Класы: 7 «А» Күні: 14.12.2016 ж. Пәні: Орта ғасырлардағы Қазақстан тарихы Сабақтың тақырыбы: §28. Ақ Орда (ХІV-ХV ғасырдың басы)
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Ақ Орда ХІV-ХV ғғ. арасында Шығыс Дешті Қыпшақта өмір сүрген, орта ғасырларда Қазақстан аумағында құрылған алғашқы мемлекеті екенін түсіндіру. Ақ Орда тарихы, жүргізген ішкі - сыртқы саясаты, экономикалық жағдайы, этникалық құрамын шаруашылығын, талдай отырып жан-жақты түсінік қалыптастыру. ХІV-ХV ғғ. өмір сүрген Ақ Орда мемлекетінің тарихын қазіргі Қазақстан тарихымен байланыстыру. Дамытушылық: Оқушылардың танымдылық қабілетін дамыта отырып, тарихи оқиғаларға өз бетінше баға беріп, қорытынды жасауға, әр түрлі тәсілдер арқылы белсенділігін, қызығушылығын арттыра отырып, топпен жұмыс істеу қабілетін дамыту, көпшілік алдында еркін сөйлеуге дағдыландыру. Тәрбиелік: Өз Отанына деген патриоттық сезімді тәрбиелеу. Тарих пәніне деген қызығушылығын арттырып, оқушылардың белсенділігін көтеріп, өз бетінше сараптама жасай алатын тұлғаларды тәрбиелеу. Сабақтың түрі: Аралас сабақ Сабақтың әдісі: сұрақ – жауап, пікірлесу, топпен, өз бетінше жұмыс, баяндау, әңгімелеу өзіндік жұмыс, тестілеу. Пәнаралық байланыс: Алгебра, география, қазақ әдебиеті. Сабақтың көрнекілігі: Интарактивті тақта, Қазақстан картасы, оқулық. бейне материал, тірек сызба, кесте. Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылардың сабаққа қатысымын тексеру.
Кабинет тазалығына назар аудару.
Оқушылардың назарын сабаққа аудару.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: §29. Алтын Орда (ХІІІ ғ. ортасы-ХVІ ғ.басы)
1. Алтын Орда хандарын ретімен жаз: 1. Батый хан – 1227 – 1255 жж. 2. Берке – 1257 – 1266 жж. 3. Меңгу – Темір – 1266 – 1280 жж. 4. Тохты хан – 1290 – 1312 жж. 5. Өзбек хан – 1312 – 1342 жж. 6. Жәнібек хан – 1342 – 1357 жж. 7. Тоқтамыс хан 1380 – 1395 жж. 8. Едіге хан – 1396 – 1411 жж. 9. Шейх Ахмед – 1502 жж.
2. Сәйкестендіру 1. Алтын Орданы билеген Бытый хан 1290-1312 ж. 2. Саяси және экономикалық дамуы Берке хан. 3. Тохты хан билігі Берке мен Өзбек хан. 4. Мусылман дінін қабылдаған 1227-1255ж. 5. XIV ғ. ІІ жартысы Алтын Орда 1266 – 1280 жж. 6. Меңгу – Темір алауыздық күшейді.
3. Тест. 1. Алтын Орда қай ұлыстың орнына құрылды? а) Жошы ұлысының ә) Шағатай ұлысынң б)Үгедей ұлысының 2. Алтын Орда атауының пайда болған кезі? а) ХVІ ғасырдың басы ә) ХVІ ғасырдың аяғы б)1206-1227жж; ХІІІ ғасырдың соңы 3. Алтын Орда мемлекеті кімнің басқаруымен құрылған? а) Беркенің ә)Батыйдың б) Жошының 4. Алтын Ордада ішкі тартыстың күшейген кезі орыс жылнамаларыда қалай аталды? а) “Ұлы дүрбелең” ә) “Ұла алапат” б) “Ұлы тартыс” 5. Түрік әулетінен шыққан жергілікті экімдердің лауазымы? а) мәлік ә) басқақ б) даруға 6. Парсы тарихшысы Жувейни Алтын Орданың қай ханына мына сипаттаманы берген: “Оның ордасында саудагерлер барлық жерлерден келіп жатты. Олар түрлі тауарлар әкелді. Олар тауарлардың барлығын алғызып, оның үстіне бағаны артығымен төлеп отырған”. а) Өзбек ә) Жәнібек б) Батый
- Балалар қазір қай мезгіл? – Қыс мезгілі. - Олай болса, осы мезгілге байланысты «Қарлы кесек» ойыны арқылы үй тапсырмасын қаншалықты кім жақсы дайындалып келген екен соны анықтайық? 1. Алтын Орданың бірінші орталығы болған қаланы ата? (Сарай - Бату) 2. Алтын Орда қай ұлыстың орнына құрылды? (Жошы ұлысының) 3. 1227 - 1255 жылдары Алтын Орданы билеген хан? (Батый хан) 4. Әзірбайжан жерінде мешіт салдырған хан? (Берке хан) 5. Білікшілер (хатшылар) дегеніміз кімдер? (түрік жазуымен іс жүргізушілер) 6. Қай ханның тұсында мұсылман діні мемлекеттік дін болып жарияланды? (Өзбек хан) 7. Алтын Ордада салық жинауға жауап беретін адамдар? (Даруға) 8. 1342 - 1357 жылдары Алтын Орданы билеген хан? (Жәнібек хан) 9. Алтын Орданың әлсіреуіне не себеп болды? (Алтын Орда ішінде алауыздықтың күшейуі, таққа талас тартыстың болуы.) 10. Алтын орда ХV ғ.о. қандай хандықтарға бөлінді? (Ақ Орда, Ноғай ордасы, Сібір, Қазан, Қырым, Астрахан хандықтары) ІІІ. Жаңа тақырып түсіндіру: §23. Ақ Орда (ХІV-ХV ғ.басы) Сабақтың жоспары: 1. Ақ Орданың құрылуы, жер аумағы. 2. Орданың ішкі-сыртқы жағайы. 3. Шаруашылығы.
1. Қызығушылықты ояту(2 мин) 1. Суреттегі ғимарат таныс па? 2. Қайда орналасқан? 3. Қалай аталады? 4. Не себепті резиденция «Ақорда» деп аталған?
- Иә, Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың Астанадағы резиденциясы, Ақорда деп аталады. - Жақсы, ҚР Президенті Н. Назарбаевтың резиденциясы не себепті Ақорда деп аталатыны туралы және 13 - 15 ғғ. арасында Шығыс Дешті Қыпшақта өмір сүрген, орта ғасырларда Қазақстан аумағында құрылған алғашқы мемлекет туралы не білеміз? ә) Ақ Орданың тарихы, жүргізген ішкі - сыртқы саясаты, экономикалық жағдайы туралы толық мағлұмат аламыз. б) 13 - 15 ғғ. өмір сүрген Ақ Орда мемлекетінің тарихын қазіргі Қазақстан тарихымен байланыстырамыз.
Қазақ жеріндегі Моңғол империясының ыдырауына байланысты, жергілікті этникалық топтардан құрылған мемлекеттер пайда болды. Ақ Орда – Қазақстан аумағындағы моңғолдардан кейінгі құрылған алғашқы мемлекет. Сондықтан да, ҚР Президенті Н. Назарбаевтың Астанадағы резиденциясы Ақорда деп аталады. «Мәтінмен жұмыс» 1 - тапсырма. Топпен жұмыс. Постер қорғау. 1 - топ (қызыл түс) Ақ Орданың ішкі - сыртқы саяси жағдайы. 2 - топ (көк түс) Ақ Орданың құрылуы, жер аумағы. 3 - топ (жасыл түс) Шаруашылығы.
Мәтінмен жұмыс
Ақ Орданың қалалық мәдениет дами түскен. Хан Отырар, Сауран, Женат, Баршынкент сияқты қалаларда мешіт, медреселер салдырып, Сығанақ қаласын Орта Азия мен Шығыс Дешті Қыпшақтың арасындағы басты сауда орталығына айналдырды. Қалалар арасында экономикалық байланыс жақсарды. Бұл қай хан туралы айтылған? (Ерзен хан)
Сырдария бойындағы қалаларды қайтару үшін әрекеттер жасайды. Темірдің немересі Ұлықбекті жеңіп, көптеген қалаларды өзіне қаратады. Бұл кім туралы айтылған? (Барақ хан)
Жошының үлкен баласы ..... сол қанатын басқарып, Дешті Қыпшақтың шығыс бөлігінде билік жүргізген. Кейіннен ...... жері Ақ орда атанған. Бұл қай хан туралы айтылған? (Орда Ежен)
Математикалық ойын
1. (250*4)+(600:2)+(81:9)+70 = 1379
Тоқтамыс Темір Мәлікті жеңіп, Сығанақты алады.
2. (200-100) *2+40 = 240
Ақ Орда мемлекет ретінде қалыптасып, 240 жылға жуық өмір сүрді.
3. (3000:2)-(8*9) = 1428
Шығыс Дешті қыпшақтағы билік Жошының шайбани әулетінен ұрпағы Әбілқайыр ханға тиеді.
4. (1345 - 1003)*4 = 1368
Ұрұс хан Сығанақ қаласында теңге соқтырды.
Тарихи диктант
Ақ Орда - ..................аумағында ........... кейінгі құрылған алғашқы мемлекет. Орталығы ................. өзенінің орта ағысы бойына орналасқан ............... қаласы болды. Ақ Орданың аумағы ................ ханның екі баласы ............. мен .............. хандардың жерін қамтыды. Ақ Орда ............... өзенінен .............. ойпатына дейінгі, Сырдарияның ...................... және ................... ағысы аралығындағы кең-байтақ аумақты алып жатты.
.......... ғасырдың екінші ширегінен бастап Ақ Орда ............... біржола бөліне бастайды.
............. жылдардың өзінде мемлекеттің астанасы ................. бір жылдың ішінде ............ хан ауысады. Осы талас-тартысты дер кезінде пайдаланған Орда Еженнің ұрпағы ............. хан билігін өз қолына алып, мемлекеттің күш-қуатын нығайтады.
Есте сақта 1. Орда Ежен2. Сығанақ
3.Ұрыс хан
4. Ақ Орда
5. Барақ
6. Шығыс Дешті Қыпшақ
7. Әбілқайыр
8. Сырдария
9. Әмір Темір
10. Мүбәрак
Сематикалық карта
Дұрыс жауапқа “+” таңбасын қою
Тест жұмысы.
Ақ Орданың орталығы болған қала?
а) Сарайшық ә) Отырар б) Сығанақ в) Шаш г) Баласағұн
2. Қай ханның кезінде Ақ Орда Алтын Ордадан мүлдем оқшауланды?
а) Жұмадық ханның ә) Темір-Мәлік ханның б) Өзбек ханның в) Ұрыс ханның г) Ерзен ханның
3. Еділ бойына жорық жасап Алтын Орданың бірқатар қалаларын бағындырған Ақ Орда ханы?
а) Мүбәрак ә) Ерзен б) Барақ в) Ұрыс г) Тоқтамыс
4. Сырдария бойындағы қалалар үшін Барақ кіммен соғысты?
5. Арал бойы, Сырдарияның орталық және төменгі ағысын Ақ Орда тұрғындары пайдаланды?
а) қыстау ретінде ә) жайлау ретінде б) көктеу есебінде в) күзеу үшін г) балық аулау үшін
6.Ақ Орданың алғашқы ханы:
А.Жошы В.Ода Ежен С. Мүбәрак хан Д.Өзбек хан Е.Тоқтамыс хан
7.1368-1369 жылдары Сығанақ қаласында өз атынан теңге соқтырған хан:
А. Өзбек хан В. Тоқтамыс хан С. Мүбәрак хан Д. Ұрыс хан Е. Ерзен хан.
8. Ақ Орда қай ұлыстың аумағында пайда болды?
А. Жошы ұлысы В. Шағатай ұлысы С. Үгедей ұлысы Д Төле ұлысы. Е.Жебе ұлысы
Қорытынды: Сонымен Ақ Орда Жайық өзенінен Батыс Сібір ойпатына дейінгі, Сырдарияның орта және төменгі ағысы аралығындағы кең-байтақ аумақты алып жатты. Ақ Орда жергілікті түрік тілдес ру-тайпалардан құрылған патриархалдық-феодалдық мемлекет болды. Қазақ халқының қалыптасып, мемлекеттің құрылуында Алтын Орда зор тарихи рөл атқарды.
ІV. Сабақты бекіту: «Құрақ қөрпе» әдісі арқылы.
1. Ақ Орда қай кезде құрыла бастады? Ақ Орданың алғашқы ханы? 2. Ақ Орданың этникалық құрамы қандай болды? 3. Ақ Орданың саяси жағдайын неше кезеңге бөліп қарастыруға болады? 4. Ақ Орданың құрылуының осы өңірдегі тайпалар мен халықтар үшін қандай пайдасы, маңызы болды? (Қазақ тайпаларының бытыраңқылығын, өзара қырқысуын, толассыз қан төгісті жойып, оларды бір мемлекетке топтастырады). 5. Ақ Орданы басқарған хандардың ішінде өзіңе ұнап, есінде сақталып отырған қай хан? Несімен ұнады? (Мыс:Ұрыс хан– жж. Урус хан – мемлекеттің күш қуатын арттырды, Сығанақта теңге соқтырды. Барақ сұлтан ше? (Ақ орданың қайта қалпына келтіруге әрекет жасады) Әбілқайыр хан ше? (Ақ Орданың біраз жерін жаулап алып, өз хандығын құрады). 6. Қай ханның тұсында Ақ Орданың қалалық мәдениеті дами түсті? 7. Ақ орда халқы қандай шаруашылық түрімен айналысты? (Ақ Орданың халқы диқаншылықпен және жартылай көшпелі мал шаруашылығымен айналысқан) 8. Қазақ хандығының құрылуына қай мемлекет басты себеп болды? (Ақ Орда мемлекеті)
V. Үйге тапсырма беру: §23. Ақ Орда (ХІV-ХV ғ.басы) Ақ Орда хандарының кестесін жазып келу.
VІ. Оқушыларды бағалау:
Оқушыларды бағалау оқушының өзін - өзі бағалау парағы арқылы жүзеге асырылады. Мұғалім мен оқушы арасындағы ынтымақтастықтың, өзара сенім, т.с.с және уақыт үнемдеу, барлық оқушы сабаққа түгел тартылуы қамтамасыз етіледі
VІІ. Рефлексия: Бүгінгі сабақтан алған әсерлеріңіз қандай? (өте жақс, жақсы, қанағаттанарлық) Стикер жапсыру.
Ақ Орда хандары
Хандар
Билік еткен жылдары
Ақ Орда хандары
Хандар
Билік еткен жылдары
Ақ Орда хандары
Хандар
Билік еткен жылдары
Күтілетін нәтиже:
Қазақстан территориясында құрылған алғашқы мемлекет Ақ орда туралы мағлұматты меңгереді.
Қазақ халқының қалыптасып, мемлекетінің құрылуында Ақ орда зор тарихи рөл атқарғандығын түсінеді.
Оқыту нәтижелері:
Ақ Орда мемлекетінің қай ұлыстың орнына құрылғанын анықтайды,Ақ Орданың алып жатқан жері мен орталығын біледі, этникалық құрамын түсінеді,ішкі-сыртқы саяси жағдайын талдайды, Ақ Орданың мемлекеттік күш қуатын нығайтқан хандарды таниды
Мәтінмен жұмыс
Ақ Орданың қалалық мәдениет дами түскен. Хан Отырар, Сауран, Женат, Баршынкент сияқты қалаларда мешіт, медреселер салдырып, Сығанақ қаласын Орта Азия мен Шығыс Дешті Қыпшақтың арасындағы басты сауда орталығына айналдырды. Қалалар арасында экономикалық байланыс жақсарды. Бұл қай хан туралы айтылған? (Ерзен хан)
Сырдария бойындағы қалаларды қайтару үшін әрекеттер жасайды. Темірдің немересі Ұлықбекті жеңіп, көптеген қалаларды өзіне қаратады. Бұл кім туралы айтылған? (Барақ хан)
Жошының үлкен баласы ..... сол қанатын басқарып, Дешті Қыпшақтың шығыс бөлігінде билік жүргізген. Кейіннен ...... жері Ақ орда атанған. Бұл қай хан туралы айтылған? (Орда Ежен)
Ақ Орда тарихын қазіргі Қазақстан тарихымен салыстыру.
Ақ Орда
ХІІІ-ХҮғ.ғ. мемлекет Елбасы резиденциясы, ғимарат
Шығыс Дешті Қыпшақ Астана
«Ақ Орда» ассоциация құру
Талдау І - топ Алтын Орда мен Ақ Орда арасындағы айырмашылығын талдаңдар.
ІІ - топ Алтын Орда мен Ақ Орда арасындағы ұқсастығын талдаңдар.
ІІІ - топ Неге мемлекет «Ақ Орда» деп аталды?
Жинақтау І - топ Астана қаласындағы «Ақ Орда» резиденциясының атауы мен ХІҮ - ХҮ ғасырда құрылған «Ақ Орда» мемлекеті атауының арасында байланыс бар ма?
1 топ тапсырмасы
Алтын орданың мемлекеттік басқару жүйесі
1. Білікшілер (хатшылар) – түрік жазуымен іс жүргізушілер;
2. Мәлік – түрік әулетінен шыққан жергілікті әкімдер;
3. Даруғалар – салық басқарушылар;
4. Беклер бек - әскери істерді басқарушылар;
5. Уәзірлер – азаматтық билік жүргізушілер;
6. Басқақтар – басқарушы жергілікті халыққа әскери бақылау жүргізеді, салық жинайды.
Ақ Орда
ХІІІ-ХҮ ғ. басында Шығыс Дешті Қыпшақ жерінде Ақ Орда мемлекеті өмір сүрді. Ол - монғол шапқыншылығынан кейін Қазақстан жерінде пайда болған бірінші ірі мемлекет. Ақ Орданың негізін қалаушы – Жошының үлкен баласы Орда Ежен (1226-1280 жж.).
Ақ Орда - Алтын Орданың шығысындағы протоқазақтық ұлыс, кейіннен тәуелсіз мемлекет.[1]
14-15 ғасырларда Орта Азия мен Қазақстан моңғол шапқыншылығы зардабынан арыла бастады. Әлеуметтік-экономикалық жағдайлар түзеле бастады. Көптеген ұлыстар мен елдер тәуелсіз бола бастады. Осындай тәуелсіздікке ие болған мемлекеттердің бірі - Ақ Орда. Оның шекарасы Жайық өзенінен Ертіске, Батыс Сібір ойпатынан Сырдың орта шеніне дейін созылып жатты. Ақ Орданың астанасы - Сырдария өзенінің орта ағысы бойында орналасқан Сығанақ қаласы. Ақ Орданың халқы - қыпшақтар, Алтайдан осында қоныс аударған наймандар, қоңыраттар, керейттер, үйсіндер, қарлұқтар Ақ Орда хандары - Орда-Ежен, Сартақ, Баян, Сасы Бұқа хан, Ерзен, Мүбәрәк Қожа хан, Шымтай хан, Ұрыс хан, Құйыршық хан, Барақ, Керей, Жәнібек, ж.т.б.
Ақ Орданың құрылуы.
Алтын Орда саяси дербестік алған бірнеше хандықтарға бөліне бастаған уақытта Қазақстан жерінде Ақ Орда деп аталатын жаңа мемлекет пайда болды. Ақ Орда – Қазақстан аумағында монғолдардан кейінгі құрылған алғашқы мемлекет. Орталығы – Сырдария өзенінің орта ағысы бойына орналасқан Сығанақ қаласы болды.
Жер аумағы.
1242 ж. Батый ханның Еуропаға жасаған 7 жылдық жаулап алу жорықтарына қатысып, монғол күштерінің сол қанатын басқарған Орда Ежен Алтын Орда мемлекетінің шығыс бөлігін Алтай таулары мен Ертіс, Жайық өзендерін, Балқаш көлін, Сырдария алқабы мен Арал теңізінің солтүстігіне дейінгі ұлан байтақ өңірді өз үлесіне алды.
Этникалық құрамы.
Ақ Орданың этникалық негізі бірыңғай еді. Оны құраған халық сол өңірде ежелден тұрып келе жатқан қыпшақтар, қоңырат, арғын, алшын, қаңлы, керей, үйсін, найман тайпалары.
Ішкі-сыртқы саяси жағдайы.
Батыс, Түрік, Түркеш, Қимақ, Қыпшақ дәуірінен басталған қазақ халқының өз алдына халық болып қалыптасуы осы Ақ Орда дәуірінде үздіксіз дамыды. Монғол шапқыншылығы аса ауыр зардаптар әкелгенімен халықтың дамуын тоқтатқан жоқ. Қайта қазақ тайпаларының бытыраңқылығын, өзара қырқысын толассыз қан төгісті жойып, оларды бір мемлекет Ақ Орданың қоластына топтастырды. Ақ Орда 240 жыл өмір сүрді.
XIV ғасырдың екінші жартысы.
Алтын Ордада аласапыран төңкеріс басталады. 60 жж. өзінде мемлекет астанасы Сарайда бір жыл ішінде 4 хан ауысады. Талас-тартысты пайдаланған Ұрұс хан Ақ Орда билігін өз қолына алады.
Ерзен хан тұсында Ақ Орданың қалалық мәдениеті дами түсті. Отырар, Сауран, Жент, Баршыкент сияқты қалаларда мешіт, медреселер салдырып, Сығанақ қаласын Орта Азия мен Шығыс Дешті қыпшақтың арасындағы басты сауда орталығына айналды.1320-1428
Ақ Орданың ішкі-сыртқы саяси жағдайын 3 кезеңге бөлуге болады:
1. Ақ орда билеушілерінің Алтын Ордадан бөлініп ,жеке мемлекет болу үшін мемлекет жүргізуі; 2.Ақ Орданың хандарының Алтын орданың ішкі істеріне белсене араласуға әрекет жасауы; 3.Урус хан және оның ұрпақтарының Әмір Темірге қарсы күресі.
Шаруашылығы
Егіншілік Жартылай көшпелі мал шаруашылығы
Ерзен кезінде Жайылымдары: Алтай, Ұлытау,Орал таулары Қалалық мәдениеті Қыстаулары: Арал бойы,Сырдың орта ,төменгі ағысы дами түседі. Шудың төменгі ағысы Отырар,Сауран, Жент,Баршынкент
Сабақтың тақырыбы: Ақ Орда
Алтын Ордадан саяси дербестік алған бірнеше хандықтарға бөліне бастаған уақытта Қазақстан жерінде Ақ Орда деп аталатын жаңа мемлекет пайда болды. 1242ж.дейін Батый ханның Еуропаға жасаған 7 жылдық жаулап алу жорықтарына қатысып,монғол қарулы күштерінің сол қанатын басқарған Орда Ежен Алтын Орда мемлекетінің шығыс бөлігін-Алтай таулары мен Ертіс,Жайық өзендерін.Балқаш көлін,Сырдария алқабы мен Арал теңізінің Солтүстігіне дейінгі ұлан-байтақ өңірді өз үлесіне алып,Ақ Орда мемлекетін құрды.Қазіргі Қазақстан жерін түгел қамтыды. Халқы этникалық жағынан бірыңғай түркі тілдес тайпалар мен халықтар-қыпшақ, қаңлы, үйсін, жалайыр, алшын, қарлұқ, найман, керей, арғын, қоңырат, монғол, әлеуметтік даму деңгейі біркелкі –көшпелі жартылай, көшпелі мал шаруашылығымен айналысты.Ақ Орда мемлекеті кейінгі қазақ хандығының құрылуына негіз қалады. Ақ Орда 200жыл өмір сүрді.
Хронологиялық шеңбері
1320-1428
Аумағы
Шығыс Дешті-Қыпшақ,Жайық өзенінен Батыс Сібір ойпатына дейінгі Сырдарияның орта және төменгі ағысы
Негізін қалаушы Орда Ежен
Сасық бұқа –алғашқы ханы Орыс хан тұсында Алтын ордадан бөлініп шықты
Халқы
Түрік тілдес тайпалар
Астанасы
Сығанақ (Сырдарияның төменгі ағысы)
Сипаттамасы
Қазақстан аумағында монғол шапқыншылығынан кейінгі мемлекет
1 - топқа берілетін сөздер: Ерзен мен Мүбәрак, Ұрұс хан, 1327 - 1328жж, 1368 - 1369жж, 1374 - 1375жж, Түй - Қожа, Тоқтамыс, Әмір Темір, Темір - Мәлік, 1379ж, 1380ж, Барақ, 1428ж, Әбілқайыр хан, ХҮ ғасырда Ұрұс ханның ұрпақтары Ақ Орда жерінде қазақ мемлекетін құрды.
2 - топқа берілетін сөздер: қыпшақтар, қоңырат, арғын, алшын, қаңлы, керей, үйсін, найман., түркі тілдес тайпалардан құралған, Сығанақ қаласы, Орда Ежен мен Шайбан, ХІҮ - ХҮ ғ. ғ
3 - топқа суреттер берілді. (жер диқаншылық, көшпелі және жартылай мал шаруашылығы)
Әр топ плакатқа жұмыстарын талқылау, келесі топтарға баяндап түсіндіру, тыңдау.
Бекітемін:
Сабақтың тақырыбы: Ақ Орда ( ХІҮ - ХҮ ғасырдың басы)
Сабақтың мақсаты:
Білімділік мақсаты:
А) Ақ Орда 14 - 15ғғ. арасында Шығыс Дешті Қыпшақта өмір сүрген, орта ғасырларда Қазақстан аумағында құрылған алғашқы мемлекеті екенін түсіндіру; Ақ Орданың тарихы, жүргізген ішкі - сыртқы саясаты, экономикалық жағдайы туралы толық мағлұмат беру, 14 - 15ғғ. өмір сүрген Ақ Орда мемлекетінің тарихын қазіргі Қазақстан тарихымен байланыстыру.
Дамытушылық мақсаты: Оқушыларды тарихи оқиғаларға өз бетінше баға беріп, қорытынды жасауға дағдыландыру, топпен жұмыс істеу қабілетін дамыту.
Тәрбиелік мақсаты: Өз Отанына деген патриоттық сезімді тәрбиелеу. Тарих пәніне деген қызығушылықтарын арттырып, оқушылардың белсенділігін көтеріп, өз бетінше сараптама жасай алатын тұлғаларды тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Аралас
Пәнаралық байланыс: география, қазақ тілі пәндері.
- Олай болса, осы мезгілге байланысты «Қарлы кесек» ойыны арқылы үй тапсырмасын қаншалықты кім жақсы дайындалып келген екен соны анықтайық?
1. Алтын Орданың бірінші орталығы (Сарай - Бату)
2. 1227 - 1255 жылдары Алтын Орданы билеген хан (Батый хан)
3. Батый хан кім? (Алтын Орданы құрушы монғол ханы)
4. Әзірбайжан жерінде мешіт салдырған хан. (Берке хан)
5. Қай ханның тұсында мұсылман діні мемлекеттік дін болып жарияланды? (Өзбек хан)
6. Тоқтамыс қай жылы Мәскеуге басып кіріп, қаланы өртеп жібереді? (1382 жылы)
7. Алтын Орданың соңғы ханы (Шейх - Ахмед)
8. Алтын Ордада салық жинауға жауап беретін адамдар? (Даруға)
9. 1342 - 1357 жылдары Алтын Орданы билеген хан? (Жәнібек хан)
10. Не себепті Алтын Орда деп аталды? (Алтын босағалы «Ақ Ордаға» байланысты)
1. Қызығушылықты ояту(2 мин)
1. Суреттегі ғимарат таныс па?
2. Қайда орналасқан?
3. Қалай аталады?
4. Не себепті резиденция «Ақорда» деп аталған?
2. Мағынаны ашу
ІІІ. Жаңа сабақ. «Ақ Орда» (ХІҮ - ХҮ ғасырдың басы)
Ақорда – Қазақстан Республикасы Президентінің резиденциясы. Ал, бүгінгі жаңа сабағымызға «Ақ Орда» сөзінің қатысы бар ма, жоқ па оның мағынасын сабақ барысында ашамыз.
ІҮ. «Мәтінмен жұмыс»
1 - тапсырма. Топпен жұмыс. Постер қорғау.
1 - топ (қызыл түс) Ақ Орданың ішкі - сыртқы саяси жағдайы.
1 - топқа берілетін сөздер: Ерзен мен Мүбәрак, Ұрұс хан, 1327 - 1328жж, 1368 - 1369жж, 1374 - 1375жж, Түй - Қожа, Тоқтамыс, Әмір Темір, Темір - Мәлік, 1379ж, 1380ж, Барақ, 1428ж, Әбілқайыр хан, ХҮ ғасырда Ұрұс ханның ұрпақтары Ақ Орда жерінде қазақ мемлекетін құрды.
2 - топқа берілетін сөздер: қыпшақтар, қоңырат, арғын, алшын, қаңлы, керей, үйсін, найман., түркі тілдес тайпалардан құралған, Сығанақ қаласы, Орда Ежен мен Шайбан, ХІҮ - ХҮ ғ. ғ
3 - топқа суреттер берілді. (жер диқаншылық, көшпелі және жартылай мал шаруашылығы)
Әр топ плакатқа жұмыстарын талқылау, келесі топтарға баяндап түсіндіру, тыңдау.
ІІ - топ Ақ Орданың жер аумағы қайда орналасқан? Ақ Орданың құрылуы.
1. Елді басқарған хандарды нақтылап ата?
2. Ақ Орданың жер аумағын картадан көрсет?
3.«Ақ Орда» деп аталу себебі неде?
4. Қазақ хандығының құрылуына қай мемлекет басты себеп болды?
3. Қай ханның тұсында Ақ Орданың қалалық мәдениеті дами түсті?
4. Халқы қандай шаруашылықпен айналысты?
5. Ақ Орданың алғашқы ханы?
Қолдану
І – топ
Математикалық есеп
1. (286+2368): 2= (1327ж)
Мүбәрак хан Сығанақ қаласында теңге соқтырды.
2. (1345 - 1003)*4=(1368ж)
Ұрұс хан Сығанақ қаласында теңге соқтырды.
3.(3966+318): 3= (1428ж)
Шығыс Дешті қыпшақтағы билік Жошының шайбани әулетінен ұрпағы Әбілқайыр ханға тиеді.
ІІ - топ
«Бос орынды толтыр»
Ақ Орда -.................. аумағында........... кейінгі құрылған алғашқы мемлекет. Орталығы................. өзенінің орта ағысы бойына орналасқан............... қаласы болды. Ақ Орда............... өзенінен.............. ойпатына дейінгі, Сырдарияның............ және............... ағысы аралығындағы кең - байтақ аумақты алып жатты.
............. жылдардың өзінде мемлекеттің астанасы................. бір жылдың ішінде............ хан ауысады. Осы талас - тартысты дер кезінде пайдаланған Орда Еженнің ұрпағы............. хан билігін өз қолына алып, мемлекеттің күш - қуатын нығайтады.
ІІІ - топ
«Ақ Орда» ассоциация құру
Талдау І - топ Алтын Орда мен Ақ Орда арасындағы айырмашылығын талдаңдар.
ІІ - топ Алтын Орда мен Ақ Орда арасындағы ұқсастығын талдаңдар.
ІІІ - топ Неге мемлекет «Ақ Орда» деп аталды?
Жинақтау І - топ Астана қаласындағы «Ақ Орда» резиденциясының атауы мен ХІҮ - ХҮ ғасырда құрылған «Ақ Орда» мемлекеті атауының арасында байланыс бар ма?
ІІ - топ Тақырыптық түйінді сөздер.
ІІІ - топ Ақ Орда мемлекетіндегі хандарды тізбектеп жинақта
Бағалау Бүгінгі сабақтың жетістіктерін атаңыз?
Оқыған материалдың құндылығы қандай? Өз ойыңыз?
ҮІ. Рефлексия «Екі жұлдыз, бір ұсыныс», «Бағдаршам» арқылы сабақты бағалау.
