Саба? жоспары:" ?аза?станны? ?зендері ж?не негізгі ерекшеліктері". 6 сынып

Сабақтың тақырыбы :Қазақстанның өзендері және негізгі ерекшеліктері. 
Сабақтың мақсаты : 
Білімділік: Қазақстанның өзендері мен алаптары, өзен жүйелерінің ерекшелігі туралы білім беру және ішкі сулардың жер бедері мен климат ерекшеліктеріне байланысты екенін атап көрсету. 
Дамытушылық: Сабақта өз ойларын нақты, дәл жеткізе білуге, салыстыра білуге дағдыландыру және ойлау қабілеттерін дамыту. 
Тәрбиелік: Экологиялық білім бере отырып, жас ұрпақты туған жеріміздің су ресурстарын ұқыпты пайдалануға, қорғай білуге тәрбиелеу. 
Сабақ түрі: Аралас сабақ. 
Сабақ әдісі: CТО технологиясының элементтерін қолдану, тірек-сызба, сұрақ- жауап, өз бетімен жұмыс, картамен жұмыс. 
Пәнаралық байланыс: Тарих, математика, өзін-өзі тану пәні. 
Сабақ көрнекілігі: Слайд-презентация, Қазақстанның физикалық картасы, бағалау парағы, өзен суреттері. 

Сабақтың жоспары: 
1.Ұйымдастыру кезеңі 
2.Үй тапсырмасын сұрау 
3.Жаңа сабақ түсіндіру 
4.Сабақты бекіту 
5.Сабақты қорытындылау 
6.Оқушыларды бағалау 
7.Үйге тапсырма беру 

Сабақтың өту барысының кезеңдері: 
I Қызығушылықты ояту . 
1.Ұйымдастыру.Оқушыларды түгендеу,сабаққа даярлығын тексеру. 
2.Үй тапсырмасын сұрау. 
Үй тапсырмасы мынадай ойын элементі арқылы сұралады: «Құпия сандар» ойыны, яғни оқушылар тақтадағы «Тәуелсіздік жылдарын» таңдап, әрі қысқаша тоқтала отырып, берілген сұрақтарға жауап береді. 
1991 жыл 
1993 жыл 
1997 жыл 
1995 жыл 
а) 1991жыл Қазақстан тәуелсіздігін алған жыл. 
ә) 1993 жыл Қазақстанның ұлттық теңгесі қабылданған жыл. 
б) 1995 жыл Конституциямыз қабылданды. 
в) 1997 жыл Қазақстанның астанасы Астанаға ауысты. 
Жылдардың астында жасырынған сұрақтар: 
Қазақстан климатының қалыптасуына қандай факторлар әсер етеді? 
Қазақстанның барлық аймақтарында жауын-шашын не себепті біркелкі тарамайды? 
Не себепті Қазақстанның қысын «сібірлік», жазын « орта азиялық» дейді? 
Республикамызда ауа райының қандай ерекше құбылыстары бар? 

II . Жаңа сабақ 
1.«Ой қозғау сатысы». Топтастыру стратегиясы: 
а) Ішкі сулар туралы не білеміз? 
ә) Ішкі сулардың қандай түрлерін білесіңдер? 

мұздықтар 
көлдер бөгендер 

өзендер жер асты сулары 

2. Жаңа тақырыптың жоспары: 
- Ішкі сулардың жалпы сипаты. 
- Өзен жүйелері және өзен алаптары. 
- Өзен жүйесінің ерекшелігі. 
- Өзен суының шығыны және жылдық ағыны. 
- Өзендердің қоректенуі мен режимі. 
Ішкі сулардың жалпы сипаты. Су жер бетіндегі өте ғажап, маңызы зор минерал. Ол табиғатта 3 күйде кездеседі. Ішкі судың бірнеше түрлері бар: өзендер, көлдер, жер асты суы, мұздықтар, бөгендер мен каналдар. 
Өзен жүйелері және өзен алаптары. Қазақстан аумағында ірілі-ұсақты 85мың өзен бар, оның жетеуінің ұзындығы 1000км-ден асады (Ертіс, Есіл, Тобыл, Орал, Сырдария, Іле, Шу). 
Республиканың барлық өзендері Солтүстік Мұзды мұхит және ішкі тұйық көлдер алаптарына құяды. Солтүстік мұзды мұхит алабы өзендерінің су ағыны тұрақты келеді. Бұл алапқа жататын өзен Ертіс (Есіл және Тобыл салаларымен) 
Ішкі ірі тұйық көлдер: Каспий, Арал, Балхаш-Алакөл 

Каспий Арал Балхаш-Алакөл 
Жайық, Жем, Сағыз, Сырдария Қаратал, Лепсі, Ақсу, 
Ойыл,Үлкен өзен, Арыс салалары Іле, Тентек т.б. 
Кіші өзен. Шу,Сарысу,Торғай. 

Өзен жүйесінің ерекшелігі. Қазақстан өзендерінің 2 ерекшелігі бар: 
1.Өзендер жасы әртүрлі . 
а) Жазық өзендері ескі – сондықтан өзен аңғарлары кең, тереңдік эрозиясы баяу, ал бүйірлік эрозия күшті болып келеді. 
ә) Таулы аймақ өзендері жас, өз дамуының бастапқы кезеңінен өтуде. Бұлардың бойлық қимасы тік, құламалы келеді, яғни қалыптасып бітпеген. Өзендердің тереңдік шаю әрекеті жылдам да, бүйірлік шаюы баяу. 
2. Өзендердің әркелкі таралуы. Жазықтарда өзен жүйесінің жиілігі солтүстіктен оңтүстікке қарай кеми береді. Жауын-шашын көбірек түсетін орманды дала және дала зоналары өзенге бай. 

Өзен торы жиілігі әрбір 100 км2 орта есеппен: 

Солтүстік Қазақстан Орталық Қазақстан Оңтүстік Қазақстан 
4 – 6 км 2 – 4 км 0,5 км 

Таулы аймақта өзен көп. 

Таудың орта бөлігінде Биік тауда 
4 – 6 км 10 – 12 км 16 - 18 км 

Өзен суының шығыны мен жылдық ағыны. 
Өзеннің су шығыны дегеніміз - өзеннің су қимасынан бір секунд ішінде ағып өтетін су мөлшері. Әдетте су шығыны секундына ағып өтетін текше метр (м3 / с) есебімен өлшенеді 
Мысалы: Ертістің көп жылдық орташа су шығыны 960 м3 / с 
Өзеннің жыл бойындағы ағып шыққан су шығынын жылдық ағын деп атаймыз. Жылдық ағын мөлшері климатқа, жер бедеріне байланысты. Ертістің жылдық ағыны – 28 млрд м3. 
Адам баласы бөген салып, өзен ағындарын реттеп отырады. Бөгендегі су халық шаруашылығына қыста да, жазда да біркелкі пайдаланылады. Бөгендер қолдан жер суландыруға, электр энергиясын өндіруге , т.б. жағдайларға қолайлы. Елімізде 168 су бөгені бар, олардың ең ірілері – Бұқтырма мен Қапшағай бөгендері. 
Өзендердің қоректенуі мен режимі. Қазақстан өзендері негізінен қар, жаңбыр, мұздық және жер асты суымен қоректенеді. 

Өзендердің қоректенуі мен режимі. 

Орманды дала, дала Шөлейт, шөл өзендері Сырдария 
зоналарының өзендері Орал, Сағыз, Жем т.б. Ертіс, Іле, 
Есіл, Тобыл. Қаратал. 

III . Сабақты бекіту. 

1. «Жүректен жүрекке» ойыны, мұнда бекіту сұрақтары беріледі, сұрақтарға жауап беру арқылы алма ағашынан алманы үзіп алады (яғни алманың артында жасырылған жақсы, жылы тілектер жазылған сөздерді оқиды, мысалы: үздік оқушы бол, мейірімді бол т.б.). 

Қойылатын сұрақтар: 1. Қазақстан өзендері неше алапқа бөлінеді? 
2. Су шығыны және жылдық ағын дегеніміз не? 
3. Каспий теңізі алабына қандай өзендер жатады? 
4. Өзен жүйесінің қандай ерекшелігі бар? 
5. Қазақстан өзендері немен қоректенеді? 

2. Рефлексия «Кім жылдам» ойыны, мұнда тақтада жазылған, әрі суретімен көрсетілген Қазақстанның өзендерін картадан жылдамдатып табу. 

ІV. Үйге тапсырма беру. § 27 
Кескін картаға Қазақстанның ішкі суларын түсіріп келу. 
« Су - тіршілік көзі » тақырыбында эссе жазу. 

V. Сабақты қорытындылап, оқушыларды бағалау.