« Көшпелі және отырықшы өркениеттер»

Үй тапсырмасын сұрау Блиц-турнир 1.Материалдық мәдениет дегеніміз не ? (Мысал келтіру ) 2.Қойбағар , Арпаөзен , Таңбалы жерлеріндегі /Іле –Шу аңғарлары/жартастардағы суреттер не дейді ?Бұл туралы кім жазып қалдырған? 3.Көшпелілер арбаға не жеккен ? Бұл туралы мәлімет кімдердің жазбаларында кездеседі? 4.Сиынатын басты құдайы ? Нені құрбандыққа шалған? 5.Жерге талас шыққанда «Бұл жерде менің ата –бабамның сүйегі жатыр , сондықтан бұл менің жерім» деген сөзге не айтуға болады? 6. Отқа май құю салты бар , оны қалай түсіндіруге болады ? 7. «Аң стилі» дегенді қалай түсінесің .Бұл өнер туындыларынан нені байқауға болады ? 8.Ертедегі шеберлер көп жағдайда өздерінің қоршаған жануарлар дүниесін бейнелеуге тырысқан және қандай жануарларды бейнеледі ? Не себепті?

«Бүгінгі күнді түсініп-түйсіну үшін де, болашақтың дидарын көзге елестету үшін де кешегі кезеңге көз жіберуіміз керек» Н. Ә. Назарбаев Сабақтың тақырыбы : « Көшпелі және отырықшы өркениеттер»

Сабақты ң мақсаты:

Білімділік:   Оқушыларға ертедегі көшпелілер мен отырықшылар байланыстары .«Көшпелі өркениет »ұғымын , қалалардың өсуі , жартылай көшпелілермен қарым –қатынастың дамуы жайлы жан- жақты толық түсінік беру , темір дәуірі мен орта ғасырлардағы байланыстарға тоқталып , білімдерін толықтыру .

Дамытушылық:  Өз беттерімен қорытынды жасауға дағдыландыру , негізгіні ажырата білуге , өз беттерімен жұмыс жасауға , зерттеу жұмыстарын қорғай білуге , ой –өрісін дамытып , өзіне деген сенімін , пәнге қызығушылығын арттыру , өз ойларын еркін жеткізе білуге дағдыландыру .

Тәрбиелік:   Адамгершілікке , имандылыққа , тарихи е скерткіштерді қорғауға , Отанын сүюге , мақтанышпен қарауға , өнер ескерткіштерін бағалай білуге тәрбиелеу .

Көшпенділердің ұлан-байтақ аумағы

Жаңа сабаққа кіріспе 1. Өркениет дегеніміз не ? Өркениет – өркендеген немесе дамыған мемлекет деген ұғым. Алайда алғашқы көшпелілер өркениетін дәл бүгінгі өркениеттің тұрғысынан түсінбеу керек . Көшпелілер өркениетін темір дәуірінің алғашқы кезіндегі ру –тайпалардың тіршілік көздерінің дамуы көріністері ретінде түсінген жөн. Көшпелілер сан мыңдаған басы артық төрт түлік мал өсірген . Олар материалдық және рухани игіліктерін өздері ғана пайдаланып қоймай , басқа да өркениетті елдермен байланыс жасаған . Қару –жарақ , құрал –саймандарды , әсіресе металл өңдеудің өркендеуі ,әйгілі аң стилінде жасалған бұйымдарды өнердің дамуында ерекше орын алған. Олар бүгінгі таңдағы мәдениетіміздің дамуына үлес қосқан .Археологиялық зерттеулер көшпелілер өркениетінің бар екенін дәлелдеді . Шындығында бұл екі өркениет бір –бірінсіз өмір сүрмеген . Олардың байланысы ежелгі дәуірлерден –ақ белгілі .

Енді жаңадан бой көтерген қалаларға саяхатқа барайық Сұрақ 1. –б.з.дҮІІ –Ү ғасырларды Қазақстан қай елдермен өркениетті қарым –қатынас жасаған ? 2. –Жазба деректер мәліметтері бойынша қарым –қатынас барысында көптеген көрші мемлекеттермен өркениет байланыстарының болғандығы айтылады , мысалы қай елдермен ?

Темір дәуірінің соңы /б.з.д.ІІІ-б.з.Ү ғғ/көшпелі және отырықшы өркениетті елдер арасындағы байланыстар. - Қытай –үйсін байланыстары

-Қытай –ғұн байланыстары

-Қытай –қаңлы байланыстары Ерте орта және орта ғасырлардағы байланыстар /б.з.ҮІ-ІХғғ

- Көшпелілер мен отырықшылар арасындағы байланыс

-Қала тұрғындары мен дала тұрғындарының байланысы

-ХҮІғ Өзбек хандығы мен Қазақ хандығының байланыстары

-Орталық Азия мен Қазақстан байланысы

Қалалардың өсуі, жартылай көшпелілердің қарым-қатынасының дамуы .

- Қалалық мәдениеттің дамуы

• Қандай қалалар бой көтерді?
• -Шу аймағындағы Баласағұн қаласының өсіп –өркендеуі жайлы не айтасың?
• -Жартылай көшпелілер мен отырықшылар арасындағы байланыстың дамығандығын дәлелде
• -Қалалардың ішкі құрылыс жүйелерінде қандай жаңа құрылыстар салынды ?
• -Екі жақтың да қоғамның дамуына қосқан үлесі?

Ойтолғаныс

«Көшпелілер өркениетінің қазақ елінің дамуында қандай әсері болды?»

Жағымды Жағымсыз

Мысал келтіру

Сабақты қорытындылау:

Келісемін Келіспеймін

• Малды қолға үйрету орта тас ғасырында кездеседі.
• Түріктер асыл тастармен металды батыс елдерінен әкелді
• Қалалардың құрылысы үш бөліктен жасалған
• Қыш құмыра жасау өнері қала тұрғындарында жақсы дамыған
• Таразы қаласынан Қытайлар ақша шығарды
• Оқшантайға пышақ пен қайрақ салған
• ҮІ-ІХ ғасырларда Оңтүстік Қазақстанда мәдениет дамыды.

Жер- отырықшылардың ,  көшпенділер  - жердің тағдырын белгілеген

Сақтардың қанжары

Көшпенділердің   отырықшы  жұрттармен кейде соғысқа түсіп отырған

Көшпенділер қала салған ба?

Көшпенді   тайпалар мәдениетінен сыр шертер 2 оба табылды .

Көшпелі және отырықшы ортада кездесіп тұратын ру немесе ұлт аралық әртүрлі жиындар.

Жерімізде қола дәуірінің кезінде-ақ мал өсірудің басты үш түрі дамыды.

• Мал шаруашылығының түрлері
• Таралған аумағы
• Көшпелі
• Батыс және Орталық Қазақстан
• Жартылай көшпелі
• Жетісу, Шығыс қазақстан, Батыс Алтай, тау бөктерлері
• Отырықшы
• Оңтүстік Қазақстан, Сырдария, Шу, Талас , Кеген

Көшпелі өркениет артықшылықтары:

Есік обасындағы алтын киімді адам бұйымдары материалдық мәдениеттің;

Алтыннан жасалған зергерлік бұйымдар – рухани мәдениеттің;

Күміс тостағандағы жазу – мемлекеттіліктің;

Бесшатыр, Түгіскен, Ұйғарақ күмбездері – сәулет өнерінің дамығандығын дәлелдейді.

Күміс тостаған түбінде: «Халықта азық-түлік мол болғай!»деген тілек мемлекеттің болғандығын көрсетеді.

Көшпенді қазақ халқының сәулеттік құрылысы – киіз үй

Көшпелілер мемлекеті - ерекше құбылыс

Көшпенділер өркениетінің жоқшысы