· Білімділік: ?лы Жібек жолыны? пайда болуын ж?не тек сауда мен шаруашылы?ты дамытушы ?ана емес, халы?аралы? ?атынастар мен м?дениетті таратушы жол ретінде ма?ызын ашып к?рсету.
· Дамытушылы?: Ертедегі сауда жолдарыны? ба?ыттары мен оны? бойында?ы г?лденген м?дениет оша?тарыны? дамуын б?гінгі к?ндегі жа?дайымен салыстыра отырып ба?алау.
2. ?лы Жібек жолыны? бойында орналас?ан ежелгі, орта?асырлы? ?алаларды? суреті.
3. Археологиялы? зерттеулер н?тижесінде табыл?ан заттарды? суреті.
4. Д?ниеж?зіні? картасы.
5. ?азакстан Республикасыны? картасы.
6. Кестелер.
Саба?ты? барысы: I. ?йымдастыру кезе?і.
II. ?й тапсырмасы.
?й тапсырмасын алдымен т?мендегі с?рактар бойынша ауызша тексеріп шы?амын.
1. Ежелгі т?ркі жазуы ?ашан д?ниеге келді?
2. Т?ркілерді? руникалы? жазуын ал?аш ашып, кілтін тауып о?ы?ан ?алымдарды ата?дар.
3. Неліктен т?ркі жазуын руна жазуы деп ата?ан?
4. Тарихи шежірелер дегенді ?алай т?сінесі?дер?
5. Неліктен ХІ-ХІІ ?асырларда т?ркі жазуы ?олданыстан шы?а бастады?
6. Осыдан кейін саба?та?ы ?йге берілген «Білгім келеді» ба?аны бойынша о?ушыларды? ауызша с?ра?тарына ?здері жауап тап?андары тексеріліп, о?ушылар жауабын таба алма?ан с?ра?тарды? жауабын м??алім ?зі береді.
Жоспарда?ы бірінші м?селе бойынша ?лы Жібек жолы деген шартты атауды? пайда болуы мен б?л жолды? ?алыптасу тарихына то?таламын. Жібек жолыны? т?рлі ба?ыттарыны? бол?анды?ын, оны? бір тарма?ы ?аза?станны? о?т?стігі ж?не Жетісу ??ірі ар?ылы ?ткенін айта отырып, картаны? к?мегімен б?л жолды? ба?ыттары мен жолды? бойында орналаскан ?аза?стан ?алаларын картадан к?рсетеді. Сонымен ?атар Д?ниеж?зіні? картасы мен ?азіргі ?аза?стан картасын ?атар ?ойып салыстырамын. Та?та?а ілінген орта?асырлы? ?лы Жібек жолыны? бойында орналаскан ?алаларды? суреттеріне о?ушыларды? назарын аударамын.
Одан ?рі ?лы Жібек жолы бойымен ?р т?рлі ба?ыттарда экзотикалы? тауарлармен к?пес керуендері ж?рді. Оларды? ішінде е? ?ымбат тауар ?ытай жібегі болды деп, жібекті ?ндіруді? ??пия сырыны? бас?а елдерге ашыл?аны ж?ніндегі ?осымша ?дебиеттен ?зінді келтіріп, ??гімелеп беремін.
2. К. Байпа?ов, А. Н?ржанов. ?лы Жібек жолы ж?не ортагасырлы? ?аза?стан. Алматы, 1992.
?лы Жібек жолыны? бойымен сауданы? дамуы шаруашылы?ты? жандануына, ?нім ?ндіру т?сілдеріні? артуына себеп бол?анын ашып к?рсетеді. ?лы Жібек жолымен т?рік елдері т?рлі ?ркениеттермен сауда жасасты. Оны т?сіндіру ?шін т?мендегі кестені о?ушыларды? к?мегімен толтырамын.
Не ?келінді? Не шы?арылды?
?азакстан
?ытай, ?ндістан, Таяу Шы?ыс, Орта Азия, Иран, Араб халифаты, Еуропа, Русь т.б. елдер
?лы Жібек жолымен тек б?йымдар ?ана емес, халы?тарды? м?дени жетістіктері де тарады. Жібек жолымен діни сенімдер де таралды, ?р алуан уа?ыздаушылар (миссионерлер) ?здеріні? діндерін ??рлы?ты? ар?ы бетіндегі елдерге ала барды. О?ушылар?а осы абзацты м?тіннен тауып дауыстатып о?ыт?ызады. О?ушыларды? дін туралы, ?лемдік діндер туралы т?сінігін ?алыптастыру ?шін т?мендегі кестені ?сынамыз.
?ЛЕМДІК ДІНДЕРДІ? ПАЙДА БОЛУЫ
Будда
Б.з.б. I?асырды? ортасында ?ндістанда пайда болып тарады.
Христиан
I?-да Рим империясында пайда болды.
Манихей
III?-да Иранда пайда болды.
Зороастризм
Б.з.б. VII-VI?-да ежелгі Еуразия даласында пайда болды.
Ислам
VIIр-да Арабия т?бегінде пайда болды.
?лы Жібек жолыны? ?мір с?руімен «?лемні? т?рт патшалы?ы» деген ??ым ?алыптасты, оны да т?мендегі кесте т?рінде беру.
??нды байлыктар патшалы?ы
Жылкы патшалы?ы
Византия
Т?ркі ка?анды?ы
?ндістан
?ытай
Пілдер патшалы?ы
Адам патшалы?ы
Одан кейін ?лы Жібек жолыны? ХІV-ХV ?асырларда ?з ма?ызын жойып, кейін м?лде ?мір с?руін то?татты деп, о?ушыларды? ?здеріне неліктен? деген с?ра? ?оямын.
Жоспарды? со??ы м?селесі к?шпелілердін ?мірінде ма?ызды р?л ат?ар?ан ?лы меридианалды жол туралы с?з етемін. Егер ?лы Жібек жолы Батыс пен Шы?ысты жал?астырса, ?лы меридионалды жол о?т?стік пен солт?стікті байланыстыр?ан к?шпелілерді? ?мірінде ма?ызды р?л аткарды. К?не т?ркі д?уірінде Ертіс бойында?ы ?има? ?оныстары мен Т?ркістан арасында ?ызу сауда ж?рді. Б?рын мектепті? тарих о?улы?тарында б?л жайында жазыла ?ойма?анды?тан, ?осымша дерек ретінде т?мендегі ?дебиеттерді пайдаланамын: 1. ?. X. Мар?улан. Древние караванныепутичерезпустынюБетпак-дала. Мирказаха. Отв. редактор. Маргулан Д. А., Арынов Е. М. Алматы, 1997.
О?ушыларды? ?лы меридианалды жол туралы ?алай т?сінгендерін т?мендегі с?ра?тар тізімі бойынша тексеріп шы?амын.
1. ?лы меридианалды жол ?андай ба?ыттарды байланыстырды?
2. ?лы меридианалды жолды? басты ба?ытын ата?дар.
3. Б?л жолды негізінен кімдер пайдаланды?
4. ?лы меридианалды жол ?андай ?зенді жа?алап ?тті?
5. Орта ?асырларда б?л жолмен ?има? ?алаларына ?ай елдерден к?пестер келді?
Просмотр содержимого документа
«М?дениет ж?не сауда »
Сабақтың тақырыбы: Мәдениет және сауда жолдары
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Ұлы Жібек жолының пайда болуын және тек сауда мен шаруашылықты дамытушы ғана емес, халықаралық қатынастар мен мәдениетті таратушы жол ретінде маңызын ашып көрсету.
Дамытушылық: Ертедегі сауда жолдарының бағыттары мен оның бойындағы гүлденген мәдениет ошақтарының дамуын бүгінгі күндегі жағдайымен салыстыра отырып бағалау.
2. Ұлы Жібек жолының бойында орналасқан ежелгі, ортағасырлық қалалардың суреті.
3. Археологиялық зерттеулер нәтижесінде табылған заттардың суреті.
4. Дүниежүзінің картасы.
5. Қазакстан Республикасының картасы.
6. Кестелер.
Сабақтың барысы: I. Ұйымдастыру кезеңі.
II. Үй тапсырмасы.
Үй тапсырмасын алдымен төмендегі сұрактар бойынша ауызша тексеріп шығамын.
1. Ежелгі түркі жазуы қашан дүниеге келді?
2. Түркілердің руникалық жазуын алғаш ашып, кілтін тауып оқыған ғалымдарды атаңдар.
3. Неліктен түркі жазуын руна жазуы деп атаған?
4. Тарихи шежірелер дегенді қалай түсінесіңдер?
5. Неліктен ХІ-ХІІ ғасырларда түркі жазуы қолданыстан шыға бастады?
6. Осыдан кейін сабақтағы үйге берілген «Білгім келеді» бағаны бойынша оқушылардың ауызша сұрақтарына өздері жауап тапқандары тексеріліп, оқушылар жауабын таба алмаған сұрақтардың жауабын мұғалім өзі береді.
7. Осылайша өткен сабақтың материалдарын толықтырып, қорытындылап, мұғалім жаңа сабаққа көшеді.
Жаңа сабақты түсіндіру жоспары:
1. Ұлы Жібек жолының пайда болуы.
2. Ұлы Жібек жолыньщ бағыттары мен Қазақстан қалалары.
3. Ұлы Жібек жолы сауда және халықаралық қатынастар жолы.
4. Ұлы Жібек жолының бойымен мәдениеттің таралуы.
5. Оңтүстік және солтүстік арасындағы сауда-керуен жолдары.
6. Ұлы меридианалды жол - көшпелілер жолы.
Жоспардағы бірінші мәселе бойынша Ұлы Жібек жолы деген шартты атаудың пайда болуы мен бұл жолдың қалыптасу тарихына тоқталамын. Жібек жолының түрлі бағыттарының болғандығын, оның бір тармағы Қазақстанның оңтүстігі және Жетісу өңірі арқылы өткенін айта отырып, картаның көмегімен бұл жолдың бағыттары мен жолдың бойында орналаскан Қазақстан қалаларын картадан көрсетеді. Сонымен қатар Дүниежүзінің картасы мен қазіргі Қазақстан картасын қатар қойып салыстырамын. Тақтаға ілінген ортағасырлық Ұлы Жібек жолының бойында орналаскан қалалардың суреттеріне оқушылардың назарын аударамын.
Одан әрі Ұлы Жібек жолы бойымен әр түрлі бағыттарда экзотикалық тауарлармен көпес керуендері жүрді. Олардың ішінде ең қымбат тауар қытай жібегі болды деп, жібекті өндірудің құпия сырының басқа елдерге ашылғаны жөніндегі қосымша әдебиеттен үзінді келтіріп, әңгімелеп беремін.
Қосымша көмек ретпінде төмендегі әдебиетті пайдаланамын: Сәуірбек Бақбергенов. «Бөрте - Шыңғыс ханның жубайы». 68-73-беттер.
2. К. Байпақов, А. Нұржанов. Ұлы Жібек жолы және ортагасырлық Қазақстан. Алматы, 1992.
Ұлы Жібек жолының бойымен сауданың дамуы шаруашылықтың жандануына, өнім өндіру тәсілдерінің артуына себеп болғанын ашып көрсетеді. Ұлы Жібек жолымен түрік елдері түрлі өркениеттермен сауда жасасты. Оны түсіндіру үшін төмендегі кестені оқушылардың көмегімен толтырамын.
Не әкелінді? Не шығарылды?
Қазакстан
Қытай, Үндістан, Таяу Шығыс, Орта Азия, Иран, Араб халифаты, Еуропа, Русь т.б. елдер
Ұлы Жібек жолымен тек бұйымдар ғана емес, халықтардың мәдени жетістіктері де тарады. Жібек жолымен діни сенімдер де таралды, әр алуан уағыздаушылар (миссионерлер) өздерінің діндерін құрлықтың арғы бетіндегі елдерге ала барды. Оқушыларға осы абзацты мәтіннен тауып дауыстатып оқытқызады. Оқушылардың дін туралы, әлемдік діндер туралы түсінігін қалыптастыру үшін төмендегі кестені ұсынамыз.
ӘЛЕМДІК ДІНДЕРДІҢ ПАЙДА БОЛУЫ
Будда
Б.з.б. Iғасырдың ортасында Үндістанда пайда болып тарады.
Христиан
Iғ-да Рим империясында пайда болды.
Манихей
IIIғ-да Иранда пайда болды.
Зороастризм
Б.з.б. VII-VIғ-да ежелгі Еуразия даласында пайда болды.
Ислам
VIIр-да Арабия түбегінде пайда болды.
Ұлы Жібек жолының өмір сүруімен «әлемнің төрт патшалығы» деген ұғым қалыптасты, оны да төмендегі кесте түрінде беру.
Құнды байлыктар патшалығы
Жылкы патшалығы
Византия
Түркі кағандығы
Үндістан
Қытай
Пілдер патшалығы
Адам патшалығы
Одан кейін Ұлы Жібек жолының ХІV-ХV ғасырларда өз маңызын жойып, кейін мүлде өмір сүруін тоқтатты деп, оқушылардың өздеріне неліктен? деген сұрақ қоямын.
Жоспардың соңғы мәселесі көшпелілердін өмірінде маңызды рөл атқарған Ұлы меридианалды жол туралы сөз етемін. Егер Ұлы Жібек жолы Батыс пен Шығысты жалғастырса, Ұлы меридионалды жол оңтүстік пен солтүстікті байланыстырған көшпелілердің өмірінде маңызды рөл аткарды. Көне түркі дәуірінде Ертіс бойындағы қимақ қоныстары мен Түркістан арасында қызу сауда жүрді. Бұрын мектептің тарих оқулықтарында бұл жайында жазыла қоймағандықтан, қосымша дерек ретінде төмендегі әдебиеттерді пайдаланамын: 1. Ә. X. Марғулан. Древние караванныепутичерезпустынюБетпак-дала. Мирказаха. Отв. редактор. Маргулан Д. А., Арынов Е. М. Алматы, 1997.
Оқушылардың Ұлы меридианалды жол туралы қалай түсінгендерін төмендегі сұрақтар тізімі бойынша тексеріп шығамын.
1. Ұлы меридианалды жол қандай бағыттарды байланыстырды?
2. Ұлы меридианалды жолдың басты бағытын атаңдар.
3. Бұл жолды негізінен кімдер пайдаланды?
4. Ұлы меридианалды жол қандай өзенді жағалап өтті?
5. Орта ғасырларда бұл жолмен қимақ қалаларына қай елдерден көпестер келді?
Бекіту сұрақтары:
1. Неліктен бұл жол Жібек жолы деп аталды?
2. Ұлы Жібек жолынын бағыттарын картадан керсетіңдер.
3. Ұлы Жібек жолы бойымен сауданың дамуы шаруашылықтың дамуына қалай әсер етті?
4. Неліктен Ұлы Жібек жолы мәдениет пен халықаралық қатынастар жолы деп аталады?
5. Жібек құртын әсіру құпиясы баска елдерге қалай ашылды?
6. Көшпелілердің басқа өркениеттермен қарым-қатынасында Ұлы меридианалды жолдың маңызы қандай болды?
7. Ұлы Жібек жолының Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуындағы маңызын атаңдар.
Бағалау:
Үйге тапсырма. 23-параграфты оқып, соңындағы сұрақ-тапсырмаларға ауызша дайындау.
