ХV-ХVІІ ?асырларда?ы ?аза? ханды?ыны? саяси тарихы
ХV-ХVІІ ?асырларда?ы ?аза? ханды?ыны? саяси тарихы
?ызылорда облысы Жа?а?ор?ан ауданы №3мектеп- интернатыны? жо?ары санатты тарих п?ніні? м??алімі Зейдалиева Амина Ермаганбетовна Саба?ты? та?ырыбы: ХV-ХVІІ ?асырларда?ы ?аза? ханды?ыны? саяси тарихыСаба?ты? максаты:Білімділік: Казак мемлекетін ??руды? негізгі себептері мен ал?ы шарттары, тарихи ма?ыздылы?ы, ?азак мемлекеттілігіні? ?алыптасу кезе?дері, ?аза? ханды?ыны? ??рылу тарихы, тарих сахнасына т?н?ыш к?терілген ?аза? ханды?ыны? іргелі ел болу жолында?ы саясаты, елді? ішкі жа?дайын т?рактандыруда?ы жетістіктері туралы о?ушылар?а толы? т?сінік ?алыптастыру ж?не ?з хал?ыны? тарихын толы? ме?геруіне ы?пал ету.
Т?рбиелік: т???ыш ?аза? мемлекетіні? ??рылуына негіз ?ала?ан ?о?ам ?айраткерлеріні е?бегін ба?алау?а, ?з еліні? тарихына, адал ?лдарына деген ??рмет сезімін ?алыптастыру?а, ?аза? хан- дарыны? ?негелі тарихи ?ызметіне ба?а бере отырып, ?аза? хандарынын ж?ргізген саясаттары мен тарихи о?и?алар?а назар аудару?а жа?дай жасау.
Дамытушылы?: ?тілген саба?ты еске т?сіру барысында о?ушы ойына ?оз?ау салып, ?лтымызды? ал?аш?ы мемлекеттік д?режеге жетуі ж?нінде тарихи к?з?араспен танымды? д?ниетанымын ?алыптастыра отырып, ?азіргі та?да?ы т?уелсіз мемлекетімізді? б?гінгі кезімен байланыстыру.
Базалы? ??ым: XV - XVII ?асырларда?ы ?аза? ханды?тарынын саяси жа?дайын, ерекшеліктерін ашу.
Тірек ??ым: ?азак ме.млекеті ??рылуыны? ал?ышарттарын аша отырып, е?бегі сі?ген хандарды? саяси кызметіне ба?а беру.
П. Саба?ты Елбасымыз Н.?. Назарбаевты? «Тарих тол?ынында» атты
е?бегінде: «Бейнелеп айт?анда, біз ?зімізді? тарихи т?пкі біртектектілігімізді бас?а ж?рттар сия?ты шашып-т?ккеніміз жо?» деген с?зімен баста?ан ж?н. «?аза?станны? б?кіл тарихы — бірігу тарихы, т?тастану тарихы».
?ткен та?ырыптарды еске т?сіру с?ра?тары:
1) ?аза? билеушіілеріні? Сырдария айма?ы ?шін к?ресі:
а) Ж?нібек пен Керейді? б?лініп шы?уына не себеп?
о) Есенб??а кім ж?не Керей мен Ж?нібекке неге жер беруге м?жб?р болды?
б) «?аза?» деген атты кімдер алды?
в) ?ай жылы ?аза? ханды?ы жарияланды, ал?аш?ы ханы кім?
г) Саяси арена?а ?ай жылдары шы?ты?
д) ?аза? ханды?тарыны? аума?ын кімдер ??рады? ?ай жерлерді алып жатыр?
М?рынды? хан:
а) ?ай жылдары хан болды? о) Ол ?андай саясат ?станды?
Касым хан жэне ханды?ты? шекараларыны? ке?еюі:
а) ?асым хан та??а ?ай жылы келді? ?) ?асым ханны? т?сында ?аза? ханды?ыны? шекарасы калай ке?ейді?
б) «?асым ханны? ?ас?а жолы » деген не? в) Ол неше б?лімнен т?рады?
Каза? ханды?ы XVI г. 20-30 жылдарда
а) Та??а кім келді?
?) Та?ирді? ханды? ?абілеті ?андай болды?
б) ?адыр?али би ол туралы не деген?
Ха?назар хан
а) Ха?назарды? билікке келуі немен к?рінді? ?) Оны? жоры?тары?
б) ?асым ханны? ?лімінен кейін ?андай жетістіктерге ?ол жеткізді?
XVI г. со?ында?ы ?аза? ханды?ы
а) Шы?ай ?ай жылдары та??а келді? о) Оны? ?стан?ан саясаты ?андай?
б) Халы? арасында беделі ?андай?
в) Оны? ?лы Т?уекел ?ай жылдары хан болды?
г) ?андай ма?саты болды?
д) ?анша мы? ?олы болды?
е) Оны? м?рагері кім ж?не ?андай бітімдерге ?ол жеткізді?
XVII г. со?ында?ы Каза? ханды?ы.
а) Есім хан кай жылдары бплікке келді?
?) Есім хан тарихта несімен ел есінде ?алды? Халы? ?андай ат берді?
б) Т?рсын хан кім? г) Тарихта?ы орны.
XVII г. реформа.\ар
а) Т?уекел кезінде ?аза? мемлекетіні? саяси ж?йесінде реформа жасау?а не ?сер етті?
?) «Есім ханны? ескі жолында» не бекітілді, не белгіленді?
б) XVII ?. реформасы н?тижесінде хан ?андай ?кілеттікке не, ?андай ?кілеттіктері ?ыс?арды?
в) Хан ханды?тарды? аулында жарлы?ын ж?ргізіп айрылды, ол билерге к?шті.
г) XVII ?. «?ш ж?з» енгізілді, оны? м?ні неде?
д) Т?ра?ты астанасы кай ?ала?
?аза?тарды? жо??арлармен к?ресі.
а) XVII ?. 20 жылдары Ойрат ода?ы ыдырады, 1635ж. кімдерді? ханды?ы ??рылды?
?) Хан б?л уа?ыт?а кім еді?
б) ?аза?тар к?ресті ?алай жњргізді?
в) 20 мы? ?скермен келген ?ай батыр?
г) ?ай уа?ытта ?аза? - жо??ар ?атынасы ерекше шиеленісе т?сті?
Т?уке хан ж?не «Жеті жар?ы».
а) Т?уке хан билігі т?сында?ы ?аза? ханды?ы.
?) «Жеті жар?ы» жина? нормаларыны?
??растырылуы.
б) Негізгі 7 тарауын ата.
XVIII і. басындагы ?аза? хал?ыны? жагдайы. Жо??ар агрессиясыны? к?шеюі.
а) Т?уке хан ?лген со?, XVIII ?. орталы?сыздан?ан ?аза?ханды?ы сырт?ы жа?дайда?ы ?згерістерге дайын емес болып шы?ты.
?)Т?уке ?лген со? ?айып сайланды. Осы кезде (1718ж.) ?аза? ханды?ы ыдырай бастады.
б)1723ж. ?андай о?и?а болды.
в)«?алма? ?ырыл?ан» шай?асы ?ай жерде, ?ай жылы болды ?
г) «А?ыра?ай шай?асы» ?ашан болды ж?не неліктен олай аталды?
ІП. Б?л к?рделі саба? 3 ?асырдай кезе?ді ?амтитынды?тан, ерекше м?н бере отырып, о?ушылар?а де?гейлік тапсырма беру.
I де?гей: О?улы?тан арнайы тапсырмаларды ашып, онда?ы 10 с?ра??а жауап беру:
1.«?аза?» термині нені білдіреді?
XV ?. ая?ы мен XVI ?. басында?ы ?аза? ханды- ?ыны? кљтерілуі ?ай ханны? есімімен байланысты?
?асым хан кайтыс болганнан кейін ?аза? ханды?ыны? ыдырау себептері.
XVII ?. ая?ында ?аза?тар?а ?арсы шабуыл ?ай мемлекеттер тарапынан к?шейе т?сті?
«А?табан ш?бырынды» сия?ты ?андай о?и?алар ?аза?тар?а белгілі болды?
Т?уке ханны? за?дар жина?ы ?алай аталды?
Есім хан билеген доуірде саяси ж?йеде ?андай ?згерістер болды?
?аза? ханды?ыны? ?ырылу кезе?деріне жататын батырлы? эпостарын ата?ыз.
1.?аза?ты? киіз ?йіні? негізгі б?ліктерін ата?ыз.
2.«Ж?з» атауы нені білдіреді?
II де?гей:Мына т?мендегідей пара?тар таратылып, 2,5— 3 минут ішінде о?ушы ?абілеті жеткенше жазып толтырады. М?ны «Хронологиялы? кесте» деп атаймыз.
III де?гей:Б?л де?гей «Тарихи деректермен ж?мыс» деп аталады. «?аза? хандарыны? хронологиясы» атгы кітапты басшылы??а ала отырып, халы? ?аза? хандарына ?андай ба?а бергендігі туралы ?з ізденістерін жеткізе білу.
?з ?аражатына ?аза? балалары ?шін мектеп аш?ан хан?
- ?аза?- жо??ар ?атынасы. 1723 жыл несімен есте ?алды.
- «?алма? ?ырыл?ан», «А?ыра?ай шай?асы».
- «А?ыра?ай шай?асыны?» ма?ызы.
VСаба?ты ?орыту: ?аншама ?иыншылы?тардан ?туіміз хал?ымызды? ?ажыр-?айратыны?, елдік сана, елдік д?ст?рімізді? ар?асы. Сол ?айратты шы?да?ан кім, сол сананы арттырып, сол д?ст?рді са?та?ан кім? Е? алдымен ел бас?ар?ан ардагерлер! Сол аруа?ты бабалар бізді биік м?ртебеге к?терді. Соларды? жолын таныса?, елдігімізден айрылмай, м??гі жасаймыз. «?аза?стан - 2030» ба?дарламасынан ?зінді о?у.
VІ. Ба?алау: О?ушылар ?ой?ан ба?аларына талдау жасау.
VІІ.?йге тапсырма: Осы та?ырып бойынша тарихи деректермен танысу, даталарды жаттау, «Хан ауылына саяхат» та?ырыбында кесте сызып, толтыру. Реферат жазып келу.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«ХV-ХVІІ ?асырларда?ы ?аза? ханды?ыны? саяси тарихы »
Қызылорда облысы Жаңақорған ауданы №3мектеп- интернатының тарих-география пәні мұғалімі
Сабақтың тақырыбы: ХV-ХVІІ ғасырлардағы Қазақ хандығының саяси тарихы
Сабақтың максаты:Білімділік: Казак мемлекетін құрудың негізгі себептері мен алғы шарттары, тарихи маңыздылығы, Қазак мемлекеттілігінің қалыптасу кезеһдері, Қазақ хандығының құрылу тарихы, тарих сахнасына тұнғыш көтерілген Қазақ хандығының іргелі ел болу жолындағы саясаты, елдің ішкі жағдайын тұрактандырудағы жетістіктері туралы оқушыларға толық түсінік қалыптастыру және өз халқының тарихын толық меңгеруіне ықпал ету.
Тәрбиелік: тұңғыш Қазақ мемлекетінің құрылуына негіз қалаған қоғам қайраткерлеріні еңбегін бағалауға, өз елінің тарихына, адал ұлдарына деген құрмет сезімін қалыптастыруға, қазақ хан- дарыныһ өнегелі тарихи қызметіне баға бере отырып, қазақ хандарынын жүргізген саясаттары мен тарихи оқиғаларға назар аударуға жағдай жасау.
Дамытушылық: өтілген сабақты еске түсіру барысында оқушы ойына қозғау салып, ұлтымыздың алғашқы мемлекеттік дәрежеге жетуі жөнінде тарихи көзқараспен танымдық дүниетанымын қалыптастыра отырып, қазіргі таңдағы тәуелсіз мемлекетіміздің бүгінгі кезімен байланыстыру.
Базалық ұғым: XV - XVII ғасырлардағы Қазақ хандықтарынын саяси жағдайын, ерекшеліктерін ашу.
Тірек ұғым: Қазак ме.млекеті құрылуының алғышарттарын аша отырып, еңбегі сіңген хандардың саяси кызметіне баға беру.
Көрнекі құралдар: Қазакстан Республи- касыныһ картасы, Қазақ хандығы сызылған плакат, хронологиялык кесте сызу парағы, бағалау парағы.
Сабақтың түрі: жүйелеу сабағы.
Сабақтың барысы: I. Ұйымдастыру сәті.
П. Сабақты Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың «Тарих толқынында» атты
еңбегінде: «Бейнелеп айтқанда, біз өзіміздің тарихи түпкі біртектектілігімізді басқа жұрттар сияқты шашып-төккеніміз жоқ» деген сөзімен бастаған жөн. «Қазақстанның бүкіл тарихы — бірігу тарихы, тұтастану тарихы».
Өткен тақырыптарды еске түсіру сұрақтары:
1) Қазақ билеушіілерінің Сырдария аймағы үшін күресі:
а) Жәнібек пен Керейдің бөлініп шығуына не себеп?
о) Есенбұға кім және Керей мен Жәнібекке неге жер беруге мәжбүр болды?
б) «Қазақ» деген атты кімдер алды?
в) Қай жылы Қазақ хандығы жарияланды, алғашқы ханы кім?
г) Саяси аренаға қай жылдары шықты?
д) Қазақ хандықтарының аумағын кімдер құрады? Қай жерлерді алып жатыр?
Мұрындық хан:
а) Қай жылдары хан болды? о) Ол қандай саясат ұстанды?
Касым хан жэне хандықтың шекараларының кеңеюі:
а) Қасым хан таққа қай жылы келді? ә) Қасым ханның тұсында Қазақ хандығының шекарасы калай кеңейді?
б) «Қасым ханның қасқа жолы » деген не? в) Ол неше бөлімнен тұрады?
Казақ хандығы XVI г. 20-30 жылдарда
а) Таққа кім келді?
ә) Таһирдің хандық қабілеті қандай болды?
б) Қадырғали би ол туралы не деген?
Хақназар хан
а) Хақназардың билікке келуі немен көрінді? ә) Оның жорықтары?
б) Қасым ханның өлімінен кейін қандай жетістіктерге қол жеткізді?
XVI г. соңындағы Қазақ хандығы
а) Шығай қай жылдары таққа келді? о) Оның ұстанған саясаты қандай?
б) Халық арасында беделі қандай?
в) Оның ұлы Тәуекел қай жылдары хан болды?
г) Қандай мақсаты болды?
д) Қанша мың қолы болды?
е) Оның мұрагері кім және қандай бітімдерге қол жеткізді?
XVII г. соңындағы Казақ хандығы.
а) Есім хан кай жылдары бплікке келді?
ә) Есім хан тарихта несімен ел есінде қалды? Халық қандай ат берді?
б) Тұрсын хан кім? г) Тарихтағы орны.
XVII г. реформа.\ар
а) Тәуекел кезінде Қазақ мемлекетінің саяси жүйесінде реформа жасауға не әсер етті?
ә) «Есім ханның ескі жолында» не бекітілді, не белгіленді?
б) XVII ғ. реформасы нәтижесінде хан қандай өкілеттікке не, қандай өкілеттіктері қысқарды?
в) Хан хандықтардың аулында жарлығын жүргізіп айрылды, ол билерге көшті.
г) XVII ғ. «Үш жүз» енгізілді, оның мәні неде?
д) Тұрақты астанасы кай қала?
Қазақтардың жоңғарлармен күресі.
а) XVII ғ. 20 жылдары Ойрат одағы ыдырады, 1635ж. кімдердің хандығы құрылды?
ә) Хан бұл уақытқа кім еді?
б) Қазақтар күресті қалай жњргізді?
в) 20 мың әскермен келген қай батыр?
г) Қай уақытта қазақ - жоңғар қатынасы ерекше шиеленісе түсті?
Тәуке хан және «Жеті жарғы».
а) Тәуке хан билігі тұсындағы Қазақ хандығы.
ә) «Жеті жарғы» жинақ нормаларының
құрастырылуы.
б) Негізгі 7 тарауын ата.
XVIII і. басындагы қазақ халқының жагдайы. Жоңғар агрессиясының күшеюі.
а) Тәуке хан өлген соң, XVIII ғ. орталықсызданған Қазақхандығы сыртқы жағдайдағы өзгерістерге дайын емес болып шықты.
ә)Тәуке өлген соң Қайып сайланды. Осы кезде (1718ж.) Қазақ хандығы ыдырай бастады.
б)1723ж. қандай оқиға болды.
в)«Қалмақ қырылған» шайқасы қай жерде, қай жылы болды ?
г) «Аңырақай шайқасы» қашан болды және неліктен олай аталды?
ІП. Бұл күрделі сабақ 3 ғасырдай кезеңді қамтитындықтан, ерекше мән бере отырып, оқушыларға деңгейлік тапсырма беру.
I деңгей: Оқулықтан арнайы тапсырмаларды ашып, ондағы 10 сұраққа жауап беру:
1.«Қазақ» термині нені білдіреді?
XV ғ. аяғы мен XVI ғ. басындағы Қазақ ханды- ғыныһ кљтерілуі қай ханның есімімен байланысты?
Қасым хан кайтыс болганнан кейін Қазақ хандығыныһ ыдырау себептері.
XVII ғ. аяғында қазақтарға қарсы шабуыл қай мемлекеттер тарапынан күшейе түсті?
«Ақтабан шұбырынды» сияқты қандай оқиғалар қазақтарға белгілі болды?
Тәуке ханның заңдар жинағы қалай аталды?
Есім хан билеген доуірде саяси жүйеде қандай өзгерістер болды?
Қазақ хандығының қырылу кезеңдеріне жататын батырлық эпостарын атаңыз.
1.Қазақтың киіз үйінің негізгі бөліктерін атаңыз.
2.«Жүз» атауы нені білдіреді?
II деңгей:
Мына төмендегідей парақтар таратылып, 2,5— 3 минут ішінде оқушы қабілеті жеткенше жазып толтырады. Мұны «Хронологиялық кесте» деп атаймыз.
№
Уақыты
Хандар
Сипаттама:
III деңгей:
Бұл деңгей «Тарихи деректермен жұмыс» деп аталады. «Қазақ хандарының хронологиясы» атгы кітапты басшылыққа ала отырып, халық қазақ хандарына қандай баға бергендігі туралы өз ізденістерін жеткізе білу.
Әр деңгейдегі тапсырмаға сойкес оқушылардың ақыл-ой белсенділігі артып, фактілермен қорытынды жасау, салыстыру, проблеманы шешуді үйренді:
Сабақты бекіту:
Бір-бірінен ажыратып қарауға болмайтын, екеуіде дана хандар?
Қазақ халқының санын көбейткен хан?
Ең беделі төмен хан?
«Жеті жарғыны» шығарған хан?
«Әз» атаулары қай хандарға берілді, қандай мағына білдіреді?
Өз қаражатына қазақ балалары үшін мектеп ашқан хан?
- Қазақ- жоңғар қатынасы. 1723 жыл несімен есте қалды.
- «Қалмақ қырылған», «Аңырақай шайқасы».
- «Аңырақай шайқасының» маңызы.
VСабақты қорыту: Қаншама қиыншылықтардан өтуіміз халқымыздың қажыр-қайратының, елдік сана, елдік дәстүріміздің арқасы. Сол қайратты шыңдаған кім, сол сананы арттырып, сол дәстүрді сақтаған кім? Ең алдымен ел басқарған ардагерлер! Сол аруақты бабалар бізді биік мәртебеге көтерді. Солардың жолын танысақ, елдігімізден айрылмай, мәңгі жасаймыз. «Қазақстан - 2030» бағдарламасынан үзінді оқу.
VІ. Бағалау: Оқушылар қойған бағаларына талдау жасау.
VІІ.Үйге тапсырма: Осы тақырып бойынша тарихи деректермен танысу, даталарды жаттау, «Хан ауылына саяхат» тақырыбында кесте сызып, толтыру. Реферат жазып келу.
Зейдалиева Амина Ермағанбетқызы
Қызылорда облысы Жаңақорған ауданы №3мектеп- интернатының тарих-география пәні мұғалімі
Сабақ тақырыбы: Тәуелсіз Қазақстан
Мақсаты:
Білімдік: Ел тарихы туралы оқушылардың тарихи-танымдық білімдерін
жинақтап, одан әрі арттыру. Туған халқына, Отанына оның тарихи
тағдырына деген құрмет сезімдерін қалыптастыру.
Тәрбиелік: Қазақстандық ұлтжандылықпенотаншылдыққа тәрбиелеу.
Дамытушылық: Жаңа технологияны пайдалана отырып, жеке тұлғаны
Бұл оқиға 70ж астам өмір сүрген”қызыл империяның” біржола құлауын тездетті....қол қойылуға келісілген жаңа одақтық шарттың енді қажеті болмай қалды. Жекелеген республикалардың басшылары орталықтан аластау үрдісін күшейтіп, шын мәніндегі егемендік жолында батыл қадамдар жасай бастады.(10 ұпай)
Ілияс Есемберлиннің “Жанталас” романы: Қазақ жері енді жазықсыз жылаған жұрттың көз жасымен дымқылданғанды. Таланған мал-мүлік өрт алған қалалар... Жігіттерді қойдай бауыздады, жас балаларды “түбі бұлар да бізге жау болады”-деп найзаларының басына іліп алып, әке-шешелеріне көрсетіп қарқ-қарқ күлді. (10-ұпай)
Орталық баспасөз ол туралы алдын ала “Ұлтаралық қатынастар мәселелерін жақсы білетін маман”- деп жазып жатты. Ресейдің әр жерінде түрлі қызметтер атқарған ол... картадан ғана білетін, республика үшін бөгде адам еді. (10-ұпай)
Ү. Дәптермен жұмыс:
ҮІ. Қорытынды:
Сабаққа белсенді қатысқан оқушыларды мадақтап жинаған ұпайларына байланысты бағалау және 3 ең үздік оқушыға белсенді қатысқаны үшін мақтау қағазымен марапаттау. Үй тапсырмасы бойынша алынған сауалнама бағасын хабарлау.
ҮІІ. Үйге тапсырма: Тәуелсіз Қазақстан
“Қазақстан кеше, бүгін, болашақта”(реферат)
Қ/Р мүше Дүниежүзілік ұйымдары (олимпиадалық резервке тапсырма)
Зейдалиева Амина Ермағанбетқызы
Қызылорда облысы Жаңақорған ауданы №3мектеп- интернатының тарих-география пәні мұғалімі
Сабақтың тақырыбы: Сақтардың мәдениеті мен өнері
Сабақтың мақсаты:
Білімділігі: Сақтардың тарихы, мекендеген орны, шаруашылығы, тұрмысы
мәдениеті мен өнері және елі үшін Тәуелсіздік жолындағы күресі туралы оқушыларға толық түсіндіру.
Дамытушылығы: Сақ елінің тарихымен таныстыру арқылы оқушылардың
ой өрісін дамыту.
Тәрбиелігі. Елін, Жерін сүюге білімділікке, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Оқушыларды 2 топқа бөле отырып, әр топқа ат қойылады.
І топ Қайсар
ІІ топ Жігер
Бәйге ойыны: Үй тапсырмасын сұрау, сұрақтар арқылы білімдері тексеріліп, бекітіледі.
І топ
1. Сақтар нешінші ғасырда және қай жерлерде мекендеген?
2. Грек парсы жазбаларында сақтарды қалай атаған?
3. Сақ тайпаларын басқарған адамды кім деп атаған?
4. Сақ елінің патшайымы кім?
ІІ топ
Сақтар неше топқа бөлінеді?
Сақтардың тұрмысы туралы не білесіз?
Жылқының неше түрі болды, оларды ата?
Сақ қоғамында өмір сүрген адамдар неше топқа бөлінеді және оларды ата?
Ойын «Сиқырлы қоржын»
Көсем қаза болса, сүйегін арбаға салып ............?
Кирдің Томириске елші жіберу мақсаты не еді?
І Дарий сақтарға қарсы жорықты қай жылы жасады?
Сақтар б.з.д. нешінші ғасырда өмір сүрді?
Жаңа сабақтың жоспары
Сақтардың мәдени мұралары
Зерегерлік өнер
Діни нанымдары
Сақтардың мәдени мұралары. Еуропадан бастап, Азияның орталық алып тауларына дейін созылған жазық дала, таулы, орманды өлке, басынан талай тарихты өткізген. Қай заманда болса да адам баласының өмірінде мәдениеттің атқарар қызметі зор. Мәдени мұралардың Қазақстан жеріндегі қалдық белгілері алуан түрлі. Олар алдымен адамдар мекендеген орындар, құрылыстар, от-ошақ орындары, қарулар, қоректенген азық қалдықтары, аулаған аң, баққан мал сүйектері. әсіресе садақ оғының ұшы, найза, пышақ, шақпақ, қайрақ, балта, балға , шоқпар, құмыра ыдыстар сынығы сияқты тас құралдар көп кездеседі. Молалардан, тас қорым обалардан адам сүйектерімен бірге көп бұйымдар, бертінгі заман молаларынан қола заттар, алтын-күміс бұйымдар ұшырасады.
Зергерлік өнер. Сақтарда зергерлік өнер жақсы дамыған. Суретші, мүсінші шеберлер құю ісімен, алтынды қалыпқа түсіру ісімен айналысты. Жануарардың басы бейнеленген тарақтар, көзі бар қымбат сырғалар, жүзіктер, белдіктер жасаған. Сақтардың зергерлік өнерінде ағаштан ойып жасалған бейнелер мен сәндік бұйымдарды алтынмен аптау ісі кең таралған.
Діни нанымдары. Сақтарда діни нанымдар ерекше дәріптеледі, әрі алуан түрлі болып келеді. Отырықшы сақтар Жерді киелі деп білді. Олардың түсінуінше, Жер-Ана киелі күш иесі болып есептеледі. Көшпелі сақтар күнге, отқа, соғыс құдайына табынған. өлген адамның аруағына сиынды, ол қайта тіріледі деп есептеді.
Ойын «Шыңға жету»
10-сұрақ
1. Апасиактар дегеніміз кімдер?
2. Сақтардың мәдени мұраларын ата.
20-сұрақ
1. Кирдің Томириске жазған хаты, оның ойы қандай еді?
2. Томиристің ұлы Спаргаптың қазасы туралы не білесің? Томирис Кирді қалай жазалады?
30-сұрақ
1. І Дарийдің шапқыншылығы және Шырақтың ерлігі туралы не білесің?
2. Сақтардың мәдени мұралары мен діни нанымдары қандай болды?
Ойын соңынан «ұпайларын» қосып жеңімпаз анықталады.
Ойын «Ескеріп есте сақтау»
Шірік Рабат қай өңірде?
Есік қорғанынан табылған «...................». Бұл қорған қай жылдары зерттелді?
ІІІ Қорытындылау Ассоциация
Өжет Мал шаруашылығы
Батыл Егін шаруашылығы
Ел
Сақтар
Сақтар
Жауынгер
Қазақты- Діни Мал
тың арғы Тайпа нанымдар шаруашылығы
тегі
Қайсар Сақтардың мәдени
мұралары
Сабақта оқушылар білімін бағалау, әр топ берілген белгілер арқылы бағаланады.
