Саба? жоспары «?аза?станны? Жо??ар бас?ыншыларына ?арсы со?ысы» 8-сынып

Сабақтың жоспары

Пән: Қазақстан тарихы.

Сынып: 8

Мерзімі: 14.09.15

Сабақтың тақырыбы: Қазақстанның Жоңғар басқыншыларына қарсы соғысы

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: оқушылардың ХVІІІ ғасырдың бірінші ширегіндегі қазақ хандығының ішкі, сыртқы жағдайын, жоңғар басқыншыларына қарсы күресі жөніндегі білімдерін қорытндылап-жинақтау.

Тәрбиелік: батыр бабаларымыздың тәуелсіздік үшін күресін бейнелеу арқылы, жас жеткіншектерді елін, жерін, Отанын сүюге тәрбиелеу.

Дамытушылық: оқушылардың ой-өрісін, тарихи ойлау, сөйлеу қабілеттерін дамыту.

Сабақтың типі: қорытындылап-жинақтау сабағы.

Сабақтың түрі: жарыс сабағы.

Сабақтың технологиясы: модульдік оқыту технолгиясы.

Сабақтың барысы:

І. Мотивациялық кезеңі (сыныпты үш топқа бөлу)

І. Кіріспе (сабақтың өтілу барысын, жарыстың шарттарын, тапсырмаларын түсіндіру).

Тақтаға ортақ бағалау парағы сызылады:

Бүгінгі сабағымыздың эпиграфын «Ерлік елге мұра, ұрпаққа ұран» деп бастағым келеді.

Қазақ елінің жоңғар шапқыншылығына қарсы күресі жөнінде өткен сабақтарда да аз айтылған жоқ. Бүгінгі сабақты бастамас бұрын, сендерге, Аңырақай шайқасына байланысты, мынадай оқиға айтып бергім келеді.

Аңырақай шайқасында 98 жастағы қарт әкесі Байжан биден бата алып, үлкендерге қалыспай 12-16 жас аралығындағы ер балаларды жиып, 1000 баладан топ құрған 15 жасар Сартайдың ерлігі тарихта аңыз болып жыр-дастанға айналды.

Жоңғардың отты зеңбіректеріне қарсы найзағайдай жарқылдап жол салған 1000 баланың ерлігі, кеудесін оққа тосқан 12 мен 16 жас аралығындағы 500 жеткіншектің елі мен жері үшін мерт болғаны ұрпақтан-ұрпаққа жетті.

Сартай батырдың ерлігін дастан етіп жазған ақын Нұрмағамбет Қожан ұлы (1897-1937 жж.) осы дастанды жазғаны үшін «халық жауы» атанып өмірімен қоштасты. Ақын осы дастан арқылы қазақ халқының отаншылдығын, батырлығы мен батылдығын шебер суреттеп берді.

Бүгінгі сабағымыз жарыс түрінде өтеді. Жоғарыда айтылған «Сартай батыр» туралы аңыз сендерге рух, жігер берсін!

ІІ. Сынып үш топқа бөлінеді. Жеңген топ мүшелері «Сартай батыр» атағына ие болады. Іске сәт!

І. «Білімді оқушы» сайысы (әр топқа 7 сұрақтан беріледі, дайындыққа 5 минут уақыт)

І жұп:

1. «Ақтабан шұбырынды» жылдары қай жылы басталды?

2. 1710 ж. болған ірі оқиға қандай және қай жерде болды?

3. Жоңғар хандығы қай жылы құрылды?

4. Торғауыттар деген кімдер?

5. 1643 ж. әскер тарихында сирек кездесетін қандай шайқас болды?

6. Қазақ жеріне жоңғар шапқыншылығы қай ғасырда басталды?

7. Жоңғар билеушілері бұл соғыста қандай мақсат көздеді?

ІІ жұп:

1. Батыр деген кім?

2. Ордабасы тауының қасына жиналған үш жүз өкілдері қазақ жасақтарының бас қолбасшысы ретінде кімді сайлады?

3. Мұқағали Мақатаев қай қазақтың батырына арналған дастан жазды?

4. Қазақтар қай жылдары жоңғарлардан басым түсіп, оларды күйрете талқандап жеңіске жетті?

5.Қай хан өзін қазақ пен қалмақтың ханы санаған?

6. Қазақтар жоңғарлармен күресті жүргізу үшін қандай мем/пен одақ құрғысы келді?

7. Аңырақай шайқасынан кейін Қазақстанның қандай жері азат етілді?

І-ІІ жұптар:

1. Ойраттар деген кімдер?

2. 1723-1727 жж. қандай атпен тарихқа енді?

3. 1724-1725 жж. жоңғарлар қай қалаларды басып алды?

4. Жоңғар шапқыншылығы кезінде халық арасында қандай ән шықты?

5. 1718 ж. Аякөз өзені бойындағы шайқас кімдердің жеңісімен аяқталды?

6. Не себептен қазақ жасақтары Аягөз маңында жоңғарлардан жеңіліп қалды?

7. Алғашқы кездегі шайқастарда жоңғарлардың қазақтардан басым болуы неліктен деп ойлайсыңдар?

ІІ. «Тарихи сипаттама» сайысы (әр топқа шығармашылық тапсырма беріледі).

І жұп:

Аңырақай шайқасы туралы тарихшы ғалымдар арасында түрлі көзқарастар, пікірлер бар:

1. «Соңғы жылдардағы ізденістер негізінде осы бір қоныстың атақты батыры Бөлекпен жекпе-жекке жер жастанған ойраттың Аңыра атты батырының есімімен байланыстылығы айқындалды».

2. «Жаудың сағы сынып, тағы тайып, жеңілгені сонша, ұрыс даласын аңырап басына көтерген Қапшағай тауын жарып, ен далаға құлап аққан сарқырама Аңырақай ағысы деп аталады; Хан тауы мен Аңырақай тауы арасында созылып жатқан жазықта күзде, қыста аңырақ өкпек жел де соғады».

Жоғарыда айтылған екі көзқарастың қайсысына қосыласындар? Неліктен?

Ойларыңызды нақты мысалдар келтіре отырып дәлелдеңіздер.

ІІ жұп:

Ш.Уәлиханов «Ақтабан шұбырынды» оқиғасын айта келіп, ХVІІІ ғасырдың алғашқы 25 жылы «Қазақ халқының өміріндегі сұмдық ауыр уақыт болды. Жоңғарлар, Волга бойының қалмақтары тұс-тұстан қазақтардың ұлыстарын қырғынға ұшыратты, малдарын айдап әкетті. Қазақтарды бүкіл үйелмендерімен тұтқындап алды» - деп жазды.

Осы айтылған сөздерден қандай қорытынды жасауға болады?

Ойларыңызды нақты мысалдар арқылы дәлелдеңдер.

І-ІІ жұптар:

1. Өздеріңізді бір сәт 1729 жылы Балқаш маңында деп сезініңіздер. Қандай тарихи оқиғаның куәгері болар едіңіздер? Ол қандай оқиға, оның қандай маңызы болды?

ІІІ. «Тарихқа саяхат» сайысы. (терезеден 10,15,20,30 балдық сұрақтарды таңдап, жауап беру керек)

«Тарихи қайраткерлер» номинациясы:

10 ұпай – 1771-1781 жылдары Қазақ хандығын қай хан биледі?

15 ұпай – «Дарабоз», «Хан батыры» деп кімді атады?

20 ұпай – «Елім – Албан, жерім – Қарқара, жайлауым – Асы» деген сөзді қай батыр қалдырды?

30 ұпай – «Қарсы алып қалмақ тасырды, ала ат мінген ... алапатын асырды» - деген сөз кім туралы айталды?

«Шайқастар» номинациясы:

10 ұпай – 1718 жылы Қазақ жерінде қандай шайқастар болды?

15 ұпай – 1726 жылы қандай шайқас болды және қалай аталды?

20 ұпай – 1726 жылы Бұланты өзенінің жағасында шайқас болды, осы жер бұрын қалай аталды?

30 ұпай – 1730 жылы қандай шайқас болды, ол шайқастың тарихи маңызы неде?

«Тарих» номинациясы:

10 ұпай – Қазақ халқының Жоңғарларға қарсы азаттық күресіне байланысты есімдерді тап: Үгедей, Наурызбай, Ақсақ Темір, Абылай, Төле би, Жәнібек, Бөгенбай.

15 ұпай – 1723 жылы ұйымдастырылған Жоңғар шапқыншылығы неге қазақтарға ауыр тиді?

20 ұпай – қай хан, қай жылы, бірнші болып Жоңғарларға қарсы күреске Ресейден көмек сұрады?

30 ұпай – 1710 жылы Қарақұмда бүкіл қазақтың құрылтай өтті. Құрылтайға қатысушылардың бір тобы Жоңғарларға бағынуды жөн көрді. Сол кезде ерлігімен әйгілі болғнару басы мұндай әрекеттің бәріне тиым салды. Ол кім?

«Алғырлықты байқау»сайысы:

1. Қай жылы Әбілқайыр хан Ресейден көмек сұрады?

2. «Ақтабан шұбырынды» жылдары жөнінде қазақтың қай ғалымы жазды?

3. Бөгенбай батыр қолбасшылықтан басқа қандай іспен айналысты?

4. Қабанбай батыр, елдің айтуына қарағанда, неше ұрысқа қатысты?

5. Шапырашты Наурызбай батыр халық арасында қандай ерліктерімен есінде қалды?

6. Төле би қай жерде жерленген?

7. Үш би туралы қазақтың қай жазушысы роман жазды?

8. Тәуке хан қай жылы қайтыс болды?

9. Үш бидің қайсысы Жоңғар қонтайшысына барып қазақтарды сипаттап жазды?

10. Райымбек батыр туралы роман жазған кім?

11. 1723 жылы жоңғарлардың қазақ жеріне басып кіруіне қандай саяси оқиға ьүрткі болды?

12. Қай жылы Тәуке хан Ресейден соғыс көмегін сұрады?

13. Жоңғар шапқыншылығы кезінде қаза болғна, Алматыда жерленген батырлардың бірі?

14. 1643 жылы Жоңғарлармен шайқаста қазақ әскерін басқарған қолбасшы кім?

15. «Ақтабан шұбырынды» жылдарын ата.

16. Қазақтың үщ жүздің біріккен әскери күшін басқарған қолбасшы кім?

17. Жоңғарларға қарсы күресу үшін үш жүздің бірікен әскер жасақтарын құру туралы бірінші құрылтай қай жылы шақырылды?

ІІІ. Қорытындылау (Әр топтың ұпайларын санап, жеңіп шыққан топты анықтау, жеңген топқа «Сартай батыр» атағын құрметпен беру).

ІV. Оқушыларды бағалау.

V. Үй тапсырмасы:

Тесттерге жауап беру.