Сынып
8
П?н
?аза?стан тарихы
Са?ат
1
Та?ырып
Сырым Дат?лы баста?ан ?лт-азатты? ?оз?алыс.
Ма?сат
К?терілісті? басылуы ж?не же?ілуі себептерін аны?тау, 1783 – 1787 жылдарда?ы ?аза?станда?ы саяси о?и?аларды? дамуына Сырым Дат?лыны? тигізген ы?палдарын к?рсету. С. Дат?лы бас?ар?ан к?терілісте ірі ?здігінен ж?мыс істеуге сондай а? тарихи о?и?аларды, фактілерді салыстырып, талдау?а ?йрету. О?ушыларды ?з елін, жерін с?йіп, ??рметтеуге т?рбиелеу.
К?рнекілік
Сынымны? портреті, к?теріліс жері суреті, карта .
?діс-т?сіл:
С?ра? жауап, баяндау.
?ткен саба?ты ?айталау:
1. 1799 жылы ?араша айында Орта ж?з ?аза?тарына 45000 отбасын Ертісті? о? жа?ына ?айтадан ?оныстануына р??сат берген патша. І Павел.
2. 1799 жылы І Павелді? жарлы?ымен Орта ж?з ?аза?тарына ?айтадан ?оныстану?а р??сат етілді: Ертісті? о? жа?ына.
3. Абылай хан д?ниеге келген жыл. 1711 жыл.
4. Абылай хан ?мір с?рді: 1711-1781 жылдар.
5. ?аза? феодалды? мемлекетіні? б?рын?ы шекарасын ?алпына келтіріп, елді? саяси-экономикалы? дамуына т?бегейлі ?згеріс енгізген ата?ты мемлекет ?айраткер. Абылай хан.
6. Абылай ханны? шын аты. ?білманс?р.
7. Абылай ханны? атасы билік ??р?ан ?ала. Т?ркістан.
8. Абылай ханны? атасыны? есімі. Абылай.
9. Абылай хан ?ашып ж?ргенде атын жасырып: Сабала? атанды.
Саба?ты? барысы :
XVIII ?. бол?ан барлы? к?терілістерді? орта? ма?саттары – отарлы? езгіні? к?шеюіне ?арсылы?.
?аза? шаруаларыны? ж?не жеке феодалдарды? к?теріліске ?атысуына т?рткі бол?ан – жер м?селесі. XVІІІ ?асырды? 50-жылдарында Кіші ж?зді? ханы Н?ралы ?аза? шаруаларыны? талаптарын ескеріп, 1742 жылы 19-?азанда?ы Жайы? бойында мал жаю?а тыйым сал?ан патша ?кімін жоюды талап етті. 1756 жылы императрица Елизавета Петровна баш??рттарды? к?терілісін басу?а к?мектескені ?шін ?аза?тар?а Жайы?ты? сол жа?асында мал жаю?а уа?ытша р??сат ете отырып, Жайы?ты? о? жа?асына к?шіп-?ону?а тыйым салды.
XVІІІ ?асырды? 60 жылдарында патша ?кіметіні? Ертісті? о? жа?асында?ы ш?райлы ?лкені казак шаруаларына тартып алып беруі, ?аза?тар?а бекіністерге жа?ындау?а тыйым салуы халы?ты? наразылы?ын ту?ызды.
Еділ мен Жайы? бойында?ы Е.Пугачев бас?ар?ан 1773-1775 жж. шаруалар со?ысына орыс, баш??рт, татар, Орта ж?не Кіші ж?з ?аза?тары ?атысты.
К?терілісті? ал?ышарттары:
1.Патша ?кіметіні? Каспий те?ізіні? солт?стік-батысында?ы ш?райлы жерлерді орыс помещиктеріне б?ліп беруі.
2.Петербург билеушілеріні? осы айма?ты жазалаушы топтармен ойрандатуы.
3.Жайы? бойында патша ?кіметіні? бекіністерді к?птеп салуы.
Кіші ж?з ?аза?тарыны? к?терілісі ?ш кезе?ге б?лінеді:
- Пугачев ?ндеулері Кіші ж?зде жиі тарап, ?аза?тарды? к?теріліске стихиялы? ба?ытта тартылуы (1773 ж. ?ырк?йек – 1774ж. наурыз)
- К?терілісті? ке? жайылуы (1774 ж. наурыз – 1774 ж. к?з)
- ?оз?алысты? саябырлап басылуы (1775ж. ?ырк?йек – 1776 ж. а?пан)
Орта ж?з ?аза?тарыны? к?терілісіні? ?ш кезе?і:
- Пугачев шабармандарыны? Орта ж?зді аралап, к?теріліске ша?ыруы (1773 ж. ?ырк?йек – 1774 ж. с?уір)
- Орта ж?з жаса?тарыны? жо?ар?ы Жайы? ж?не Ой бекіністері т??ірегінде Пугачев к?штерін ?олдауы (1774 ж. с?уір- маусым)
- Орта ж?з ?аза?тарыны? Ертіс ж?не О?т?стік Сібірдегі ?скери шептерге ?ауіп т?ндіруі (1774ж. жазы – 1776 ж.)
Кіші ж?зді? ірі а?с?йектері – Ералы, Досалы, Айшуа? с?лтандар, Н?ралы хан к?терілісті ?олдады.
- 1773 жыл?ы 20 ?ырк?йек – Пугачев Н?ралы?а арнайы ?ндеу жолдады: жер мен суды ?аза?тар?а ?айтару?а у?де беріп, ?аза?тарды ?зіне тарту ма?сатын ?станды.
- 1773 жылы ?арашаны? 17-нен 18-не ?ара?ан т?ні - Н?ралыны? ?кілі З?бір молда Усиха ?зені ма?ында Пугачевке жолы?ты.
Алайда Жайы? бекінісін ?оршауда?ы Пугачевті? с?тсіздігі ханны? к?мек беруге асы?пауына себеп болды. Пугачев к?штеріні? Орынбор ?скери шебіне жа?ындауы, осы ??ірде к?шіп-?онып ж?рген ?аза?тарды рухтандырды. ?аза? жігіттері Пугачевті? ?скерімен бірлесіп шай?асты:
- Жайы? бекінісін ?оршау?а ?атысты.
- Кулагин бекінісін алды.
- Орынборды ?оршау?а 2000 ?аза? ?атысты.
- 1773 жылды? ?арашасы - Пугачевті? манифесіне ар?а с?йген ?аза?тар Жайы?ты? о? жа?асына ?тіп, малдарын жайды.
Н?ралы хан баста?ан а?с?йектер екі жа?ты ба?ыт ?станды:
- К?терілісті пайдаланып, жер тапшылы?ын жою.
- К?терілісті? ?ршуінен сескеніп, ?аза?тарды т?уелділікте ?стау ж?не же?ілсе патша алдында а?талу.
Орынборды ?оршауда?ы с?тсіздік Пугачев к?штеріні? Троицк бекінісіне шегінуіне себеп болды. Енді к?теріліс Орта ж?зді ке?ірек шарпыды. Д?уітбай би Пугачевті? ?ндеуіне ?олдау білдіріп, старшындармен бірігіп, к?терілісті ?олдайтын шешімге келді.
- 1773 жыл?ы ?азан - к?терілісшілер Пресногорьковск бекінісіне, Троицк, Гагарьевск редуттарына шабуылдады.
- 1774 жыл?ы жаз - Звериноголовск бекінісі т??ірегінде Пугачев ты?ылып ж?р деген ла?ап тарады.
- 1774 жыл?ы к?з - Сібір шептеріне шабуылда?ан ?аза?тар патша ?скеріні? ?ысымымен Сырдария бойына ы?ысты.
- 1774ж. к?з-?арауыл, кенже?алы, ?ыпша?, керей т.б. рулардан ??рыл?ан топтар Пресногорск, Петропавл, Верхнеозерный бекіністеріне шабуылдады.
1774-1775 жылдары Сібір шегінде орналас?ан патша ?скері к?бейтілді.
1775 жыл - Пугачев к?терілісі ?лсіреді. Суворов баста?ан к?ш Пугачев к?терілісіні? басты орталы?тарын тал?анда?аннан кейін ?ана, ?аза? ?лкесінде де к?теріліс ?лсіреді. 1776 жылы с?уірде генерал Н.А.Рейнсдорф “тынышты?” орна?аны туралы ?кіметке хабарлады. Отаршылды? езгіге ?арсы ?мтылыс н?тижесіз ая?талды.
Кіші ж?зде патша ?кіметіні? отарлау саясатына ?арсы ?оз?алысты? ірі оша?ы ?алыптасты.
К?теріліс басшысы – Байба?ты руынан шы??ан Сырым Дат?лы.
1773-1775 жыл?ы к?терілісті? тарихи ма?ызы:
- Орыс ж?не ?аза? шаруаларын біріктірді.
- Сырым Дат?лы баста?ан к?терілісті? шы?уын тездетті.
К?терілісті? н?тижесі:
1775 жыл?ы 7 ?араша - сырт?ы істер коллегиясыны? жарлы?ы бойынша, ?ыс?ы уа?ытта Еділ, Каспий те?ізі, Ертіс пен Жайы?ты? о? жа?алауы, Ембі, Са?ыз ?зендері бойында?ы жайылымдарды пайдалану?а р??сат етілді.
Кейін Орал ?аласында Е.И. Пугачевке арнал?ан музей ашылды.
Саба?ты бекіту :
1 Сырым Дат?лы баста?ан Кіші ж?з ?аза?тарыны? к?терілісі бол?ан жылдар. 1783-1797 жылдар.
2. Сырым Дат?лы баста?ан Кіші ж?з ?аза?тарыны? к?терілісіні? басты ?оз?аушы к?ші. ?аза? шаруалары.
3. Сырым Дат?лы старшын бол?ан Кіші ж?з руы. Байба?ты.
4. Сырым Дат?лы баста?ан к?терілісі ?амтыды: Кіші ж?зді.
5. Сырым Дат?лыны? Орал казак ?скерлерімен ашы? арпалыс жолына т?суі басталды: 1783 жылы к?зден.
6. Сырым Дат?лы к?терілісі кезінде Айшуа? с?лтанны? Назаровты? ?олына т?скен уа?ыт. 1785 жыл.
7. Н?ралыны ханды?тан тайдыру ж?нінде шешім ?абылда?ан Кіші ж?з старшындарыны? съезі бол?ан жыл. 1785 жыл.
8. 1785 жыл?ы Н?ралыны та?тан тайдыру ж?нінде шешім ?абылда?анда оны айыптау?а ?атыс?ан кіші ж?з рулары. 20-?а жуы? ру ?кілдері.
9. Кіші ж?зде ханды? билікті жойып, жа?а билік орнату, ?кімшілік реформа жобасын дайындады: Барон О.А.Игельстром.
10. Барон О.А.Игельстром реформасы бойынша Кіші ж?зде ханды? билік жойылып, оны? орнына бар билік: Шекаралы? сот?а ба?ыну?а тиісті болды
11. Шекаралы? сотты? т?ра?асы. О.А.Игельстром
12. Кіші ж?зде ж?ргізілген реформа бойынша Шекаралы? сот ба?ындырылды: Генерал-губернатор?а.
13. Ералы Кіші ж?зді? ханы болып сайланды: 1791 жыл.
14. Сырым Дат?лы баста?ан к?теріліс созылды: 14 жыл?а.
15. Сырым Дат?лы бас?ар?ан к?терілісті? ?айта жандануына т?рткі болды: 1796-1797 жылдарда?ы ?ыс?ы ж?т.
16. 1797 жылы наурыз айыны? 17-сінде Сырым тобы хан сарайында т?т?иылдан шабуыл жасап ?лтірді: Есім ханды.
17. Патша ?кіметіні? Кіші ж?зде ханды? ке?есті ??ру себебі. Сырым батырды ?зіне жа?ындату?а тырысты.
18. Патша ?кіметі Н?ралы ханды ?зіне тарту ?шін: Айшуа? баста?ан «Хан ке?есін» ??рды.
19. Ханды? ке?есте Сырым ы?палыны? ?суінен ?атты сескенген патша ?кіметі Кіші ж?зде ханды? билікті ?айтадан ?алпына келтіруге ба?ыт алды: 1797 жылы.
20. 1797 жылы барон Игельстромны? ?сынысына сай патша ?кіметі хан етіп бекіткен адам. Айшуа?.
21. 1797 жылы ?аратайды? ?ршеленген ?у?ынынан ??тылу ?шін Сырым Дат?лы: Хиуа ханды?ына ?тіп кетті.
22. Сырым Дат?лы ?айтыс болды: 1802 жылы.
23. Сырым Дат?лы баста?ан к?терілісті? тарихи ма?ызы: Патша ?кіметіні? Жайы?ты? о? жа?ына ?туіне, мал жаюына р??сат етуі.
24. Патша ?кіметіні? Жайы?ты? о? жа?ына ?туіне, мал жаюына р??сат беруге шешім ?абылдады: 1801 жылы 11 наурыз.
?й ж?мысы :
Сырым Дат?лы баста?ан ?лт-азатты? ?оз?алыс.
Саба?ты ба?алау :
Саба??а ?атысып,с?ра?тар?а жауап берген балаларды ба?алау