari ”.
• 3. Qanday davlat soliqlari mavjud bo’lgan? – Xiroj va ushr.
• 4. G’aznaviylar davlatining poytaxti qaysi shahar bo’lgan? – G’azna shahri.
• 5. Hukmron sulola va oliy tabaqa vakillariga davlat oldidagi xizmatlari evaziga hadya qilingan yerlarlar nima deb atalgan? – Mulki iqto.
• 6. Mulki iqto yerlariga ega bo’lgan mulkdorlarga nima deb atalgan? – “Muqto” yoki “Iqtodor”.

• 1. Siyosiy vaziyat ular hukmronligi davrida nihoyatda keskin tus oladi.
• 2. Uning davrida Gaznaviylarning siyosiy nufuzi ortadi.
• 3. Uning “Qonuni Ma’sudiy” asari sulton Ma’sudga bag’ishlab yozilgan.
• 4. U o’zining mashhur “Shohnoma” dostonini Mahmud G’aznaviyga taqdim etgan.
• 5. Uning boshqaruvi davrida davlat hududi kengayib, Sharqning eng qudratli davlatlaridan biriga aylangan.
• 6. Uning davrida mamlakat viloyatlari birin-ketin qo’ldan chiqarilib, tanazzulga yuz tutgan.

• 1. Siyosiy vaziyat ular hukmronligi davrida nihoyatda keskin tus oladi. – Nuh va uning nabirasi Nuh II.
• 2. Uning davrida Gaznaviylarning siyosiy nufuzi ortadi. – Sobuqtegin.
• 3. Uning “Qonuni Ma’sudiy” asari sulton Ma’sudga bag’ishlab yozilgan. – Beruniy.
• 4. U o’zining mashhur “Shohnoma” dostonini Mahmud G’aznaviyga taqdim etgan. – Abul Qosim Firdavsiy.
• 5. Uning boshqaruvi davrida davlat hududi kengayib, Sharqning eng qudratli davlatlaridan biriga aylangan. – Mahmud G’aznaviy.
• 6. Uning davrida mamlakat viloyatlari birin-ketin qo’ldan chiqarilib, tanazzulga yuz tutgan. – Ma’sud G’aznaviy.

• X asr o’rtalarida Qarluqlar Issiqko’lning janubiy sohili va Qoshg’arda yashagan yag’mo qabilasi hamda o’zlaridan shimoli sharqda yashovchi chigil, sharqroqda qaror topgan o’g’uz va boshqa qabilalar bilan yagona ittifoqqa birlashdilar. Bu ulkan hududda dastavval “Xoqoniya o’lkasi” deb yuritilgan davlat tashkil topadi. Mazkur davlat hukmdorlari “jabg’u” deb yuritilgan unvonning o’rniga o’zlarini “qoraxon”, ya’ni “buyukxon” deb ataydilar. XI-XI asrlarda Xoqoniya rivoj topib kuchaygach, u “Qarluq-Qoraxoniylar” davlati nomini olgan.
• 992-yilda Xorun Bug’roxon boshliq qoraxoniylar Movarounnahrga tomon hujum boshlaydilar. Bu davrda somoniylar sulolasi chuqur ichki ziddiyatlar girdobiga tushib qolgan edi. 999-yilda Buxoroning Nasr Eloqxon boshchiligida qoraxoniylar tomonidan zabt etilishi bilan somoniylar hukmronligi batamom barham topdi.
• Ibrohim Bo’ritegin 1038-yilda Amudaryo bo’yi viloyatlari – Xuttalon, Vaxsh va Chag’oniyonni g’aznaviylardan tortib oladi. Qoraxoniylar davlatni viloyatlarga bo’lib idora qilardilar. Ularni eloqxon yoki takinlar boshqarardilar. Movarounnahr eloqxoni qoraxoniy eloqxoni orasida katta obro’ga ega edi.
• siyosiy jihatdan tobora zaiflashib borayotgan Qoraxoniylar o’zining avvalgi mavqeini yo’qotib, saljuqiylar tazyiqiga uchraydi va unga qaram bo’lib qoladi. XII asr 30-yillari oxiriga kelganda Qoraxoniylar davlati sharqdan kelgan yangi istilochilar – ko’chmanchi qoraxitoylar hujumiga duchor bo’ldi.
• Go’rxon Bolasog’un shahrini Qoraxoniylar davlatining poytaxtiga aylantirgan.

• Bu bosqichda “Gaplarni to’ldir” o’yinidan foydalaniladi.
• 1. XI-XII asrlarda Xoqoniya rivoj topib kuchaygach, u … nomini olgan.
• 2. Buyuklik yoki ulug’lik qadimda turkiy xalqlarda … so’zi bilan sifatlangan.
• 3. Qoraxoniylar … qarshiliksiz ishg’ol qiladilar.
• 4. …-… yillarda qoraxoniylar Xuroson ustiga ikki marta qo’shin tortadilar .
• 5. 1141-yilda bo’lib o’tgan janglarda … g’alaba qozonadi.
• 6. Qoraxoniylar davlati hukmdorlari …, …, … unvonlari bilan yuritilgan.

• V. Dars yakunlarini chiqarish (3 daq.):
• 1. O’quvchilarda paydo bo’lgan savollarga javob berish.
• 2. Baholarni e’lon qilish.
• VI.Uyga vazifa(2 daq.):
• Mavzu oxirida berilgan savol va topshiriqlar bilan ishlas h.
• O’.I.B.D.O’: M.Nazarova