М?скеу. Ленинград т?біндегі шай?ас

Ашы? саба?:

«?аза?стан ?лы Отан со?ысы жылдарында»

Саба?ты? ма?саты:

Білімділік: о?ушылар?а ?лы Отан со?ысы жайлы ма?л?мат беру, ?аза?станда?ы ?лы Отан со?ысы жылдарында?ы жа?дай, же?іске ?ос?ан ?аза?станды?тарды? ?лесі жайлы ж?не ?лы же?істі? тарихи ма?ызы туралы білім алу?а к?мектесу.

• Дамытушылы?: та?ырыпты ме?герте отырып ?лы же?іс жайлы білімдерін дамыту, ойлау ?абілеттерін арттыру, на?ты м?ліметтерді ?абылдау да?дыларын ?алыптастыру.

• Т?рбиелік: же?істі? ма?ызын т?сіндіру ар?ылы Отан?а деген с?йішпеншілік сезіміне, патриотты??а, отанс?йгіштікке т?рбиелеу, ?з еліні? тарихына ?ызы?ушылы?ын арттыру.

Саба?ты? т?рі: Аралас саба?.

Саба?ты? к?рнекілігі: Карта, суреттер, та?ырыпты? рефераттар, сызба – «Со?ыс жылдарында?ы ?аза?станны? ма?ызыны? артуы», тест с?ра?тары, ?лестірме материалдар.

Саба?ты? барысы:

І. ?йымдастыру с?ті. С?лемдесу, ?н?ран орындау.

II. ?й тапсырмасын с?рау.

?ткен саба?ты ?айталау ма?сатында ж?не о?ушыларды? білімін тексеру ?шін т?мендегідей с?ра?тар ?оямын.

1. Степлагерде ?анша адам т?т?ында ?сталды?

2. ?ара?анды е?бекпен т?зету лагеріні? аты ?алай атал?ан?

3. Б?л лагерді? аума?ы?

4. Степлагер ?ай жерде орналас?ан?

5. ?лы Отан со?ысы басталуына дейін Карлаг лагерінде ?анша адам бол?ан?

6. Б?л лагерде кімдер ?стал?ан?

III. Жа?а саба?пен таныстыру.

О?ушыларды жа?а саба??а ?алай дайындалып келгенін тексеру:

1. Фашисттер Германиясыны? КСРО ?а шабуылы.

2. Смоленск шай?асы.

3. М?скеу астанасында?ы шай?ас.

4. Ленинград шай?асы.

5. Сталинград шай?асы.

6. Курск жеріндегі шай?ас.

7. Волга бойында?ы шай?ас.

8. Со?ысты? ая?талуы.

Та?ырып: ?лы Отан со?ысы.

?лы Отан со?ысы (1941-1945 жж.) Германияны? КСРО-?а шабуылы. 22 маусым, 1941 ж.

Гитлер Батыс Еуропа елдеріні? к?бін жаулап ал?аннан кейін, КСРО-ны (Ке?ес Социалистік Республикалар Ода?ы) жаулап алу?а дайынды??а кірісті. 1940 жылы 18 желто?санда КСРО-ны ?ыс?а мерзімде басып алу ма?сатында дайындал?ан «Барбаросса» жоспарына ?ол ?ойды. Б?л жоспар бойынша Германия КСРО-?а ?арсы негізінен ?ш ба?ытта шабуыл жасап, 8-10 апта ішінде со?ысты ая?тау керек болды. Бірінші ба?ыт - Ленинград,екінші ба?ыт - М?скеу, ?шіншісі - Киев ?алалары. Со?ысты? т?пкі ма?саты - социалистік ел КСРО-ны жою еді. 1941 жылы «Барбаросса жоспарын» ж?зеге асыру ?шін КСРО шекарасына 190 дивизия, оны? 153 дивизиясы Германиядан, 5,5 млн адам, 47 мы? зе?бірек, 4300 танк ж?не 5 мы? ?скери самолеттер шо?ырландырылды. М?ндай ?арулы к?шті жина?тау адамзат баласыны? тарихында б?рын-со?ды болма?ан. Ке?ес ?кіметі Фин со?ысынан кейін ?ана ?скери к?штерді ?айта ??рып, жа?а ?ару-жара?тармен жабды?тау?а кірісе баста?ан еді.

Со?ыс ?арса?ында КСРО-ны? ?скер ?атарында 5,3 млн адам болды. Батыс шекарада 2,7 млн адам, 170 дивизия, 147 танк ж?не 1510 самолет, 375 ?р т?рлі зе?біректер болды. Осы кезде Ке?ес Армиясыны? ?атарын тазарту мен репрессия ке? етек алды. Ке?ес Армиясыны? ?атарында?ы 5 маршалды? ?шеуі репрессия?а ?шырап (М.Н.Тухачевский, В.К.Блюхер, А.И.Его- ровтар), атылды. 1937-1938 жылдарда?ы репрессия барысында 40 мы? ?скер басшылары т?т?ындалды. 1941 жылы со?ыс басталарда ?скери ж?не саяси басшыларды? 70-75%-ы жа?адан келген, т?жірибелері жо? жас адамдар болды.

Сталин ?лы Отан со?ысы ?арса?ында к?птеген ?ателіктер жіберді. Біріншіден, Гитлер КСРО-?а шабуыл жасайды деп ойламады. Екіншіден, со?ыс ?арса?ында шет елден келіп жат?ан а?парат м?ліметтеріне сенімсіздікпен ?арады. Со?ысты? баста- луына бір апта ?ал?анда 1941 жыл?ы 14 маусымда ТАСС-ты? «Германия КСРО-?а со?ыс ашады деген ?сек еш?андай шын- ды??а жатпайды» деген м?лімдемесі жарияланды. Ке?ес Армия- сыны? батыс шекарада?ы б?лімдері толы? ?скери дайынды??а келтірілмеді. Гитлер Сталинні? сеніміне толы? кіріп ал?аннан кейін, со?ысты бастау?а кірісті.

1941 жылы 22 маусымда та?ерте?гі 3 са?ат 30 минутта, Германия шабуыл жасаспау туралы Ке?ес-Герман шартын б?зып, со?ыс жарияламастан КСРО жеріне опасызды?пен басып кірді. Баренц те?ізінен ?ара те?ізге дейінге аралы?та орасан зор шай?ас басталды.

Сталинград шай?асы (1942-1943) – совет ?скерлеріні? 1941-1945 жж. ?лы Отан со?ысында 1942 жыл?ы 17 шілдеден бастап 1943 жыл?ы 2 а?пан?а дейін Сталинград ?аласын (?азіргі Волгоград ?аласы) ?ор?ау ж?не Дон мен Волга ?зендері аралы?ында?ы неміс-фашист ?скерлеріні? ірі стратегиялы? тобын тал?андау жолында?ы жауынгерлік ?имылдары. Ол ?ор?аныс ж?не шабуыл кезе?деріне б?лінді.

М?скеу шай?асы[1] – 2-д?ниеж?зілік со?ыста?ы ірі шай?астарды? бірі. М?скеу шай?асы ?ор?аныс ?рыстары (1941 ж. 30 ?ырк?йек – 5 желто?сан) ж?не ?арсы шабуыл (1941 ж. 6 желто?сан – 1942 ж. 20 с?уір) кезе?дерінен т?рады. Неміс ?олбасшыларыны? “Тайфун” атты арнайы шабуыл жоспары бойынша М?скеуді басып алуды Германияны? “Орталы?” армиялар тобы ж?зеге асырма? болды. Б?л топ резервтегі ?скерлер мен ке?ес-герман майданыны? бас?а шептерінен жіберілген б?лімдермен, ?скери техникамен к?шейтілді. Германия-М?скеу ба?ытына 74,5 дивизия (1,8 млн-нан аса адам), 1700-дей танк, 1390 ?скери ?ша?, 14000 зе?бірек пен миномет шо?ырландырды. Ал М?скеу ба?ытын ?ор?ап т?р?ан ке?естік Батыс Резерв ж?не Брянск майдандарыны? ??рамында 1250 мы?дай адам, 990 танк, 677 ?скери ?ша?, 7600 зе?бірек пен миномет болды. Немістер ?ш екпінді топ ??рды. Оны? екі тобы солт?стіктен ж?не о?т?стіктен шабуылдап, М?скеуді КСРО тылынан б?ліп тастама? болса, негізгі топ Гжатск ар?ылы тікелей со??ы бермекші болды. Шабуылды 1941 ж. 30 ?ырк?йекте немістерді? о?т?стік тобы, 2 ?азанда орталы? ж?не солт?стік топтары бастап, ке?ес ?скеріні? шебін бірнеше жерден б?зып ?тті. Кескілескен шай?астардан со? ?ызыл Армия б?лімдері 12 ?азанда Калуганы, 14 ?азанда Калинин ?алаларын ?арсыластар?а ?алдыру?а м?жб?р болды. Немістер ?азанны? 16-сында Боровскіні, 18-інде Можайск мен Малоярославецті басып алды. Ке?ес ?скерлеріні? к?шін біріктіру мен басшылы?ты жа?сарту ма?сатында Резерв майданы Батыс майдан?а ?осылып, о?ан басшылы? ету армия генералы Г.К. Жуков?а тапсырылды. ?ор?аныс шептерін салу?а 450 мы?дай м?скеулік ?атысты. Халы? арасынан т?ра?ты ?скери б?лімдер жаса?талып, 17 ?азанда Калинин майданы (командашысы – генерал-полковник И.С.Конев) ??рылды. Батыс майданны? 16-армиясы (генерал К.К. Рокоссовский) Волоколам ба?ытында, 5-армия (генерал Л.А. Говоров) Можайск, 49-армия (генерал И.Г. Захаркин) Калуга ба?ытында жаумен шай?аста ерлік к?рсетті. Мемлекеттік ?ор?аныс комитетіні? ?аулысы бойынша М?скеу мен оны? айналасы 20 ?азаннан бастап “?оршау жа?дайында” деп жарияланды. Германия 15 ?арашада М?скеуге екінші рет к?шті шабуыл бастады. ?ант?гіс ?рыстардан со? немістер М?скеу-Еділ каналына дейін жетуге м?мкіндік ал?анымен, Ке?ес ?скеріні? негізгі шептерін б?за алмады. 5 желто?санда барлы? ба?ытта?ы жау шабуылы то?татылды. М?скеу шай?асында ?аза?станда ??рыл?ан ?скери ??рамалар ерекше к?зге т?сті. Волоколам ба?ытын ?ор?а?ан 16-армияны? ??рамында Алматыда жаса?тал?ан 316-ат?ыштар дивизиясы (генерал-майор И.В. Панфилов) болды. Дивизияны? 1075-полкіні? саяси жетекші В.К. Клочков баста?ан жауынгерлер 16 ?араша к?ні Дубосеково разъезіні? т?бінде ?шпес ерлікті? ?лгісін к?рсетті. ?аза?станда жаса?тал?ан 238-ат?ыштар дивизиясы (полковник Г.П. Коротков) Тула ма?ында, А?т?беде жаса?тал?ан 312-ат?ыштар дивизиясы (полковник А.Ф. Наумов) Малоярославец ба?ытында М?скеуді ?ор?ау?а ?атысты. М?скеу шай?асында панфиловшы батальон командирі, а?а лейтенант Бауыржан Момыш?лы ?скери шеберлік ?лгісін к?рсетті. Ке?ес ?скерлеріні? ?арсы шабуылын 5 желто?сан к?ні Калинин майданы 6 желто?сан к?ні Батыс майданы, О?т?стік-Батыс (Ке?ес Ода?ыны? Маршалы С.К. Тимошенко) майданы ?скерилері бастады. 800 ша?ырым?а созыл?ан майданда ?рыстар жа?а к?шпен жал?аса т?сті. 1942 ж. ?а?тарда ?арсы шабуыл ?ызыл Армияны? жаппай шабуылына ?ласты. Шай?астарды? н?тижесінде ?арсыластар батыс?а ?арай 400 ша?ырым?а дейін ?уылып, М?скеу, Калинин ж?не Тула облыстарыны? онда?ан ?алалары мен ж?здеген селолары бас?ыншылардан азат етілді. ?ызыл Армияны? ?арсы шабуылы н?тижесінде жауды? “Орталы?” армиялар тобы орасан зор шы?ын?а ?шырап, 500 мы?дай адамынан, 1300-дей танкісінен, 2500 зе?бірегінен, 15 мы?нан аса авток?лігінен айырылды. М?скеу шай?асында фашистік армия ал?аш рет ауыр же?іліске ?шырап, оны? же?ілмейтіні ж?ніндегі а?ыз жо??а шы?арылды. М?скеу шай?асы 2-д?ниеж?зілік со?ысты? барысында?ы т?бегейлі бетб?рысты? бастамасы болып, Гитлерге ?арсы ода?ты? ?алыптасуын тездетті.

Сталинград ?ор?анысы 1942 ж. маусымны? ая?ында неміс-фашист ?скерлері шабуылды к?шейте т?сті. Брянск, О?т?стік-Батыс, О?т?стік майдандарында?ы совет жауынгерлері Донны? сыртына, Воронежден Клетскіге, Суровикинодан Ростов?а дейін шегінуге м?жб?р болды. Жауды? к?здегені Сталинградты басы палу еді. Осы жа?дайда Жо?ары Бас командованиені? Ставкасы Сталинград ба?ытында берік ?ор?аныс ?йымдастыру ?шін ш??ыл шара ?олданды. 12 шілдеде О?т?стік-Батыс майданы бас?армасыны? негізінде Сталинград майданыны? жа?а бас?армасы ??рылды. Оны? ??рамына 62-, 63-64-армиялар, сонымен бірге б?рын?ы Батыс майданны? 21-, ж?не 8-?уе армиялары, жа?адан ??рыл?ан 1-, 4-танк армиялары, 28-, 38-, 57-армияларды? кейбір б?лімдері кірді. 17 шілдеге б?л майданны? ?ор?аныс шебіні? ?зынды?ы 530 км-ге жетт. Волга мен Дон араларында ?ор?аныс ??рылысы к?шейтілді. Партия ж?не совет ?йымдарыны? ша?ыруымен о?ан мы?да?ан т?р?ындар ?атысты.

17-22 шілдеде 62-, 64-армияларды? ал?ы шептегі отрядтары Чир мен Цимла ?зендері бойында жаумен кескілескен ?рыстар ж?ргізе отырып кейінгі негізгі ?ор?аныс шебіне шегінді. 22 шілдеге жауды? Сталинград ба?ытында 18 дивизиясы, барлы?ы 250 мы?дай адамы, 740-?а жуы? танкі, 1200 самолеті, 7500 зе?біректері мен минометтері болды. Ал Совет армиясыны? к?ші ?лде?айда кем еді. 1942 жылды? 23 шілдесінде генерал-полковник Ф. Паулюсті? 6-армиясы Сталинград, Астраханьды басып алып, Волга?а бекіну ?шін шабуыл?а шы?ты. 62-64-армияларды? ба?ытында кескілескен шай?астар болды. Шілде-тамыз айларында жау Совет Армиясыны? ?ор?аныс шебін бірнеше жерден б?зып ?тті. Біра? сталинградты?тар неміс-фашисттеріні? б?л шабуылын да то?татып, берік ?ор?аныс жасады. Б?л майданны? ерекше ма?ызын ескеріп Мемлекеттік ?ор?аныс Комитеті 12 тамызда Бас штаб басты?ы генерал-полковник А.М. Василевскийді, 29 тамызда Жо?ары Бас ?олбасшыны? орынбасары армия генералы Г.К. Жуковты к?мекке жіберді.

Курск шай?асы

1943 ж. жазда ?ткен ?йгілі Курск шай?асында же?іске жеткен ?ызыл Армия б?лімдері жаппай шабуыл?а шы?ып, Украина мен Белорусьті азат етуге кірісті. Германияны? негізгі к?ші шы?ыс майданда бол?анын пайдалан?ан ода?тастар 1943 ж. жазда Сицилияны басып алып, Апенин т?бегіне беттеді. Ода?тастарды? шабуылы мен антифашистік ?оз?алысты? к?шеюі н?тижесінде шілдені? ая?ында Италияда Муссолини ?кіметі ??лап, П.Бадальо баста?ан жа?а ?кімет 3 кырк?йекте А?Ш-пен, ?лыбританиямен уа?ытша бітім жасасты. Алайда гитлершілер ?осымша к?ш жіберіп, Италия армиясын ?арусыздандырып, елді толы?ымен басып алды. 1943 ж. ?ткен Каир ж?не Тегеран конференцияларында а?ылшын — американ ?кіметтері 1944 ж. мамыр айында Батыс Еуропада екінші майдан ашу?а келісті, ал Ке?ес Ода?ы Германиямен со?ыс ая?тал?аннан кейін Жапониямен со?ысу?а міндеттенді. Со?ысты? 4-кезе?і (1944 ж. 1 ?а?тар — 1945 ж. 8 мамыр). Ода?тастар барлы? майданда жаппай шабуыл?а шы?ты. 1944 ж. ?ыс?ы ж?не к?ктемгі шабуыл н?тижесінде ?ызыл Армия Румыния жеріне ?тті. Жаз?ы ж?не к?згі шабуылдардан кейін 19 ?ырк?йекте Финляндия М?скеуде уа?ытша бітім жасасты. Ке?ес армиясы Польша ж?не Шы?ыс Пруссия?а келіп кірді. Олар?а поляк армиясы к?мектесті. А?Ш, ?лыбритания ?кіметтері 1944 ж. 6 маусымда солт?стік-батыс Францияда екінші майдан ашты. Ода?тастар армиясы француз партизандарыны? к?мегімен герман ?скерлерін Франциядан ы?ыстырып шы?арды. 1944 ж. шілде — караша айларында ?ызыл армия Балтык бойын, Румынияны азат етіп, Болгария шекарасына келіп жетті. Жа?адан ??рыл?ан румын ж?не болгар ?кіметтері Германия?а со?ыс жариялады. 20 ?ырк?йекте чехословак ?скери б?лімдері ке?ес армиясыны? к?мегімен Чехословакияны азат ете бастады. ?ызыл Армия б?лімдері Югославия халы?-азатты? армиясыны? ж?не болгар ?скерлеріні? к?мегімен Югославияны, казан айынан бастап, Венгрияны азат етуге кірісті.

ІV. Саба?ты бекіту.

?лы Отан со?ысыны? басталуы.
Ленинградшай?асы.
Танклер шай?асы.
Со?ыста?ы б?рылуы.
Екінші д?ниеж?зілік со?ысты? ая?талуы.
С?здік пен ж?мыс істеу.

С?ЗДІК

?арб-батыс-запад

Жанг-шай?ас-битва

Бўйсунмаган-ба?ынба?ан-неподчиненный

?амал-?оршау-блакада

Талофат-шы?ын-потерия

Улу? Ватан уруши-?лы Отан со?ысы-Великая Отечественная война

?имоя-?ор?ау-защита

Мудофаа-?ор?аныс-оборона

Пойтахт-астана-столица

Чекиниш-шегіну-отступать

V. О?ушыларды? білімін ба?алау.

VI. ?йге тапсырма.

1. ?аза?стан ?лы Отан со?ысы жылдарында.

2. ?лы Отан со?ысы жылдарында?ы ?аза?станды? батырлар туралы м?лімет жинау.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«М?скеу. Ленинград т?біндегі шай?ас»

Ашық сабақ:

«Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында»

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: оқушыларға Ұлы Отан соғысы жайлы мағлұмат беру, Қазақстандағы Ұлы Отан соғысы жылдарындағы жағдай, жеңіске қосқан Қазақстандықтардың үлесі жайлы және Ұлы жеңістің тарихи маңызы туралы білім алуға көмектесу.

• Дамытушылық: тақырыпты меңгерте отырып Ұлы жеңіс жайлы білімдерін дамыту, ойлау қабілеттерін арттыру, нақты мәліметтерді қабылдау дағдыларын қалыптастыру.

• Тәрбиелік: жеңістің маңызын түсіндіру арқылы Отанға деген сүйішпеншілік сезіміне, патриоттыққа, отансүйгіштікке тәрбиелеу, өз елінің тарихына қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақтың көрнекілігі: Карта, суреттер, тақырыптық рефераттар, сызба – «Соғыс жылдарындағы Қазақстанның маңызының артуы», тест сұрақтары, үлестірме материалдар.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру сәті. Сәлемдесу, әнұран орындау.

II. Үй тапсырмасын сұрау.

Өткен сабақты қайталау мақсатында және оқушылардың білімін тексеру үшін төмендегідей сұрақтар қоямын.

1. Степлагерде қанша адам тұтқында ұсталды?

2. Қарағанды еңбекпен түзету лагерінің аты қалай аталған?

3. Бұл лагердің аумағы?

4. Степлагер қай жерде орналасқан?

5. Ұлы Отан соғысы басталуына дейін Карлаг лагерінде қанша адам болған?

6. Бұл лагерде кімдер ұсталған?

III. Жаңа сабақпен таныстыру.

Оқушыларды жаңа сабаққа қалай дайындалып келгенін тексеру:

1. Фашисттер Германиясының КСРО ға шабуылы.

2. Смоленск шайқасы.

3. Мәскеу астанасындағы шайқас.

4. Ленинград шайқасы.

5. Сталинград шайқасы.

6. Курск жеріндегі шайқас.

7. Волга бойындағы шайқас.

8. Соғыстың аяқталуы.

Тақырып: Ұлы Отан соғысы.

Ұлы Отан соғысы (1941-1945 жж.) Германияның КСРО-ға шабуылы. 22 маусым, 1941 ж.

Гитлер Батыс Еуропа елдерінің көбін жаулап алғаннан кейін, КСРО-ны (Кеңес Социалистік Республикалар Одағы) жаулап алуға дайындыққа кірісті. 1940 жылы 18 желтоқсанда КСРО-ны қысқа мерзімде басып алу мақсатында дайындалған «Барбаросса» жоспарына қол қойды. Бұл жоспар бойынша Германия КСРО-ға қарсы негізінен үш бағытта шабуыл жасап, 8-10 апта ішінде соғысты аяқтау керек болды. Бірінші бағыт - Ленинград,екінші бағыт - Мәскеу, үшіншісі - Киев қалалары. Соғыстың түпкі мақсаты - социалистік ел КСРО-ны жою еді. 1941 жылы «Барбаросса жоспарын» жүзеге асыру үшін КСРО шекарасына 190 дивизия, оның 153 дивизиясы Германиядан, 5,5 млн адам, 47 мың зеңбірек, 4300 танк және 5 мың әскери самолеттер шоғырландырылды. Мұндай қарулы күшті жинақтау адамзат баласының тарихында бұрын-соңды болмаған. Кеңес үкіметі Фин соғысынан кейін ғана әскери күштерді қайта құрып, жаңа қару-жарақтармен жабдықтауға кірісе бастаған еді.

Соғыс қарсаңында КСРО-ның әскер қатарында 5,3 млн адам болды. Батыс шекарада 2,7 млн адам, 170 дивизия, 147 танк және 1510 самолет, 375 әр түрлі зеңбіректер болды. Осы кезде Кеңес Армиясының қатарын тазарту мен репрессия кең етек алды. Кеңес Армиясының қатарындағы 5 маршалдың үшеуі репрессияға ұшырап (М.Н.Тухачевский, В.К.Блюхер, А.И.Его- ровтар), атылды. 1937-1938 жылдардағы репрессия барысында 40 мың әскер басшылары тұтқындалды. 1941 жылы соғыс басталарда әскери және саяси басшылардың 70-75%-ы жаңадан келген, тәжірибелері жоқ жас адамдар болды.

Сталин Ұлы Отан соғысы қарсаңында көптеген қателіктер жіберді. Біріншіден, Гитлер КСРО-ға шабуыл жасайды деп ойламады. Екіншіден, соғыс қарсаңында шет елден келіп жатқан ақпарат мәліметтеріне сенімсіздікпен қарады. Соғыстың баста- луына бір апта қалғанда 1941 жылғы 14 маусымда ТАСС-тың «Германия КСРО-ға соғыс ашады деген өсек ешқандай шын- дыққа жатпайды» деген мәлімдемесі жарияланды. Кеңес Армия- сының батыс шекарадағы бөлімдері толық әскери дайындыққа келтірілмеді. Гитлер Сталиннің сеніміне толық кіріп алғаннан кейін, соғысты бастауға кірісті.

1941 жылы 22 маусымда таңертеңгі 3 сағат 30 минутта, Германия шабуыл жасаспау туралы Кеңес-Герман шартын бұзып, соғыс жарияламастан КСРО жеріне опасыздықпен басып кірді. Баренц теңізінен Қара теңізге дейінге аралықта орасан зор шайқас басталды.

Сталинград шайқасы (1942-1943) – совет әскерлерінің 1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысында 1942 жылғы 17 шілдеден бастап 1943 жылғы 2 ақпанға дейін Сталинград қаласын (қазіргі Волгоград қаласы) қорғау және Дон мен Волга өзендері аралығындағы неміс-фашист әскерлерінің ірі стратегиялық тобын талқандау жолындағы жауынгерлік қимылдары. Ол қорғаныс және шабуыл кезеңдеріне бөлінді.

Мәскеу шайқасы[1] – 2-дүниежүзілік соғыстағы ірі шайқастардың бірі. Мәскеу шайқасы қорғаныс ұрыстары (1941 ж. 30 қыркүйек – 5 желтоқсан) және қарсы шабуыл (1941 ж. 6 желтоқсан – 1942 ж. 20 сәуір) кезеңдерінен тұрады. Неміс қолбасшыларының “Тайфун” атты арнайы шабуыл жоспары бойынша Мәскеуді басып алуды Германияның “Орталық” армиялар тобы жүзеге асырмақ болды. Бұл топ резервтегі әскерлер мен кеңес-герман майданының басқа шептерінен жіберілген бөлімдермен, әскери техникамен күшейтілді. Германия-Мәскеу бағытына 74,5 дивизия (1,8 млн-нан аса адам), 1700-дей танк, 1390 әскери ұшақ, 14000 зеңбірек пен миномет шоғырландырды. Ал Мәскеу бағытын қорғап тұрған кеңестік Батыс Резерв және Брянск майдандарының құрамында 1250 мыңдай адам, 990 танк, 677 әскери ұшақ, 7600 зеңбірек пен миномет болды. Немістер үш екпінді топ құрды. Оның екі тобы солтүстіктен және оңтүстіктен шабуылдап, Мәскеуді КСРО тылынан бөліп тастамақ болса, негізгі топ Гжатск арқылы тікелей соққы бермекші болды. Шабуылды 1941 ж. 30 қыркүйекте немістердің оңтүстік тобы, 2 қазанда орталық және солтүстік топтары бастап, кеңес әскерінің шебін бірнеше жерден бұзып өтті. Кескілескен шайқастардан соң Қызыл Армия бөлімдері 12 қазанда Калуганы, 14 қазанда Калинин қалаларын қарсыластарға қалдыруға мәжбүр болды. Немістер қазанның 16-сында Боровскіні, 18-інде Можайск мен Малоярославецті басып алды. Кеңес әскерлерінің күшін біріктіру мен басшылықты жақсарту мақсатында Резерв майданы Батыс майданға қосылып, оған басшылық ету армия генералы Г.К. Жуковқа тапсырылды. Қорғаныс шептерін салуға 450 мыңдай мәскеулік қатысты. Халық арасынан тұрақты әскери бөлімдер жасақталып, 17 қазанда Калинин майданы (командашысы – генерал-полковник И.С.Конев) құрылды. Батыс майданның 16-армиясы (генерал К.К. Рокоссовский) Волоколам бағытында, 5-армия (генерал Л.А. Говоров) Можайск, 49-армия (генерал И.Г. Захаркин) Калуга бағытында жаумен шайқаста ерлік көрсетті. Мемлекеттік Қорғаныс комитетінің қаулысы бойынша Мәскеу мен оның айналасы 20 қазаннан бастап “қоршау жағдайында” деп жарияланды. Германия 15 қарашада Мәскеуге екінші рет күшті шабуыл бастады. Қантөгіс ұрыстардан соң немістер Мәскеу-Еділ каналына дейін жетуге мүмкіндік алғанымен, Кеңес әскерінің негізгі шептерін бұза алмады. 5 желтоқсанда барлық бағыттағы жау шабуылы тоқтатылды. Мәскеу шайқасында Қазақстанда құрылған әскери құрамалар ерекше көзге түсті. Волоколам бағытын қорғаған 16-армияның құрамында Алматыда жасақталған 316-атқыштар дивизиясы (генерал-майор И.В. Панфилов) болды. Дивизияның 1075-полкінің саяси жетекші В.К. Клочков бастаған жауынгерлер 16 қараша күні Дубосеково разъезінің түбінде өшпес ерліктің үлгісін көрсетті. Қазақстанда жасақталған 238-атқыштар дивизиясы (полковник Г.П. Коротков) Тула маңында, Ақтөбеде жасақталған 312-атқыштар дивизиясы (полковник А.Ф. Наумов) Малоярославец бағытында Мәскеуді қорғауға қатысты. Мәскеу шайқасында панфиловшы батальон командирі, аға лейтенант Бауыржан Момышұлы әскери шеберлік үлгісін көрсетті. Кеңес әскерлерінің қарсы шабуылын 5 желтоқсан күні Калинин майданы 6 желтоқсан күні Батыс майданы, Оңтүстік-Батыс (Кеңес Одағының Маршалы С.К. Тимошенко) майданы әскерилері бастады. 800 шақырымға созылған майданда ұрыстар жаңа күшпен жалғаса түсті. 1942 ж. қаңтарда қарсы шабуыл Қызыл Армияның жаппай шабуылына ұласты. Шайқастардың нәтижесінде қарсыластар батысқа қарай 400 шақырымға дейін қуылып, Мәскеу, Калинин және Тула облыстарының ондаған қалалары мен жүздеген селолары басқыншылардан азат етілді. Қызыл Армияның қарсы шабуылы нәтижесінде жаудың “Орталық” армиялар тобы орасан зор шығынға ұшырап, 500 мыңдай адамынан, 1300-дей танкісінен, 2500 зеңбірегінен, 15 мыңнан аса автокөлігінен айырылды. Мәскеу шайқасында фашистік армия алғаш рет ауыр жеңіліске ұшырап, оның жеңілмейтіні жөніндегі аңыз жоққа шығарылды. Мәскеу шайқасы 2-дүниежүзілік соғыстың барысындағы түбегейлі бетбұрыстың бастамасы болып, Гитлерге қарсы одақтың қалыптасуын тездетті.

Сталинград қорғанысы 1942 ж. маусымның аяғында неміс-фашист әскерлері шабуылды күшейте түсті. Брянск, Оңтүстік-Батыс, Оңтүстік майдандарындағы совет жауынгерлері Донның сыртына, Воронежден Клетскіге, Суровикинодан Ростовқа дейін шегінуге мәжбүр болды. Жаудың көздегені Сталинградты басы палу еді. Осы жағдайда Жоғары Бас командованиенің Ставкасы Сталинград бағытында берік қорғаныс ұйымдастыру үшін шұғыл шара қолданды. 12 шілдеде Оңтүстік-Батыс майданы басқармасының негізінде Сталинград майданының жаңа басқармасы құрылды. Оның құрамына 62-, 63-64-армиялар, сонымен бірге бұрынғы Батыс майданның 21-, және 8-әуе армиялары, жаңадан құрылған 1-, 4-танк армиялары, 28-, 38-, 57-армиялардың кейбір бөлімдері кірді. 17 шілдеге бұл майданның қорғаныс шебінің ұзындығы 530 км-ге жетт. Волга мен Дон араларында қорғаныс құрылысы күшейтілді. Партия және совет ұйымдарының шақыруымен оған мыңдаған тұрғындар қатысты.

17-22 шілдеде 62-, 64-армиялардың алғы шептегі отрядтары Чир мен Цимла өзендері бойында жаумен кескілескен ұрыстар жүргізе отырып кейінгі негізгі қорғаныс шебіне шегінді. 22 шілдеге жаудың Сталинград бағытында 18 дивизиясы, барлығы 250 мыңдай адамы, 740-қа жуық танкі, 1200 самолеті, 7500 зеңбіректері мен минометтері болды. Ал Совет армиясының күші әлдеқайда кем еді. 1942 жылдың 23 шілдесінде генерал-полковник Ф. Паулюстің 6-армиясы Сталинград, Астраханьды басып алып, Волгаға бекіну үшін шабуылға шықты. 62-64-армиялардың бағытында кескілескен шайқастар болды. Шілде-тамыз айларында жау Совет Армиясының қорғаныс шебін бірнеше жерден бұзып өтті. Бірақ сталинградтықтар неміс-фашисттерінің бұл шабуылын да тоқтатып, берік қорғаныс жасады. Бұл майданның ерекше маңызын ескеріп Мемлекеттік Қорғаныс Комитеті 12 тамызда Бас штаб бастығы генерал-полковник А.М. Василевскийді, 29 тамызда Жоғары Бас қолбасшының орынбасары армия генералы Г.К. Жуковты көмекке жіберді.

Курск шайқасы

1943 ж. жазда өткен әйгілі Курск шайқасында жеңіске жеткен Қызыл Армия бөлімдері жаппай шабуылға шығып, Украина мен Белорусьті азат етуге кірісті. Германияның негізгі күші шығыс майданда болғанын пайдаланған одақтастар 1943 ж. жазда Сицилияны басып алып, Апенин түбегіне беттеді. Одақтастардың шабуылы мен антифашистік қозғалыстың күшеюі нәтижесінде шілденің аяғында Италияда Муссолини үкіметі қүлап, П.Бадальо бастаған жаңа үкімет 3 кыркүйекте АҚШ-пен, Ұлыбританиямен уақытша бітім жасасты. Алайда гитлершілер қосымша күш жіберіп, Италия армиясын қарусыздандырып, елді толығымен басып алды. 1943 ж. өткен Каир және Тегеран конференцияларында ағылшын — американ үкіметтері 1944 ж. мамыр айында Батыс Еуропада екінші майдан ашуға келісті, ал Кеңес Одағы Германиямен соғыс аяқталғаннан кейін Жапониямен соғысуға міндеттенді. Соғыстың 4-кезеңі (1944 ж. 1 қаңтар — 1945 ж. 8 мамыр). Одақтастар барлық майданда жаппай шабуылға шықты. 1944 ж. қысқы және көктемгі шабуыл нәтижесінде Қызыл Армия Румыния жеріне өтті. Жазғы және күзгі шабуылдардан кейін 19 қыркүйекте Финляндия Мәскеуде уақытша бітім жасасты. Кеңес армиясы Польша және Шығыс Пруссияға келіп кірді. Оларға поляк армиясы көмектесті. АҚШ, Ұлыбритания үкіметтері 1944 ж. 6 маусымда солтүстік-батыс Францияда екінші майдан ашты. Одақтастар армиясы француз партизандарының көмегімен герман әскерлерін Франциядан ығыстырып шығарды. 1944 ж. шілде — караша айларында Қызыл армия Балтык бойын, Румынияны азат етіп, Болгария шекарасына келіп жетті. Жаңадан қүрылған румын және болгар үкіметтері Германияға соғыс жариялады. 20 қыркүйекте чехословак әскери бөлімдері кеңес армиясының көмегімен Чехословакияны азат ете бастады. Қызыл Армия бөлімдері Югославия халық-азаттық армиясының және болгар әскерлерінің көмегімен Югославияны, казан айынан бастап, Венгрияны азат етуге кірісті.