Сабақ тақырыбы:Қасым хан-қазақ жерлерін біріктіруші.

Оқушы белсенділігі мен шығармашылығын арттыруда «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» әдістерінің тиімділігі

Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев жыл сайынғы Жолдауында Қазақстанның білім саласына ерекше назар аударып,болашақ ұрпақ үшін заманауи әдістер мен технологияларды енгізу, білімге қолжетімділікті кеңейту, білім сапасын арттыру Қазақстанның одан әрі қарыштап дамуына үлкен үлес қосуда. «Білімді ұрпақ – жарқын болашақтың кепілі, болашақтың тірегі жастардың білім саласында толыққанды білім алуына жағдай жасап отыр.

Біздің бүгінгі білім беру жүйесі негізгі бағыты оқушылардың білімі мен іскерлік дағдысын кеңейту, олардың мәдениеттілігін арттыру, қабілеттерін, шығармашылық мүмкіндіктерін, жеке даралығын, гуманистік құндылық жүйелерін қалыптастыруды мақсатты түрде дамыту болып табылатын әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағытталған.

Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаев «Интеллектуалды ұлт 2020» ұлттық жобасы идеясы туралы айта келе бүгінгі тұлға жүйелі және сын тұрғысынан ойлай білу қабілеттерін меңгеру алған білімдерін қорыта білу өз бетінше білімін үнемі жетілдіру машықтарын игеру жаңа шешім қабылдай білу және технологиялар мен инновацияны меңгеру қабілеттеріне үлкен мән беретіндігін бірнеше рет атап өтті. Президенттің сөзі бойынша «Қоғамда инновациялық, креативті мінез-қүлық басым болуы керек». Сол себепті жас ұлттың қызығушылығы мен талаптарын мүмкіндігінше қанағаттандыратын білім берудің озық жүйесін құру-Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасының негізгі мазмұны болып табылады.

Осыған байланысты,білім беру жүйесінің алғашқы міндеттерінің бірі болып ұлттық және жалпы адами құндылықтар негізінде, ғылым мен тәжірибе жетістігі негізінде тұлғаның дамуы мен кәсіби қалыптасуына жағдай жасау, жеке дара тұлғаның дамуына жағдай жасау арқылы ой-өрісті кеңейту,бала тұлғасын әлеуметтік өміре бейімдеу, қоғам мен еңбек нарығының ауыспалы қажеттіліктеріне жылдам бейімделуіне себеп болатын функционалдық сауаттылықты қалыптастыру.

Бүгінгі мектептерде білім беру тұлға мен тәжірибеге бағытталып, тұлғаның өзін- өзі дамытуына,өзін –өзі жетілдіруіне мүмкіндігінше көңіл бөліп, мәселелі- шығармашылық сипатта болуы керек.

Функционалдық сауаттылықты қалыптастыруға өмірдің түрлі саласында кездесетін шынайы және өзекті мәселелерді шешуге, тәжірибелік-бағытталған, бейімделген тапсырмалар мүмкіндік береді. Мұндай тапсырмалардың мазмұны күнделікті өмірге қажетті ақпараттан тұрып, жеке адам үшін де, қоғам үшін де, қоғам үшін де өзекті болып отыр.

Қазіргі заманғы білім беруге қойылатын талап - оның сапасын арттыру.

Баланы мектеп қабырғасынан бастап шығармашылық ойлауға, қалыптан тыс шешімдер қабылдауға, практикалық әрекеттерге дайын болуға үйрету керек. Оған дайын болуға қазіргі уақытта оқу үрдісіне жаңа технологияларды қолданудың мәні зор делініп жүр.

Жалпы педагогикада баланы оқыту мен тәрбиелеудің мақсаты - жан - жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру болып табылғандықтан, бұл жерде жаңа технология бойынша әдістемелік жүйенің басты компоненті - оқыту мақсаты болып табылады. Бірақ, бұл мақсат өздігінен дамуға ұмтылған жеке тұлғаны қалыптастыру, сондықтан оның өзіндік танымдық іс - әрекеті белгілі бір дәрежеде белсенділенуі қажет. Жаңа мақсат жеке тұлғаны қалыптастыру үшін оқытудың әдістерін өзгертуін талап етеді.

Осы талаптарды орындау үшін төмендегі ұсыныстар қажет.

1. Оқушылар өздігінен танып, іздену іс - әрекеттерінің әдістерін меңгеру қажет. Демек, жаңа мақсат бойынша «оқушы – мұғалім», деген қатынасты қарастырады. Бұл жағдай бірінші орында тұрады және өз бетімен білім алудағы белсенділігіне назар аударылады.

2. Оқушыға деген сенім, оның өз ісіне жауап беру мүмкіндігіне сүйене отырып, өз беделі, қадір – қасиеті сезімін дамыту.

3. Оқу құралдары оқушылардың өздігінен іс - әрекет жүргізе алатындай болуы керек. Мұндай талаптары болса оқушыларға тақырып бойынша заңдар мен ережелерді, тұжырымдарды өздігінен шығаруға жетелейді.

Бүгінде білім беру саласында оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты, жан -жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалды, кәсіптік адамгершілік, рухани азаматтық және басқа көптеген адами қабілетінің қалыптасуына әсерін тигізеді, өзін- өзі дамытып, оқу- тәрбие үлгісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.

Қазіргі кезде заман талабына сай білім берудің дамуы мен тенденцияларын қамтитын елуден астам педагогикалық технология қолданылып жүр.

Солардың бірі- Қазақстанда 1997 жылдан бастап етек жая бастаған «Сыни ойлауды оқу мен жазу арқылы дамыту» жобасы ( RWCT жобасы). Оқушылардың ойлау, қабылдау қабілетін аңғаруға топтық жұмыс өте тиімді, яғни сабақты деңгейлеп оқыту арқылы іске асыру және оқушыға тиянақты білім беру, оның сабаққа деген қызығушылығын арттыру,ізденгіштігін, байқампаздығын дамыту.

Қазіргі қолданып жүрген сын тұрғысынан ойлауды дмыту жобасын пән ерекшелігіне қарай қолдана білу оқыту мақсатында жетудің бірден бір бөлігі.

RWCT жобасы бойынша жұмыс істей бастағаннан пәнді оқытуға деген көзқарас өзімде де, оқушыларымда да түбегейлі өзгерді. Сабақ барысында бірлесіп жұмыс жасау, өзі білгісі келетін мәселеге нар тәуекел ету, жазбаша және ауызша ой алмасу бүгінгі оқушылардың дағдысына айналуда.Қай сыныпта болсын оқушылардың салғырттық, қызығушылықтары төмен екндігін байқайтынмын. Сондықтан мен өзімнің алдымы мынадай мақсат қойдым: оқушылар қалай болғанда да тақырыптарды дәлелдей білуі керек, ал мен сол үшін орта құруым керек, әрине бірінші сабақтың сұрақтарымен, нұсқауларымен проблеманы анықтаймын. Сонда ғана олар өздеріндегі белгісіз қорқыныштан, сенімсіздіктен арылып, жоғары нәтижеге жетуге мүмкіндіктер алады деп ойлаймын. Оқушылар мен күткен ойдан шығып келеді. Себебі, сабақ барысында білгісі келу қажеттілігі туады, өз бетімен үйрену сенімділігі артты, топтарда белгілі орта пайда болады.Сонда ғана оқушыда ой талқысына салу, елестету әдеті қалыптасады, нәтижесінде енжар оқушыдан ізденушілері, зерттеушілер және мәнді іс әрекет жасайтын мүшесін дайындауға болады.

Білімнің негізгі мақсаты оның қолданбалығында.Біздің пән мұғалімдеріміздің пән бойынша жақсы нәтижеге жетуіне біріншіден әуелден қалыптасып кеткен «қиын пән» туралы пікір, екіншіден қазіргі кезде осы қиындықтан алып шығатындай әдістемелік жүйенің жоқтығы кедергі болатын сияқты. Осы жобамен терең танысып, оның стратегияларын өзінің сабақ өткізу әдістемесіне жүйелі түрде енгізсе айтылған екі мәселе де шешімін табатыны сөзсіз. Енді осы жобамен өзімнің жасаған жұмыстарыма тоқталып өтейін.

Барлық басқа пәндер сияқты тарих пәнін мектепте оқытудың алдында қойған мақсаты бар екені анық.Оқушы өзі білетін тарихи ұғымдарды ойша қорыта біліп, бір қарағанда көрінбейтін түсініксіз жағдайларды қарапайым тарихи деректермен салыстыра отырып қорытынды жасай алса,күрделі мәселені қарапайым бөліктерге жіктей отырып жалпы ережеден дербес жағдайға және керісінше дербес жағдайдан жалпы заңдылыққа көше білсе, өзіне қажет сұрақ туралы біртұтас қорытындыға келе алатын деңгейге жетсе, пәнді оқыту өзінің мақсатына жетті деп айтуға болады. Оқушының терең білімді болуының басты шарттарының бірі мұғалімнен оқушыға берілетін білімнің көлемі жеткілікті, толық әрі нақты болуы керек және де білім оқушының ішкі жан дүниесінде қалыптасып, керек кезде белгілі бір интуициялық күш ретінде қажетке жарау керек. Бүгінгі күні осы шарттардың орындалуын белгілі бір дәрежеде жүзеге асыратын әдістемелік жүйе ол RWCT жобасы деп қайталап айтсам, артық болмас. Бұл жоба арқылы бірінші сабақ құрылымы өзгереді, одан соң сабақтың мазмұны өзгереді, жалпы айтқанда оқытудағы философияның өзгеруіне күшті бағытқа тап болады. Бір қарағанда көп көңіл аудара қоятындай мәселе емес сияқты, алайда сабақ қызығушылықты оятудан басталуы сыныптағы барлық оқушыны бір ұғымның, бір мәселенің айналасына жинақтауға , жұмылдыруға, жаңалық ашуға, көруге қызықтырады,ынталандырады. ББҮ таблицасын толтыру, түртіп алу стратегиясын қолдану оқушының жаңа фактіге бұған дейін өзі білетін фактілердің керегі ғана жинақталып, оларды қолдануға мүмкіндігі туады, соған үйренеді. Жекелеп, жұптасып, топтасып жұмыс істеу әдістері де оқушының білгенімен бөлісу, білмегенін өзінің әріптестерінен алуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар өзіне тән тарихи тілі бар. Сол тілді әрқашан өмірмен байланыстыра оқытса, баланың өмірде тарихи сауаттылығы артады, ал сабақта өмірде байқаған құбылыстарды тарихи терминдер мен символдарды қолданып өз ойын айта алады дегім келеді. Мен осы жетістіктерге «Сыни ойлауды дамыту» бағдарламасы арқылы жеттім.

Сын тұрғысынан ойлау - сынау емес, шыңдалған, бірін - бірі толықтыратын ойлау деп білемін.Бұл жобаның ішкі құрылымында ерекшеліктер бар. Бұл құрылым 3 деңгейден тұратын оқу мен үйренудің үлгісі. Көп ақпаратты, талдай, жинақтай отырып ішінен қажеттісін алуға үйретеді.

Сабақтың қызығушылықты ояту кезеңі оқушылардың бұрынғы білетіні мен жаңа білімін ұштастыруынан тұрады. Бұл ойды қозғау, ояту ми қыртысына тітіркендіргіш арқылы әсер ету кезінде жүзеге асады. Бұл- үйрену үрдісі. Осы кезеңнің екінші мақсаты–үйренушінің белсенділігін, ынта- жігерінарттыру. Оқушы өз білетінін еске түсіреді, қағазға жазады.Жұбымен, тобымен талқылайды. Оқушы ойын осылайша шыңдауға мүмкіндік туады.Сабақтың екінші кезеңінде оқушы жаңа ақпартпен танысады, тақырып бойынша жұмыс істейді, тапсырмалар орындайды. Оқушының өзбетімен жұмыс жасап, белсенділік танытуына жағдай жасалады.

Сабақтың үшінші кезеңі- толғаныс сатысы. Оқушылар осы кезеңде үйренгенін саралап, салмақтап ой елегінен өткізеді.Тоғануды тиімді етіп лайықталған «Бес жолды өлең», «Венн диаграммасы», «Автор орындығы», «Эссе», «Семантикалық карта» стратегияларының лайықтысын тыңдаймын. Осы тұста әр оқушы өз шығармашылығын көрсете алады. Бір сабақтың үстінде бірнеше стратегияларды қолдану шарт емес.Басты мақсат- тақырыпты толық ашып, меңгерту.

Сабақ соңында оқушылармен жүргізілетін «Не үйрендік? Қандай сұрағың бар? Сенің пікірің?» сұрақтары төңірегінде ой қозғау, оқушылардың пікірін білу келесі сабағыма бағыт-бағдар сілтеп отырады.Оқушыларымның осы сұрақтарға жауабын тыңдай отырып, олардың көзқарастарымен санаса отырып, келесі сабағымды жоспарлаймын.

Осы жобамен жұмыс істей жүріп, мынадай қорытындыға келдім. Жақсы нәтижеге жету үшін мұғалімге не керек?

• сын тұрғысынан ойлауды үйрету үшін шығармашылық, уақыт, шыдам,сабыр, парасат керек;

• оқушыларға ойланып толғануға,ойын ашық айтуға, еркін ойлауға мүмкіндік беру;

• әр түрлі идеялар мен пікірлерді тыңдай біліу;

• үйрену барысындағы оқушылардың белсенді іс–әрекетін қолдау;

• сенімділік. Кейбір оқушылардың бір–бірінің жаубына жасаған сынының дәлелді, дәйекті болуын талап ету;

• сын тұрғысынан ойлауды бағалай білу;

Мұғалім осы мүмкіндіктерді жасай алғанда ғана оқушылар мынадай нәтижелерге жетеді:

• сенімділікпен жұмыс істейді;

• бар ынтасымен оқуға беріледі;

• пікірлерді тыңдап,құрметтейді;

• өз пікірін ашық білдіре алады;

• мен осы мәселе туралы не ойлаймын? Осы мазмұннан алған ақпарат менің

• бұрынғы білетініме сәйкес пе? Маған бұл жаңа ойлар қаншалықты әсер етті? – деген сауалдар төңірегінде ойлауға үйренеді.

Бүгінгі бала– ертеңгі жаңа әлем. Сондықтан оқушыларымыз жаңа тұрмысқа, жаңа оқуға, жаңа қатынастарға бейімделуі тиіс. Осы үрдістен бәсекеге сай дамыған елдердің қатарына ену ұстаздар қауымына зор міндеттер жүктейтін сияқты

Оқу әрекеті деп білім алуға бағытталған әрекетті айту қабылданған. Ол өз бетінше де, мұғалімнің жетекшілігімен де жүзеге асады. Бұл басшылыққа алып отырған әрекеттердің негізін Б.Г.Ананьев, Л.С.Выготский, А.И.Монтьев, С.Л.Рубенштейн т.б. ғалымдар жасады.

Адамның өз болмысын тануға, ұмтылысына көмектесіп, тереңде жатқан

талап тілегін, қабілетін дамыту, сол арқылы толыққанды өмір сүру үшін рухани күш беру білімнің басты мақсаты. Оны шешу үшін ең алдымен оқыту мазмұнын жаңартып, әдіс тәсілдерінің озығының өмірге келуі шартты.

Сонда ғана өзіндік пікірі бар өз бетінше өмір сүру жолдарын таңдай алатын азаматтар тәрбиеленіп шығады.

Ұсынылып отырған баяндамада қалыптан тыс шешімдер қабылдай алуға, практикалық әрекеттерге дайын болуға себебін тигізетін әдістердің бірі сыни тұрғыда ойлау әдісі және тарих сабақтарына енгізудің тиімділігі баяндалып отыр.

Баяндаманы жазу барысында «оқу мен жазу арқылы сыни тұрғыда ойлау» шетелдік авторлардың әдістемелік құралы, республикалық баспасөз материалдары, жаңашыл педагогтардың шығармалары пайдаланылады.

Бұл жобаның дамыта оқытудан айырмашылығы теориялық білімнің аздығы, оның есесіне өзіне тән сабақ құрылымы жасалған, әр кезеңге сай әдіс тәсілдер стратегиялары, яғни оқыту үшін мұғалімге нақты инструменттер берілген. Мұнда мұғалімнің шеберлігі әр әдісті өз орнына ұтымды қолдана білуі аса қажет.

«Сын тұрғысынан ойлау» ұғымын белгілі идеяларды қабылдай отырып, оның неге қатысты екендігін зерттеу, оларды жеңіл септикалық оййларға қарсы қоя білу, салыстыра алу, сол идеядарға қарсы көзқарастар мен тепе теңдікте ұстап зерттеу, оған сеніммен қарау деп түсіндіріледі. Сын тұрғысынан ойлау сынау емес, шыңдалған ойлау. Бұл деңгейдегі ойлау тек ересек адамдарға, жоғары сынып оқушыларына ғана тән деуге болмайды. Жас балаларда бұл жұмысты дұрыс ұйымдастырғанда даму деңгейіне сәйкес ойы шыңдалып, белгілі бір жетістіктерге жетері сөзсіз.

Сын тұрғысынан ойлау үш деңгейден тұратын оқыту мен үйрету моделдерінен тұрады. Білімнің болашақта пайдаға асуы, қажетке жарауын қалыптастырады. Көп ақпаратты талдай, жинақтай отырып, ішінен қажеттісін алуға үйретеді.

Қызығушылықты ояту

Үйрену процесі бұрынғы білетін және жаңа білімді ұштастырудан тұрады. Үйренуші жаңа ұғымдарды өзінің бұрынғы білімін жаңа ақпараттармен кеңейтеді. Сондықтан, сабақта қарастырғалы тұрған мәселе туралы оқушы не біледі, не айта алатындығын анықтаудан басталады. Осы арқылы ойды қозғау, ояту, ми қыртысының тітіркендіргіштер арқылы әсер ету жүзеге асады.

Қызығушылықты оятудың екінші мақсаты оқушының белсенділігін арттыру. Өйткені, үйрену белсенділікті талап ететіні сөзсіз. Оқушы өз білетінін еске түсіреді, қағазға жазады, көршісімен бөліседі, тобында талқылайды. Өз ойын бөлісу, ортаға салу арқылы оқушының ойы ашылады, ақпарат жинап, оны байырғы біліммен ұштастырады.

Мағынаны тану

Ойлау мен үйренуге бағытталған сын тұрғысынан ойлаудың екінші кезеңі мағынаны тану. Бұл кезеңде оқушы жаңа ақпаратпен танысады, тақырып бойынша жұмыс істейді, тапсырмалар орындайды. Оқушының өз бетімен жұмыс жасап, белсенділік көрсетуіне жағдай туады. Оқушылардың тақырып бойынша жұмыс жасауға көмектесетін оқыту стратегиялары бар.

Соның бірі - INSERT (түртіп алу). Бұл әдіс бойынша оқушыға оқу барысында:

V білемін

- білмеймін

+ мен ұшін жаңа ақпарат

? мені таң қалдырады белгілерін қойып, мәтінмен танысады.

INSERT оқығанын түсінуге, ойына басшылық етуге. Ойын білдіруге үйрететін ұтымды әдіс.Бұл тарихи оқиғаның соңына тез жету, оқығанды есте сақтау, мәнін жете түсіну үшін ұтымды. Оқушылар арасында оқуға жеңіл желпі қарау салдарынан түсіне алмау жиі ұшырасады. Мағынаны тану өз деңгейінде ұйымдастырылғанда жоғарыдағыдай кемшіліктерді болдырмауға болады. Оқушылар білетіндерін анықтап, білмейтіндерін белгілеп, сұрауға әзірленеді. Мағынаны тану барысында мына үлгіде кесте толтырылады.

Бұл әдісте жаңаны түсіну үшін бұрынғы білімнің қажет екендігі көрінеді. INSERT әдісі бойынша белгілер әр абзац сайын қойылады. Абзацтарға бір, екі белгіні қатар қоюға да болады.

Ой толғаныс

Бұл - сын тұрғысынан ойлаудың үшінші кезеңі. Күнделікті оқу процесінде оқушының ой толғаныс ұйымдастыру, өзін, басқаға сын көзбен қарау, баға беру назардан тыс қалып жатады. Одан гөрі, үйге тапсырма беру, оны түсіну,

Баға қоюға көп уақыт жіберіп жатасыз. Ой толғаныс кезінде оқушы білгенін, үйренгенін салмақтап, саралап, оны қандай жағдайда, қалай пайдалану керектігін ой елегінен өткізеді. Белсенді түрде өзі білімін үйрену жолын қайта қарап, өзгерістер енгізеді, яғни нағыз білім шыңына көтеріледі, үлкен әлемге енеді. Сол білім арқылы өзінің өзгергенін сезінеді, өзгеше сенім, тәрбиелік, даналыққа бастау алады.

Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасындағы мұғалімнің ролі қандай болады дейтін болсақ, ол үйрену процесінде оқушыларға серік болып, бірге жұмыс жасап, оларға сеніммен қарап өз ойын, ақылын көрсете сөйлеуге қолдау жасап отырады. Бүкіл қайнаған істің ортасында мұғалімді білім алу ісін ұйымдастырушы деуге болады.

Сын тұрғысынан ойлауды үйрету үшін мына төмендегі шаралар орындалуы шарт:

1. Сын тұрғысынан ойлауды тудыру үшін уақыт керек.

2. Оқушыларға ойланып - толғануға, ойын ашық айтуға рұқсат беру керек.

3. Әр түрлі идеялар мен пікірлерді қабылдауға үйрету керек.

4. Үйрену барысында оқушылардың белсенді іс - әрекетін қолдау керек.

5. Кейбір оқушылар қолайсыз жағдайларға кезіккенде күлкіге, ойынға айналдырмау керек.

6. Оқушылардың бір - бірінің жауабына жасаған сынының дәлелді, дәйекті болуын талап ету керек.

Сын тұрғысынан ойлауды бағалау керек.

Ал оқушылардан осыған байланысты сенімділікпен жұмыс жасау бар ынтасымен оқуға берілу пікірлерді тыңдау, құрметтеу өз - ой пікірлерін ашық білдіруді талап ету қажет.

Осы мазмұннан алған ақпарат менің бұрынғы осы мәселе туралы білетініммен сәйкес пе? Осы ақпаратты үйрене отырып, мен бірдеңе жасай аламын ба? Маған бұл ойлар мен идеялар қаншалықты әсер етті? Деген сауалдар төңірегінде ойлануға үйренеді.

Сыни тұрғыда ойлауда тәжірибеге енгізгенге дейін сабақта оқушылардың білім деңгейін бақылау, назарда ұстау үнемі мүмкүн бола бермейді. Өйткені, сабаққа тұрақты қатынасып отырғандар бес - алты оқушы, ал қалғаны оқта - текте іске асырылады.

«Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» әдісі сабақтарда баланың танымдық белсенділігін арттыруды, өз бетінше білім алуға, шығармашылығын қалыптастыруға ықпал етеді. Оқушы үшін сабақ қзықты, жеңіл өтетіндігі, ұжымда бірлесіп жұмыс жасауға үйренетіндігін, білімнің тереңдігі мен тиянақтылығы артатындығы өткізген сабақтарда тоқталып өтіледі. Әсіресе, бұл әдіс қазіргі жаңа буын оқулықтарда енгізілген бастауыш сыныптарда өте тиімді. Қайта оны әдістемелік жағынан толықтырады. Сын тұрғысынан ойлау жобасы сексенге деген стратегиядан тұрады. Олардың бастауыш сыныптардың сабағында пайдалануға болатын кейбір әдістеріне тоқталып өтейін:

ДЖИГСО - ұжымдық оқыту әдісі. Мақсаты - жалпы мәселені алдымен жұпта, сосын ұжымда талқылау. Бұл жағдайда әрбір оқушы өзін бір сәт мұғалім сезінеді, оқуға деген жауапкершілік артады. Әдісті қолдану төмендегіше ұйымдастырылады. Алдымен ұжым төрт адамнан тұратын топқа бөлінеді. Бұл «жанұя» топтар деп аталады. Содан 1, 2, 3, 4-ке дейін санау арқылы 1-лер бөлек, 2,3,4 өз алдына жұмыс тобын құрады. Оқуға ұсынатын материалдың тақырыбы талқыланған соң мәтінді түсіну қажет екендігі ескертіледі. Төрт логикалық бөлікке бөлінген – 1- лер мәтіннің бір бөлігін лер, қалғаны – 2,3,4-терге оқу тапсырылады. Жұмысты бастамас бұрын оқушыларға мәтіннің тиісті бөлігін жақсы меңгеру қажеттігі айтылады. Келесі кезекте ұжым мүшелері бастапқы топпен қайта табысып, өздерінің үйренген бөліктерін ортаға салады. Осылайша ұжым мүшелері бір бірін оқытуға сол арқылы ойлауға үйренеді ЖИГСОстратегиясы мазмұнды жоғары табыспен меңгеру, оқығанды есте сақтау үшін өте тиімді. Оқушылардың оқуға деген қызығушылығы артады, ұжымда жақсы қарым қатынас қалыптасады, саналы тәртіп орнайды.

Еркін жазу.

Бұл әдісті сабақтың үшінші ой толғаныс кезеңінде пайдалану тиімді. Мұғалім сабақта қарастырылған жаңа ақпарат жайлы, одан алған әсерін, не үйренгенін қағаз бетіне түсіруді тапсырады. Жазуға уақыт беріледі. Уақыт болған соң оқушылар өз жазғандарын топ мүшелеріне таныстырады. Оқушыларды алған білімдерін қорытуға, оған сын көзбен қарап ойын түйіндеуге үйрететін бұл әдісті сабақта қолдану тиімді.

Галареяны шарлау.

Тақтаға ілінген суретті аралап қарап, оқушылар өз пікірлерін жазады.

Топтастыру стратегиясы.

Тақырыпқа байланысты бір негізі сөз таңдап алынып, оқушылар оған қатысты бар сөздер, идеялар т.б. ойына келгенін жазады.

Қорыта келгенде, егемен еліміздің оқыту жүйесін қалыптастыруда ертеңгі күнге бағытталған рухани жанарудың іргетасы қалануда. Осындай жаңарулар оқушылардың ақыл ойын, шығармашылығын дамыту мәселелерін шешеді, білімнің сапасы көтеріледі. Баяндамада «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» жобасының жоғары сыныптарда тиімді бірнеше әдістеріне тоқталдым. Бұл жоба сабақ барысында оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға, өз бетінше білім алуға, шығармашылығын дамытуға ықпал етеді. Оқушылар үшін сабақ қызықты, жеңіл өтеді, ұжымда бірлесе жұмыс жасауға үйренеді, білім тереңдігі мен тиянақтылығы артады.

Бұл жобаның әдіс тәсілдерін жоғары сыныпта тиімді пайдалана отырып, балалардың ұсыныс пікірлерін еркін айтқызып, ойларын ұштауға және өздеріне деген сенімді арттыруға мүмкіндік туғызып отырды. Әдіс тәсілдер арқылы өткізілген әрбір сабақ оқушылардың ойлауына, қиялына негізделіп құрылады. Баланың тереңде жатқан ойын дамытып, оларды сөйлетуге,ойын ашық айта білуге жетелейді. Сын тұрғысынан ойлау сынап қарау емес, оқушылардың шыңдалған оқу әрекеті. Бұл әдістерді пайдаланған кезде байқағаным, бұған дейін оқушы тек мұғалім мен оқулыққа бағынатын тыңдаушы болса, енді сын тұрғысынан ойланып, өз ойын дәлелдей алатын тұлғаға айналды. Жоғары сыныптарда бұл жобаның әдіс тәсілдерін пайдаланған кезде оқушылар топпен, жұппен жұмыс істеу арқылы өзара пікірлесіп, ең ұтымды жауапты тауып алуға үйренеді. Топқа берілген сұраққа тынымсыз іздене отырып,әр оқушы өз ойын еркін айтуға, оны дәлелдеп қорғай білуге машықтанады, шығармашылықпен жұмыс жасауға дағдыланады. Мұғалім ақылды, бірақ барлығын өзі айтып бере салмайды, ол өз пәнін жетік білсе де, балаға үстемдік етпейді. Бұл жоба бойынша мұғалім мәселе қояды, ойлаудың жолдарын ашады, әрекеттің барысына бағдар береді. Осылайша оқушы қоғам, ғылым шешіп қойған, бірақ ол үшін жаңа болып табылатын түйінді мәселелерді шешеді, оқу әрекетімен айналысады. Дәстүрлі оқытуда баланың шығармашылық қабілеті шектеліп, табиғи мүмкіндіг жойылады. Ал әр сабақ сайын ізденуге үйренген бала кезкелген мәселені шешуге тез үйренеді. Сыныпта белгілі бір мәселе төңірегінде пікіралмасулар көп уақыт алмайды. Қайта оқулықтан, бағдарламадан тыс дүниелер туралы хабарлар алуға, таным көкжиегіне тарылмай тарқай түсуіне жол ашылады.

Осындай әдістерді пайдалана отырып, мынадай қорытындыға келдім: кез келген пәнді оқыту кезінде дайын ұғымды жаттап, есіне сақтатып, қайтадан мазмұнын айтқызудан гөрі, интеллектуалдық, шығармашылық тәсілдерді қолдану тиімді.

Оқушылардың оқулықтан тыс алатын ақпарат көздерін ескере отырып, білетін нәрсені қолдануға жағдай жасау, баланың біліміне сүйену арқылы өзіне сендіру керек.

Оқушының білім алуға дайындығын, ынта ықыласын, интеллектуалдық қабілетін дамыту, білім беруді баланың ойлауы мен практикалық әрекеттері арқылы іске асыру керек.

ХХІ ғасыр әлемді ықпалдастыру ғасыры. Елбасы жарлығымен қабылданған мемлекеттік білім бағдарламасында «Білім берудің әлемдік кеңістігіне ену» туралы нақты айтылған. Баланың пәнге қызығушылығы мен ынтасын арттыру мақсатында жаңа оқыту әдістерін тиімді деп санаймын.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.ҚР Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы.

«Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан».

2. Н.Ә.Назарбаев – 2050 жолдауы

3. Қазақстан мектебі журналы № 2-3, 2014 ж

4. 12 жылдық білім журналы № 4, 2013 ж.

5. «Әдіскер мұғалім» журналы, № 1, 2014 ж

6 «Білімді жаңалықтар» журналы, № 2 2014 ж

7. К.Мередит, Д. Ситл, Ч. Темпл, С.Уолтер «Оқу мен жазу арқылы сын

тұрғысынан ойлауды дамыту» әдістемелік құрал

8 «Ұстаз» журналы № 3, 2012 ж

9. Б.Тұрғанбаев «Шығармашылық қабілеттерді дамыту», А, 2009 ж

10. Е.Акитбаев «Жеке тұлғаның шығармашылық дарындылығын

дамыту жолдары», 2006 ж