Саба?ты? та?ырыбы: § 33. Абылай хан
Саба?ты? ма?саты:Білімділік: ?аза? хал?ын бір ханды??а біріктіріп, ?аза? мемлекетіні? іргетасын ?ала?ан Абылай хан жайында о?ушылар?а м?лімет бере отырып, оны? ?аза? тарихында?ы орны, ерлік істері жайында?ы білімдерін арттыру, Абылайды? ж?ргізген саясатыны? сырын т?сіндіру.
Дамытушылы?: Абылай ханны? ?аза? тарихында?ы е?бегіне ба?а беру ар?ылы тарихи т?л?аларды? е?бегін ба?алай білуге ?йрету, танымды? ?абілеттерін арттыру.
Т?рбиелік: Абылай ханны? ?аза? тарихында?ы алатын орнын аны?тай отыра, о?ушыларды ?а?арман т?л?аларды? ерлігін ??рметтеуге ?йрету, ерлікке, отанс?йгіштікке, ?лтжандылы?ка т?рбиелеу.
Саба?ты? т?рі: аралас ?дісі: интерактивті П?наралы? байланыс: география
Саба?ты? к?рнекілігі: Абылай ханны? суреті, ?аза?станны? саяси картасы, теледидар, «К?шпенділер» фильмінін бейнекассетасы.
Саба?ты? барысы: ?йымдастыру кезе?і ?й тапсырмасын с?рау.
Алдымен о?ушылардан ?йге ?андай тапсырма берілгенін с?раймын.
1. С?ра?тар жазыл?ан карточкаларды к?бейтіп о?ушылар?а таратамын.
2. «?аза?станны? Ресейге ?осылуыны? тарихи ма?ызы» та?ырыбы бойынша ??гімелеп беру тапсырылады.
3. ?біл?айыр туралы о?ушылардан не білетінін с?рау.
О?ушыларды? жауабын ты?дап бол?ан со? та?ырыпты шолып, ?ыс?аша саба?ты ?орытындылаймын. Онда ?аза?станны? Ресейге ?осылуына тарихи т?р?ыда ба?а бере отырып, оны? тарихи ма?ыздылы?ына то?таламын. ?біл?айыр Ресей боданды?ына ?ол ?ой?анымен халы?ты? к?пшілігі о?ан к?нбеді. Міне осыларды? басында Абылай т?рды. Осылай жа?а саба?пен байланыстыра кетемін.
ІІІ. Жа?а саба?. Жа?а саба?ты? та?ырыбын та?та?а жаза отырып, саба?ты? ма?сатын о?ушылар?а айтып беремін. Сонымен ?атар саба?ты? жоспары та?та?а жазылады.
Саба?ты? жоспары.1. Абылайды? ата-тегі, жасты? ша?ы.
2. Абылайды? ж?ргізген саясаты.
3. Абылай - ?аза?ты? ?лы ханы.
Жа?а саба??а кіріспес б?рын о?ушылар?а бейнекассетаны ?осып «К?шпенділер» киносынан ?зінді к?рсетемін. Осы кинода?ы Манс?р бейнесіне назар аудару тапсырылады.Содан кейін мынадай с?ра?тар ?ойылады:
1. Осы кинода?ы ?білманс?р туралы не білесі?дер? 2. ?білманс?р кинода ?андай кейіпкер ретінде к?рінеді?
О?ушылар жауабын ты?дап бол?аннан кейін жоспар бойынша саба?ты т?сіндіруге кірісемін. Е? алдымен Абылайды? ата-тегіне то?таламын.Абылайды? шын аты - ?білманс?р. Ар?ы аталары ?лемге ?йгілі Шы??ысхан ж?не оны? ?лкен ?лы Жошы хан. Б?ларды? тікелей ?рпа?ы болып табылатын ?аза? ханды?ыны? ал?аш іргетасын ?ала?ан ?з-Ж?нібек те ?білманс?рды? ар?ы аталарыны? бірі. ?аза?ты? хан та?ына тек Шы??ыс ?рпа?тары ?ана отырды. Оларды т?ре деп атайды. Міне ?білманс?р осы т?ре т??ымынан. Б?дан ?рі ?білманс?рды? жастайынан жетім ?ал?анын, Ораз аталы?ты? к?мегімен аман ?алып, к?шпелі ?аза? хал?ыны? арасына келіп паналайтыны туралы айтып ?теді. Осы жерде бейнекассетаны іске ?осып, о?ушылар назарын «К?шпенділер» киносында?ы Ораз бейнесіне аударып, пікірлерін ты?даймын. Одан ?рі ретімен жас Сабала? туралы, оны? Абылай атануы жайында о?ушылар?а т?сінік беріп ?темін. Абылай ханны? ?міріні? со??ы кезімен ая?таймын. Негізгі т?сіндіру уа?ыты ая?тал?аннан кейін о?ушылар?а т?рлі т?сті ?а?аздар таратады. ?а?азда мынадай жазу болады:
Абылай - ол:
О?ушылар Абылай туралы ?з ойларын жазады. Мысалы: Абылай - хан, дипломат, батыр т.с.с.
О?улы?пен ж?мыс.
О?ушылар?а кітаптан Абылайды? ?мірінен хронологиялы? кесте жасатамын. Мысалы:
1. 1711 жыл - ?білманс?р ?мірге келді т.б. Осы жерде о?ушылар?а Абылайды? т??ірегіндегі т?л?алар жайында т?сінік беру. Б??ар жырау, ?мбетей жырау, Т?ті?ара акын т.б. Б??ар жырауды? Абылайды? ?мірін жырла?ан жыр жолдарынан ?зінді келтіремін.
Ей, Абылай, Абылай,
Сені мен ал?аш к?ргенде
Т?рымтайдай ?л еді?,
?йсін Т?ле биді?
Т?йесін ба??ан ??л еді?,
Абылай аты? жо? еді
Сабала? атпен ж?р еді?.
?орытынды кезе?
Саба?ты ?орытындылау ?шін т?мендегідей с?ра?тарды беремін:
1. Абылай билікке ?алай келді?
2. Абылай атыны? шы?а бастауы ?андай тарихи о?и?а?а байланысты?
3. Абылай ?аза? тарихында ?андай орын алады?
4. Абылай т??ірегіндегі белгілі адамдарды? ы?палы ?андай болды?
Абылай - ?ш ж?зді? басын бір ханды??а біріктірген, ?аза? ханды?ын бірт?тас, мы?ты мемлекетке айналдыр?ан дарынды ?олбасшы, батыр, дипломат, ата?ты мемлекет ?айраткері.
Ба?алау:
?й тапсырмасы: §33 Абылай хан жайында ша?ын ??гіме жазу.
5-сынып. ?аза?стан тарихынан ??гімелер
Саба?ты? та?ырыбы: §34. XIX ?асырда?ы т?уелсіздік ?шін к?рес жылдары.
Саба?ты? ма?саты:Білімділік: XIX ?асырды? 1-жартысында?ы Кенесары ?асым?лы баста?ан ж?не Ішкі ордада?ы 1836-1838 жылдарда?ы ?лт-азатты? ?оз?алыстар туралы ма?л?мат беру.
Дамытушылы?: ?оз?алыстарды? себеп-салдарын, тарихи ма?ызын аны?тай білуге, сонымен ?атар ?зі бетінше о?у, ой ?орыту да?дыларын ?алыптастыру, танымды? ой ?рістерін арттыру.
Т?рбиелік: о?ушыларды ?з Отанын с?юге, патриотизмге т?рбиелеу, ?ткен тарих?а, ?лы т?л?алар?а ??рметпен ?арау?а, оларды? ерлік істерін ?лгі ете білуге ?йрету.
Саба?ты? т?рі: д?ст?рлі саба?.Саба?ты? ?дісі: ??гіме, пікір алысу.
К?рнекілік: ?аза?стан картасы, Исатай, Махамбет, Кенесары портреттері.
Саба?ты? барысы.
I. ?йымдастыру кезе?і. ?й тапсырмасын с?рау.
Алдымен кем дегенде ?ш о?ушы?а Абылай жайында жаз?ан ??гімесін о?ытамын.
Содан кейін ?ткен та?ырыпты пысы?тап о?ушыларды? білімін тексеру ?шін с?ра?тар жазыл?ан карточ?алар таратамын.Олар:№ 1 Абылай ханны? ?аза? тарихында?ы орнын ?алай ба?алайсы??
№2Абылай ханны? ішкі ж?не сырт?ы саясатында?ы негізгі ба?ыттар ?андай?
№3?білманс?р ?алай Абылай атанды?
№4 Абылай ханны? ж?ргізген саясатыны? табысты болуына оны? т??ірегіндегі белгілі адамдарды? ы?палы ?андай болды?
?й тапсырмасын ?ыс?аша ?орытындылаймын. Онда Абылай ханны? ?міріне, ата-тегіне, ?айраткерлік жолына, ішкі ж?не сырткы саясатына то?таламын. Абылайды? ?аза? мемлекетіні? дербестігін, т?уелсіздігін са?тауда?ы е?бегіне де то?талып ?темін.
Жа?а саба?:Сабакты? та?ырыбы, жоспар алдын ала та?та?а жазылып ?ойылады. О?ушылар?а та?ырыпты айтып, саба?ты? ма?сатын т?сіндіремін.
Саба? жоспары:1. ?лт-азатты? ?оз?алыстарды? себептері ж?не ма?саты.
2. ?оз?алыстарды? сипаты, ?оз?аушы к?ші.
3. К?терілістерді? басшылары.
4. К?терілістерді? барысы ж?не же?ілу себептері.
5. Кетерілістерді? тарихи ма?ызы.
О?ушылар?а жоспарды д?птерлеріне жаз?ыз?аннан со? осы жоспар бойынша саба?ты т?сіндіремін. О?ушылар?а о?улы?та?ы екі та?ырыпшаны (1836-1838 жылдарда?ы к?теріліс пен 1837-1847 жылдар аралы?ында?ы к?терілістер) салыстыра отырып т?сіндіремін.К?терілістерді? басты себептері ?ксас. Екі к?теріліс те негізінен патша ?кіметіні? отарлау саясатына ?арсы ба?ытталды. ?оз?аушы к?штері де ?арапайым ?аза? шаруалары.1837-1847 жылдарда?ы ?лт-азатты? ?оз?алысты Абылай ханны? немересі, ?асым т?рені? баласы Кенесары с?лтан бас?арды. Оны? т??ірегінде Наурызбай, А?ыбай, Иман, Жоламан, Б??арбай сия?ты белгілі батыр, ?скери ?олбасшылар болды.Ал 1836-1838 жылдарда?ы Ішкі ордада?ы (немесе Б?кей ордасы) к?терілістерді старшын Исатай Тайман?лы мен белгілі а?ын Махамбет ?теміс?лы бас?арды. Осы арада о?ушылар?а Кенесары ?асым?лы, Исатай Тайман?лы ж?не Махамбет ?теміс?лы жайында ?ыс?аша т?сінік беріп ?темін.
?лт-азатты? к?терілістер ?те табанды ?тті. К?п жа?дайда к?терілісшілер патша ?кіметіні? отрядтарын ойсырата же?іп отырды. Біра? к?терілісшілер к?здеген ма?саттарына жете алмады.
Осыдан кейін к?терілісті? же?ілуіні? басты себептеріне то?талып етемін. О?ушылар?а осы екі к?терілістерді? тарихи ма?ызын толы?тай ??гімелеп беремін.
Д?птермен ж?мыс.
Екі к?терілісті салыстыра отырып темендегі кестені толтырамыз.
Кенесары к?терілісі
Ішкі ордада?ы к?теріліс
Уа?ыты
?оз?алыс басшылары
К?теріліс еткен жерлер
К?терілісті? коз?аушы к?ші, сипаты
К?терілісті? тарихи ма?ызы
?орытынды:
Саба?ты бекіту ма?сатында осы та?ырып?а байланысты с?ра?тар беремін.
1. Кенесары ?асым?лы баста?ан к?терілісті? ма?саты ?андай?
2. Кенесарыны? т??ірегіндегі батырлар туралы айт.
3. Кенесары бас?ар?ан к?терілісті? же?ілуіні? басты себебі ?андай?
4. Ішкі ордада?ы к?терілісті? басты себебі ?андай?
5. Исатай мен Махамбетті? ?олбасшылы?ы жайында айт.
Б?дан кейін ?оз?алыстарды салыстыра отырып саба?ты ?ыс?аша ?орытындылап ?темін. О?ушыларды? берген жауабып толы?тырып ?темін.
Ба?алау:
?й тапсырмасы: 1. 34-параграфты о?у.
2. Кенесары, Исатай, Махамбет жайында д?птерге ша?ын ??гіме жазып келу.
