Махамбет к?рескер а?ын

Тақырыбы:« Махамбет –

күрескер ақын »

Тарих пәнінің мұғалімі :Аманжолова С.А.

Сабақтың тақырыбы : Махамбет – күрескер ақын

Сабақтың мақсаты: Білімділік: Азаттық қозғалыстың ұйымдастыру –

шыларының бірі Махамбет Өтемісұлының

өмірімен , халқына сіңірген қызметімен

таныстыру.

Дамытушылық: оқушыларды шығармашылықпен жұмыс

істеуге дағдыландыру , ой - өрісін дамыту.

Тәрбиелік : Ел жадында мықтап сақталған қасиетті

тұлғаның өмірімен,адамгершілік қасиеттерімен,

ерлігімен таныстыра отырып , оқушылардың

туған жеріне деген сүйіспеншілігін арттыру ,

оларды батыр өмірінің үлгісіне тәрбиелеу.

Модуль

М.Өтемісұлы – күрескер ақын.

Модуль структурасы	Сағат саны	Модульдың мазмұны	уақыты	ескертпе
Кіріспе	І – ші сабақ	1.Модульдің құрылысымен танысу. 2.Тақырыптың тезистік мазмұны а)Махамбеттің өмірі б)шығармашылығы в)Махамбет бастаған көтеріліс 3.Трек схемасын түсіндіру, картамен жұмыс	10 мин. 5 мин. 5 мин. 15 мин. 10 мин.	Оқушылар негізгі мәліметтерді, жұмыс жоспарын, схеманы дәптерге жазады.
Диалог	2 – ші сабақ	«Қарлы кесек » ойыны	45 мин.	Топ бойынша жұмыс
	3 – ші сабақ	«Брейн – ринг » ойыны	45 мин.	Топ бойынша жұмыс
	4 – ші сабақ	«Тарихи таным » ойыны	45 мин.
Қорытынды	5- ші сабақ	Тарихи сынақхат. Тест	15 мин. 30 мин.

Нені білу керек.

ХІХ ғасырдағы тарихи оқиғаларға шолу жасай отырып , Махамбет Өтемісұлының өмірі мен шығармашылығын білу керек . Ақын шығармаларының тәрбиелік сипаты , адамгершілік қасиетті бойларын сіңіріп , өлең құрылысын жан – жақты танып білу.Батырлық тұлғасын , саяси қайраткерлік сипатын анық тану.

Тақырыптық тезистер.

1.Махамбеттің өмірі :

а)Махамбеттің туған жылы , жері.

ә) Махамбеттің Орынборда оқуы.

б)Махамбеттің балалық шағы.

2.Махамбеттің шығармалары :

а)Махамбет өлеңдерінің мазмұны.

ә) «Ерулі атқа ер салмай», «Хан емессің қасқырсың»,

«Баймағанбет сұлтанға айтқаны» өлеңдеріне талдау жасау.

3.Махамбеттің көтеріліске қатысуы:

а)Махамбеттің Баймағанбет сұлтанға қарсы шығуы

ә)Көтерілістің себебі, мақсаты ,

б)Көтерілістің барысы

в) Тастөбедегі шайқас.

г) Көтерлістің қозғаушы күші

д) Көтерілістің кезеңдері

ж)Көтерілістің бәсеңдеуі , жеңілуі.

З) Көтерілістің тарихи маңызы.

3.Трек схемасын түсіндіру , картамен жұмыс.

Махамбет Өтемісұлы

Махамбет бастаған көтеріліс

Шығармалары

Өмірі

Бөкей Ордасы

1827 – 1989 жж.

1829 – 1831 жж.

1836 -1838ж. көтерілістің себебі, мақсаты

көтерілістің жеңілуіи себебі

1836 ж. Қарауылқожа

жекпе - жек

1837 ж. ІІ майданда соғысу.

Тастөбедегі көтеріліс

1838ж.Исатайдың қаза болуы көтерілістің басылуы.

Кіріспе бөлім .

1- ші сабақ

Трек схемаларын пайдалана отырып, ХІХ ғасырдың І – ші жартысында өмір сүрген ақын өмірімен , сол кездегі келеңсіз оқиғалардың байланыстыра түсіндіріп , Махамбет шығармаларындағы таптық күрес , бостандық идеяларын аша отыр , шаруалар қозғалысымен байланысын , ерлік күресін , өткірлігін , батылдығын , Исатай Тайманұлымен қарым – қатынасын оқушыларға меңгерту.

Кіріспе бөлім бойынша үйге берілетін тапсырмалар:

1. Махамбет өлеңдерін оқып , танысу.

2. Махамбеттің бір өлеңін жаттау.

3. Махамбет бастаған көтерілістің жолдарын картаға түсіру.

Диалог бөлімі

2 – ші сабақ

« Қарлы кесек » ойыны

Ойынның шарты : Сынып оқушыларын 5 топқа бөліп , А, Б, В, Г, Д деген 5 столға отырғызамыз. Әр столға 5 сұрақ беріледі. Оқушыларға осы сұраққа дайындалуға 10 минут уақыт беріледі. Сұраққа дайындалып болған соң , « 1- ші тур басталды » деген кезде қолдарына берілген « жүру бағыты » парағы мен соның нөміріне сәйкес оқушы сол столға барып , реті бойынша сөйлейді. Осылайша 5 турда 5 столға отырып , жауап беріп , тыңдап шығады. Ойынның соңынан « жүру бағыты » қағазы жиналып , әр столдың , әр оқушының жинаған ұпайы есептеледі.

Ойын сұрақтары

« А » столына

1.Махамбет Өтемісұлына сипаттама

2. «Ереулі атқа ер салмай » өлеңін талда

3.Көтерілістің тууына не себеп болды , көтерілістің кімдер басқарды?

4.Махамбет жырларының ерекшілігі

« Б » столына

1.Махамбеттің өмірі туралы айт.

2. Махамбет қоғам өмірі мен әдебиет тарихына қандай жаңалық әкелді.

3. « Хан емессің қасқырсың » өлеңін талда.

4. Махамбеттің қандай патриоттық , реалистік шығармаларын білесің.

5.Махамбет бастаған көтерілістің мақсаты қандай ?

« В » столына

1.Бөкей Ордасының құрылуы.

2. «Баймағанбет сұлтанға айтқаны » өлеңі туралы айт.

3.Махамбеттің Орынборда оқуы.

4.Махамбет кім ?

5.Тастөбе түбінде көтерілісшілер неге жеңілді?

« Г» столына

1. Көтерілістің жеңілу себептері.

2. көтерілістің алғашқы кезеңі.

3. жәңгір хан Орынбор генерал – губернаторына жолдаған

хатында не деді ?

1. 1827 ж. ұйымдастырылған «хандық кеңес».

2. Хан сарайына өткізілуге тиісті алым – салық.

« Д » столына

1. Көтерілістің ақырғы кезеңі туралы айт.

2. Исатай қазасы туралы айт.

3. Орынбор губернаторы көтерілісшілерді қалай жазалады ?

4. Көтеріліс жеңілгеннен кейінгі қазақ руларының жағдайы .

5. Көтерілістің тарихи маңызы.

3 – ші сабақ

« Брейн – ринг » ойыны.

Ойынның шарты : Сынып оқушыларын 7 адамнан топқа бөлеміз. Әр топтың оқушыларына 1 –ден 6 – ға дейінгі нөмір үлестірімді де , 7 – ші оқушы жүргізуші болады. Әр топтың столына 6 - ға бөлінген дөңгелек сектор , әр секторда 3 сұрақ және кубик беріледі. Жүргізуші кубикті тастағанда қай нөмер шықса , соған сәйкес нөмердің оқушысы сол нөмердегі сектордың сұрағына жауап береді. Жүргізуші бағалайды.

Ойынның сұрақтары

1 – ші топқа .

1. Махамбеттің келбеті қалай суреттелген ?

2. Баймағанбет сұлтан туралы не айта аласың?

3. Махамбет Орынборда кіммен оқыған ?

4. Көтерілістің мақсаты қандай ?

5. Бөкей Ордасы қашан құрылды ?

6. Махамбет қашан туылды және қай жылы өлді ?

7. Исатай қашан қаза құрылды ?

8. Махамбет өлеңдерін ата

9. «Хандық кеңес » қашан құрылды ?

10. Қай жылы Қарауылқожа Каспий теңізі өңіріне билеуші болып тағайындалды?

11. Кіші Ордадағы көтеріліс неше кезеңге бөлінді ?

12. Көтерілістің қозғаушы күші кімдер ?

13. 1836 ж. Исатайдың туы астына қанша ауыл көшіп келді?

14. Көтерілістің тарихи маңызы қандай ?

15. Махамбеттің Исатайға арналған өлеңі қандай ?

16. Жәңгір қай жылдары хандық құрды ?

17. Ішкі Ордадағы қозғалыстардың алғашқы толқыны қай жылдары болды ?

18. Махамбет абақтыда қай жылдары болды ?

2 – ші топқа

1. Көтерілістің себептері қандай ?

2. Ішкі Ордадағы көтерілісті кімдер басқарды ?

3. Исатай қай жылы туылған ?

4. Тастөбедегі шайқас қай жылы болды ?

5. Көтерілісшілер кімдерге қарсы күрес жүргізді?

6. Көтерілістің жеңілуі себептері ?

7. Жәңгір хан кім ?

8. 1838 ж. шілде айында екі жақтың қарулы күштері ақырғы рет қай жерде кездесті ?

9. Махамбет қай рудан шыққан ?

10.Махамбетті ұстап тірілей тапсырғанға қанша сом тігілді?

11. Орынбор әскери губернаторы кім ?

12. Бөкей Ордасы Қазақстанның қай жерінде ?

13. Патша үкіметі қай жылы Бөкейді Орта жүздің ханы екінші ханы етіп сайлады?

14. Махамбет қанша уақыт Жәңгірханның ұлының ұстазы мен тәрбиешісі болды ?

15. 1837ж. көтерілісте Исатай сарбаздарының саны қанша болды ?

16. «Хандық емес » неше биден құралды ?

17. Қарауылқожа кім ?

18. 1812 ж. Жайық бөлімінің старшыны кім болып бекіді?

4 – ші сабақ

« Тарихи таным »

І.Хронологиялық жұмыс

Шарты : Дата жазылған карточкаларға қарап , оқушылар даталардың

қандай мағына беретін , яғни жауабын айтады .

1827 ж.

1833 ж.

1817 ж.

1823 ж.

1812 ж.

Хандық кеңес Қарауылқожа Бөкей старшын Исатай сотқа

құрылды билеуші болып болып тағайындалды тартылды

тағайындалды

1836 ж.

17наурыз

1836 ж.

ақпан

1836 ж.

Қазан

1836 ж.

13 желтоқсан

Көтерілістің Жәңгір көтеріліс Исатайдың туы Махамбет ауылына

басталуы басшыларын астында 20 ауыл шабуыл

тұтқындауды

тапсырды

1804 ж.

1846 ж.

1829 ж.

1837 ж.

15 қараша

Махамбет Махамбет өлген Махамбет түрмеде Тастөбедегі

туылған жыл жыл отырған. Шайқас.

ІІ. Картамен жұмыс

1. Бөкей Ордасы қай жерде орналасқан ?

2. Махамбет қай жерде туылған ?

3. Қарауылқожа қай жердің билеушісі болды ?

4. Махамбет қай қалада оқыды ?

5. Көтерілісті қамтыған Батыстағы қала ?

6. Ресей шекарасын көрсет.

ІІІ. Алғырлықты байқау

1. Махамбет бастаған көтеріліс қандай сипаттағы көтеріліс ?

2. Махамбет бастаған көтеріліс қай жылдары болды ?

3. Бөкей Ордасы қашан құрылды ?

4. Махамбет қашан дүниеге келді ?

5. Жәңгір қашан хан болды ?

6. Махамбет бір анадан нешеу ?

7. Махамбет қандай адам болған ?

8. Көтеріліс неше кезеңге бөлінді ?

9. Бірінші кезең қай жылдардың арасын қамтыды ?

10. « Хандық кеңес » неше биден құралды ?

11. Көтерілістің қозғаушы күші кімдер ?

12. Махамбет қай жылдары түрмеде отырды ?

13. Тастөбедегі шайқас қай жылы болды ?

14. Махамбет өлеңдерінің идеясы қандай ?

15. Қанша жыл Жәңгір ханның баласының ұстазы болды ?

16. Махамбет қай бекіністе түрмеде болды ?

17. Махамбет өлеңдерін ата ?

18. Исатайдың тууы астына 20 ауыл қашан көшіп келді ?

19. Ішкі Ордадағы қозғалыстардың алғашқы толқыны қай жылдары болды ?

20. Исатай қай жылы туылған ?

IV. Тарихи сипаттама .

1. Махамбетке сипаттама бер .

2. Махамбет өлеңдерін сипатта

3. Махамбет бастаған көтеріліске сипаттама бер

4. Көтеріліс қамтыған жерге сипаттама

5 – ші сабақ

Тарихи сынақхат

Көтеріліске ___________ Жәңгір ханның өз қайын атасы ________________ Каспий теңізі өңірінде көшіп жүрген қазақ руларына ___________________ етіп тағайндауына түрткі болды .

Көтерілістің негізгі қозғаушы күші – қаз ___________________

Көтеріліске старшындар _______________ __________ , _______________ ____________ басшылық етті. __________ ___________ айының аяғында Исатайдың тууы астына _________ қосымша көшіп келді.

Тест

1. Бөкей Ордасындағы көтерілісті кімдербасқарды ?

А) Сырым Датұлы

Ә) Махамбет пен Исатай

Б) Кенесары Қасымұлы

2. Бөкей Ордасындағы көтеріліс қай жылдары болды ?

А) 1837 – 1847 Ә) 1836 – 1838 Б) 1812 – 1822

3. Бөкей Ордасы Қазақстанның қай бөлігінде орналасқан ?

А) Шығыс Ә) Оңтүстік Б) Батыс

4. Тастөбедегі шайқас қашан болды ?

А) 1836 ж.15 қараша Ә) 1837 ж. 15 қараша Б) 1838 ж.15 қараша

5. Махамбетті тірілей ұстаған адамға қанша ақша тігілді ?

А) 1000 Ә) 5000 Б) 10000

6.Орынбор генерал – губернаторы кім ?

А) Геке

Ә) Преовский

Б) Истомин

7. Көтерілістің қозғаушы күші ?

А) Старшындар

Ә) Сұлтандар

Б ) Шаруалар

8. Көтерілістің мақсаты

А) Отарлық саясатты тоқтату

Ә) Ханның озбырлығын шектеу

Б) Айтылғанның бәрі

9. Махамбет қай жылдары түрмеде болды ?

А) 1827 – 1829 Ә) 1829 – 1831 Б) 1831 – 1834

10.Махамбет қай қалада оқыды ?

А) Орынбор Ә) Орал Б) Калмыков

Сабақтың тақырыбы: Ш. Уәлиханов- қазақтың ұлы ғалымы.

Сабақтың мақсаты: 1. Қазақ халқының ұлы ғалымы Ш.Уәлихановтың өмірі, шығармашылығы, саяхаттары мен ғылыми ізденіс зерттеулерімен таныстыру.

2. Оқушылардың логикалық ойлау, еркін сөйлеу дағдыларын одан әрі дамыту.

3. Балаларды ізденімпаздыққа, жаңашылдыққа, еліне, жеріне, халқына деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Жаңа білім беру.

Сабақ түрі: аралас

Методикалық әдіс: сұрақ-жауап, көрсету, түсіндіру.

Көрнекілігі: суреттер, карта (қолдан салынған).

Сабақтың құрылымы: І. Ұйымдастыру кезеңі:

А) сәлемдесу, түгелдеу;

ә) оқу құралдарын тексеру;

б) балалар зейінін шоғырландыру.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: (қима қағаздар арқылы).

ІІІ Жаңа сабақ: (жоспары және мақсатымен таныстыру).

І. а) «Ой шақыру»

б) «Инзерт» топпен жұмысты ұйымдастыру.

ІІ. Картаны пайдаланып «Алты шаһар еліне саяхатын» әңгімелеу.

ІҮ. Сабақты бекіту

Ү. Қорытынды

ҮІ. Үй тапсырмасы

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі:

а) сәлемдесу, түгелдеу;

ә) оқу құралдарын тексеру;

б) балалар зейінін шоғырландыру

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

1. Не себепті ХІХ ғ-ң ІІ жартысын «орыс демоктаратиялық мәдениетінің

көтерілген кезеңі» дейді?

2. Қазақ өлкесінің табиғатын, жерін, тарихын, әдеп-ғұрпын зерттеген орыс

ғалымдарынан кімдерді белесіңдер?

3. П.П. Семенов – Тян-Шаньский қай жерлерді зерттеді?

4. В.В.Радлов қазақ тарихын зерттеуге қосқан үлесі қандай?

5.М. Красовский, Л. Мейер, А. Добросмысловтар қазақ жерін зерттеуге қандай

үлес қосты?

6. Украин ақыны Т.Г.Шевченко қазақ жерінде айдаудан болған кезеңде қандай

өлеңдер жазды?

7. Қазақстанды ғылыми тұрғыдан зерттеуге және қазақ мәдениетінің дамуына не

әсер етті? т.б.

І. Жаңа сабақтынтақырыбы, мақсаты және жоспарымен таныстыру.

Жоспары:

1. Ш.Уәлихановтың өмірі.

2. Шоқанның саяхаттары, еңбектері.

3. Шоқанның орыс достары.

а) «Ой шақыру» Суретті (Шоқан портреті) пайдаланып, тұлғаны сипаттау.

б) «Инзерт» топпен жұмысты ұйымдастыру.

1- топқа – Ш. Уәлихановтың өмірі. 179 бет.

«Ш. Уәлиханов (1835-1865ж)... болып қайтқан»

2-топқа: Шоқанның саяхаттары, еңбектері

«1847ж. күзінде ... Шоқан еді». 179-181беттер.

3-топқа – Шоқанның орыс достары.

«Петербургте болған ... көзбен қарады». 181 бет.

4-топқа – Аққан жұлдыз.

«1861ж көктемінде ... қайтыс болды». 181 бет. Оқулықпен жұмыс.

ІІ. Картаны пайдаланып «Алты шаһар еліне саяхатын» әңгімелеу.

Қашғария – Қытайдың солтүстікте Тянь-Шань, оңтүстікте Куньлунь, батыста Памир, шығыста Бэшань тауларымен тұйықталған батыс бөлігі. Қашқарияның көп жерін Такла-Макан шөлі алып жатыр. Қала халқы ірі-ірі алты қалада орналасқан. Сондықтан «Алты шаһар елі» деп те атаған. Қашғария аталу себебі, хандықтың орталығы болған Қашғар қаласының атына байланысты.

Ежелден ұйғар халқы қоныстанған бұл өлкені XVIIIғ-ң ІІ жартысында (1759ж) Қытай империясы басып алды да ұйғырларға қысым жасай бастаған.

Шоқанға дейін Қашғария орта ғасырларда Винеция саяхатшысы Марко Поло XVII ғасырда барып, жартылай аңыз ертегіге айналған әңгімелермен ғана шектелді. VXII ғасырда 1603ж. Португал саяхатшысы Гоес жазбаларында Шығыс Түркістаның Қашғар, Яркент қаласының атауы ғана аталады. ХІХ ғ-ң ортасында Еуропа елдері үшін жұмбақ әлем болып қалған. Жұмбақ әлемнің сырын ашу қазақ ғалымы Ш. Уәлихановтың үлесіне тиді.

1858ж маусым айында Семей бекінісінен жеті бай саудагер жақсы жабдықталып 101 түйе, 65 жылқы, 6 киіз үй, 41 қызметкер ертіп 20 мың сомға (күмыс ақшамен) бағаланатын затар тиеп Қашғарияға бет түзеді.

Шоқан Әлімбай деген саудагердің атын жамылып, саудагер кісінің кейпінде Қапал бекінісінің маңындағы Қарамола деген жерден саудагер тобынакеліп қосылды. Шоқанның Қашғарияға саяхаты осы жерден басталды.

Олар Жоңғар Алатауынан өтіп, Іле өзеніне келгенде өзеннен өтудің өзі 3 күн уақытты алады. Іледен өткеннен кейін керуен Сөгеті, Торайғыр, Үш Мерке асулары арқылы 17 күн жүріп Қырғыстан жеріне келеді.

Қытайлар Қашғарияға Ыстыкөл маңынан келген саудагерлерді тек қана малмен өткізетін болғандықтан бұл өңірден айырбас сауда жасап мал жинайды. Керуен (тамыз айы) 1 айдан қырғыздан 3 мың қой, 6 жылқы және біраз аң терілерін жинап әрі қарй сапарын жалғастырды.

Қазан айының Зауқы аталатын шатқалға келіп кіреді. Зауқы шатқалы ең қиын өткел болды. Шатқал 1500 метрлік қия өрмен аяқталады.

Жүк артқан ат –түйелер жылтыр тастан аяқтары тайып кейбіреулері құзға құлап та жатты.

Зауқы асуының оңтүстігінде жолаушылар Ішкі Тянь-Шаньның «сырт» деп аталатын бөлігіне көтерілді. Бұл тау жүйесінің алыс түпкірлері бұрын ғылымға белгісіз еді. Шоқан осы жолда ғылымға белгісіз болған «сырттың» табиғатын, оның ерекшеліктерін суреттеп жазды. Сондай-ақ бұрын белгісіз болған бірқатар өзендерді ашты және аса ірі тау көлі- Шатыркөлді географ-ғалымдардың ішінде бірінші болып көрді және сипаттады.

Шоқан көрген-білгенінің бәрін өз күнделігіне түсіріп отырды. Олар бар қиындықтан өтіп, енді нысанаға жақындағанда Теректі шатқалында керуенге қырғыз қарақшылары қауіп төндірді. Қарақшылар тұтқиылдан дүрсе қоя берді. Керуен тоқтап қорғану қамына кірісті. Осы кезде Қашғардан хабар алып шыққан әскер келіп те қалды да, қарақшылар екі жақты қыспақтан қашып құтылуға мәжбүр болды.

Сөйтіп Теректі-Дауаннан өткенде Шоқан өз күнделігіне соңғы сөздерді жазып, яғни, Теректі шатқалының табиғатын суреттеп күнделікпен қоштасты. Себебі: Қашғарияға кірерде Қытай күзетшілерінің тексеруінен қауіптенді. §§

1858 жылы қазан айының соңына қарай саудагерлер Қашғарияға келіп жетті. Шоқан-Әлімбай Қашғарияның сырын осылай ашты (Шоқанның Қашғариядағы тарихи еңбектері туралы айту).

ІҮ. Сабақты бекіту:

«Бөіктің оң жағы, сол жағы» стратегиясы бойынша балаларға тапсырма беру, жауаптарын толықтыру.

Ү. Қорытынды: Білімдерін бағалау.

ҮІ. Үй тапсырмасы: 1. § 26 түсінік айту.

2. Ш. Уәлиханов туралы реферат жазу.