: Орта ?асырларда?ы ?аза?стан тарихы

Кокпектинский район село Жумба

КГУ «Джумбинская основная школа»

Акашева Сауле Мураткызы

Сыныбы: 7

П?ні:  Орта ?асырларда?ы ?аза?стан тарихы

Саба?ты? ма?саты: 

Білімдік: Орта?асырлы? ?аза?станда?ы ?р т?рлі діни наным-сенімдер туралы, ислам дініні? таралуы, оны? м?дениетті? дамуына тигізген ?сері туралы т?сінікті ?алыптастыру.

 Дамытушылы?: ?р т?рлі діни ба?ыттарды? ерекшеліктерін т?сіндіре отырып, о?ушыларды ?зіндік ?орытынды жасай білуге ?йрету.

Т?рбиелік: О?ушыларды? рухани д?ниесін дамыту, адамгершілікке, имандылы??а т?рбиелеу.

.

Саба?ты? ?дісі: Ауызша баяндау, с?ра?-жауап, та?тамен ж?мыс ж?ргізу.

Саба?ты? т?рі: Аралас саба?.

Саба?ты? к?рнекілігі: Слайд презентация

Саба?ты? барысы:

І. ?йымдастыру кезе?і (3 минут)

А) О?ушылармен амандасу

В) О?ушыларды т?гелдеу

С) О?ушыларды саба??а бейімдеу

ІІ. ?й тапсырмасын тексеру.

• ?й тапсырмасын текскру пресс-конференция т?рінде ?тетінін хабарлаймын,сынып о?ушыларын ?ш топ?а б?леді. 1- егіншілер, 2- ?ол?нерлершілер, 3- саудагерлер. М??алім журналист болып с?ра?тар ?ояды. Ал ?ал?ан бас топ ?здеріне ?атысты м?ліметтерді о?ып, жауап беруге дайын болуы тиіс. Журналисті? ?оятын с?ра?тары мындай болады:
• 1-топ

1.?ол?нерді? ?андай т?рлері дамыды?

2.?ыш ??мыра жасайтын шаберханалар ?ай ?аладан табылды?

3.Шыны ыдыстарды жасау ?алай іске асты?

4.?сталар ?андай б?йымдар жасады?

5.Зергерлік к?сіп пен с?йек ?сату?а сипаттама бері?дер.

• 2-топ

1.Т?тынушы,?ндіруші ??ымдарына т?сінік бері?дер

2.Айырбас сауда деген не?

3.А?шаны? ?андай т?рлері болды, олар ?андай ?алаларда шы?арылды?

5.Далалы ?лкелерге ?аладан ?андай тауарлар ?келінді?

• 3 топ

1.Егіншілікті? дамуы неге ?ала саныны? ?сіуне байланысты болоды?

2.Егін шаруашылы?ына байланысты ?андай ??рал-саймандар жасалды?

3.Егін шаруашылы?ы дамы?ан айма?тарды картадан к?рсеті?дер.

4.?андай егін да?ылдары ?сірілді?

ІІІ. Жа?а саба? т?сіндіру.

                                     Жа?а саба? жоспары

1.       Ислам дініне дейінгі діни наным-сенімдер

2.                   Ислам дініні? таралуы

3.                   Ислам дініні? м?дениетті? дамуына тигізген ?сері

?ткенді еске т?сіру

• Ал?аш?ы діни наным-сенімдерді? пайда болуына ?андай жа?дайлар ?сер еткен?
• Ал?аш?ы діни наным-сенімдерді? т?рлерін ата?дар
• ?аза? хал?ында К?к Т??ірі, К?к б?рі ??ымдары нені білдіреді?

v  ?а?андар К?к (Т??ір) ?мірімен билік ??р?ан

v  К?к (Т??ір) ?мірімен т?ріктер же?іске жеткен

v  Араб деректерінде: «Т?ріктер Т??ір - біреу,-

дейді, б?л «??дай жал?ыз» деген ??ымды береді деп жаз?ан

v Оша? пен балаларды? ?ам?оршысы деп есептеген

v Тонык?к жазуында: «К?к, ?май, ?асиетті Жер-Су, міне, бізге же?іс сыйла?ан-осылар»

?май?а табыну Алтайды? кейбір т?ркі тілдес халы?тарында ХІХ ?асырды? ая?ына дейін са?талып

v  Византия елшісі Земархты Т?рік ?а?анына кіргізуден б?рын жанып т?р?ан отты? арасынан ?ткізіп, одан кейін ?абылда?ан

v  Баба ата ?аласыны? ?амалын ?аз?анда? ?алы? к?лді? ?абаты табыл?ан

v  Отпен аластау ?лі к?нге дейін са?тал?ан

1. (отты баспау, от?а т?кірмеут.б.)

v  ?аза?тарда Б?ріге табынуды? белгісі – оны? ?ас?ыр атын атамауы

v  Хангай тауында?ы бір ??гірдегі ?ас?ырдан  т?ріктерді? бабалары ту?ан деген а?ыз бар.

1. Осы жерде ?а?андар жылына бір рет ??рбанды? шал?ан                                         

v  Бала?а жа?сы б?йге ат?а тіл-к?з тимеу ?шін б?ріні? тырна?, тіл, тісін та?ып ?ой?ан

Археологиялы? ?азба ж?мыстарыны? деректері О?т?стік ?аза?стан мен Жетісу ??ірінде т?ріктер арасында ?рт?рлі  діни наным-сенімдерді? бол?анды?ын к?рсетеді. О?ан орта?асырлы? ?ала орындарынан табыл?ан ескерткіштер ?атары д?лел. М?селен, от?а табыну, жануарлар?а табыну, ?сімдіктерге табыну. ?ала орындарынан ?а?па? т?т?асы ?ош?ар м?йізіне, ??с айдарына ??сас жасал?ан ?ыш ??мыралар к?птеп кездеседі. Сыр ??ірі ?алаларынан табыл?ан ескерткіштер ?ой?а табыну салтыны? бол?анды?ын к?рсетеді. О?ыз тайпалары ?здеріні? шы??ан тегін ?оймен байланыстырып, ?ор?аушысы ретінде о?ан табынатын бол?ан. Осы кезде от?а табыну да ке? тара?ан. ?йлерді? оша?тары ерекше безендірілген. М?ны ?алымдар от?а табынуды? белгісі деп т?жырымдайды.

СОНДАЙА?, X –XII ?асырларда т?рік тайпалары арасында бас?а ?ркениеттерде пайда болып, дамы?ан діндер де ке? тарады. Б?лар  будда, зороастра, манихей (ІІІ ?. Иранда “Жары? ?стазы” негізін ?ала?ан), христиан (несторианды?  а?ым), ислам діні. М?ны да заттай деректер растап отыр. ?аза?станны? о?т?стігі мен Жетісу айма?ында табыл?ан будда ?ибадатханалары, монастырлар, будда м?сіндері (Шу а??арында?ы А? бешім, Новопакровск, Новопавловск ?алалары орындарынан табыл?ан) осыны д?лелдейді.    

Осы ауданнан ?азып алын?ан христиан шіркеулеріні? орындары, христиан діні нышандары - крест пен к?гершін бейнеленген, «Петр мен Гаврил» деп жазыл?ан керамика саптыая?тарыны? табылуы да осыны? ай?а?ы.

Сырдария мен Жетісуды? Араб Халифаты ??рамына кірмегеніне ?арамастан, м?нда м?сылмандану процесі жедел ж?рді. ?арахандар ?улетіні? негізін ?алаушы Сат?? Бо?ра хан исламды ?абылдаса, оны? ?лы М?са 960- жылы исламды ?арахан мемлекетіні? мемлекеттік діні деп жариялады. Осы кезде ?алалар мен ?ыста?тарда мешіттер к?птеп салына бастады. Зираттар адамдарды? м?сылманша жерленгендігін к?рсетеді. Адамны? басы ??была?а ?аратылып жерленген.

XII ?асырды? екінші жартысында ?ыпша?тар арасында да ислам діні ене бастады. О?ан ?ыпша? а?с?йектеріні? Хорезммен жа?ындасуы себеп болды. ?ыпша?тар орталы?ы Сы?ана? ?аласынан мешіт, медреселер орындары табыл?ан.

X-XII ?асырларда ?аза?стан жеріндегі халы?тарды? ?ылымы мен м?дениеті ед?уір жо?ары д?режеде ?ркендеген. Б??ан феодалды? ?атынастарды? ны?аюы, отыры?шы-егіншілік шаруашылы? пен ?алаларды? ?суі сия?ты жа?дайлар себеп болды.

Ислам діні ?ашан ж?не ?ай жерде пайда болды?

Ислам дініні? негізін салушы ж?не дінні? басты ?а?идасы

Ислам дініні? негізгі бес парызы

Ислам дініндегі елдер

VII ?асыр ортасында Араб елінде пайда бол?ан

Дінні? басты ?а?идасы-б?кіл ?лемді жарат?ан бір Алла?а бас ию. Негізін сал?ан Алланы? жал?ыз елшісі-М?хаммед Пай?амбар (?.с.с.)

1. Бес мезгіл намаз о?у
2. Ораза ?стау
3. Сада?а беру
4. Иман
5. ?ажылы??а бару

Сирия, Палестина, Египет, БА?, Сауд Арабиясы, Ливан, Марокко, Эфиопия т.б.

І? .Жа?а саба?ты бекіту:

1. Шаманды?, тотемизм дегеніміз не?
2. Зороастризм туралы не білесі?дер?
3. Ислам дініні? ?аза?станда таралуы туралы ?андай деректерде айтылады?
4. Ислам діні ?алайша ?лемдік де?гейге к?терілді?
5. Елімізде ?лемдік діни конфессиялар ?кілдеріні? жиі бас ?осуы неліктен?

V. Ба?алау.

VІ. ?й тапсырмасы: Дін ж?не м?дениет  о?у, мазм?ндау. Презентация дайындау. ?азіргі кездегі мемлекетіміздегі діндер туралы ?осымша деректер дайындау.