Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық қозғалыс

Ұзақ мерзімді жоспардың тарауы: отарлау және ұлт-азаттық күрес

Мектеп: Е.Айшуақұлы атындағы орта мектеп

Күні:

Мұғалімнің аты-жөні: Атшыбаева Салтанат

Сынып: 8^б

Қатысқандар:

Қатыспағандар:

Сабақтың тақырыбы:

К.Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық қозғалыс

Зерттеу сұрағы: Кенесары хан бастаған ұлт-азаттық күрес неліктен жалпыұлттық сипатқа ие болды

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары

(оқу бағдарламасына сілтеме)

8.3.1.5. – халықтың отаршылдыққа қарсы ұлт-азаттық күресінің себеп-салдарын анықтау

Сабақтың мақсаты:

Барлық оқушы үшін:

Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық қозғалыс күші, басталуы, кезеңдері, барысы, салдарын түсіндіру

Басым бөлігі үшін:

Көтерілістің маңызды кезеңдерін талқылау, басты шайқастарды картадан көрсету

Кейбір бөлігі үшін:

Тарихи тұлға ретінде Кенесары бейнесін тұжырымдау

Бағалау критерийі

Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық қозғалыс мақсатын, себептерін, барысын анықтап, кестемен көрсете алады

Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық қозғалыстың маңызды кезеңдерін талдап, саралайды, шайқас өткен жерлерді картадан көрсете алады

Кенесары Қасымұлы бейнесі арқылы көтеріліске баға бере алады

Тілдік мақсаттар:

А)Тілдік дағдылары:

Жазылым дағдысы: әңгіме жазу

Тыңдалым дағдысы: бейне ролик көру

Оқылым дағдысы: мәтінді оқу, талдау

Айтылым дағдысы: мазмұны айту

Ә)Терминология: отаршылдық, ұлт-азаттық қозғалыс, старшын, бекініс, манап, жасауыл, жүзбасы, мыңбасы

Б)Сөз тіркестері:

Патша үкіметі қазақ жерінде бекбекіністер салды, себебі...

Ақмола бекінісін көтерілісшілер жаулап алуға көп күш салды, себебі....

Жасауылдардың негізгі міндеті маңызды болды, себебі....

Құндылықтарға баулу:

«Мәңгілік ел» жалпыұлттық идеясының құндылықтары негізінде оқушыларды тарихтың, мәдениет пен тілдің біртұтастығына, Кенесарының өмірі мен қызметін талдай отырып, ол бастаған ұлт-азаттық қозғалыстың тарихи маңызын ұлықтап, болашақ ұрпақты тәуелсіздікті қадірлеуге тәрбиелеу

Пәнаралық байланыс:

Қазақ тілі пәнімен: тақырып барысындағы термин сөздерді, жер-су атаулары, есімдерді, қатесіз жазуға дағдыландыру

Қазақ әдебиеті пәнімен: әңгіме жазу барысында тақырып мазмұнын жүйелі жазуға дағдыландыру

География пәнімен: карта арқылы аумақтарды көрсетуге дағдыландыру

Алдыңғы білім

ХҮІІІ-ХІХ ғр патша үкіметіне қарсы ұлт-азаттық қозғалыстар, патша үкіметінің отаршылдық саясатын біледі

Сабақ барысы

Сабақтың жоспарланған кезеңдері

Сабақта орындалатын іс-әрекеттер

Оқыту ресурстары

Сабақ басы

(2 мин)

(3 мин)

(5 мин)

Ұйымдастыру (амандасу, түгендеу, зейінін сабаққа аудару, топқа бөлу)

Көтерілстің негізгі қозғаушы күштері жазылған атауымен сыныпты 3-ке бөлу. Әр оқушыға бағалау парақшасын тарату

1-топ: «Халық»

2-топ: «Батыр»

3-топ: «Старшын»

Қызығушылықты ояту

(Кенесары туралы бейнеролик көрсету)

«Миға шабуыл»

«Аквариум» әдісі бойынша сұрақтар қою

Ұлт-азаттық қозғалыс дегеніміз не?

ХҮІІІ-ХІХ ғр ұлт-азаттық қозғалыстардың айырмашылықтары қандай?

Қазақ жерінде хан басқарған қозғалыс болды ма?

Оқушылар жауаптарын толықтырып отыру

Топ атаулары жазылған қағаздар

https://youtu.be/MbnYS9S5KA0

Бейнеролик

Түрлі-түсті қағаздарда жазылған сұрақтар. Аквариум суреті

Сабақтың ортасы

(7 мин)

(2 мин)

(8 мин)

(2 мин)

Жаңа тақырыпты талдау үшін топтық жұмыс орнату. Әр топқа кестемен жұмыс орындату

1-тапсырма. Кесте толтыру

1-топ: қозғалыс себептері, мақсаты туралы

2-топ: қозғалыс қозғаушы күштері, кезеңдері

3-топ: қозғалыс жеңілуі, тарихи маңызы

Дескриптор

1. Қозғалыс себептерін, мақсатын түсіндіріп, көрсете алады

2. Қозғалыс қозғаушы күштерін, кезеңдерін анықтап, көрсете алады

3. Қозғалыс жеңілу себептерін түсіндіре отырып, тарихи маңызы айтып көрсете алады

Қ.Б.: топтар бірін-бірі бағалау баспалдығы арқылы бағалайды

2-тапсырма. Топтағы жұптық жұмыс. Мәтінмен жұмыс, талдау, қолдану

Әр топқа ортақ тапсырма беріледі, сол тақырыпша жұптасып сұрақтарға жауап береді

1-топ: Кенесары ханның Батыс-Сібір генерал-губернаторы В.Д.Горчаковқа және І-Николай патшаға жолдаған хаты мәтінді талдап, сұрақтарға жауап беру

«Бүкілресейлік дара билеуші патша ағзамға. Бүтін «қырғыз ордасын» билеген Абылай ханның ұрпағы Кенесары Қасымовтан. Сіздің ата-бабаларыңыз, бізде менің атам Абылай хан билеп-төстегенде халық тыныштықта болды. Оған еш пенде қолын сұққан жоқ, екі жақ та саудаласты, қалыпты өмір сақтады, біздің қоныстарымыздан ешкім алым-салық жинамайтын. Кейінгі кезде біздің алым-салық ала бастады, әр түрлі қысым көрсетуді сезіндік. Менің марқұм атам Абылайдың иелігінде жатқан өңірде Сіздің адамдарыңыз сегіз диуан құрғаны бізді қатты қынжылтады. Барлық қырғыз халқына қысымды тоқтату үшін және тыныш өмірдің рақатын көруді қамтамасыз ету үшін Сізден, ұлы патша, біздің өмірімізге қол сұқпауыңызды, сегіз диуанды және басқа да даламыздағы қоныстарды жоюды Сізден өтінуді бақыттымын деп санаймын. Құрметпен мөрін басқан Кенесары Қасымов».

1. Осы хатты Кенесары қандай мақсатта жазды деп ойлайсың?

2. Кенесары «қырғыз ордасын» билеген деп өз рөлін неге жоғарлатып тұр?

3. Патша үкіметі бұл хатқа қалай деп жауап беруі мүмкін?

2-топ: Кенесары хандығы, құрылымы, саясаты туралы мәтінді талдау

Кенесары хан құрған мемлекет феодалдық мемлекет болды. Салықтар жинау тәртіпке келтірілді: малшылар үшін — зекет егіншілер үшін —ұшыр салығы қолданылды. Патша әскерлерімен соғысудың жалғасуы материалдық және басқа шығын — қаражаттарды талап етті, мұның өзі, әрине, салық ауыртпалығының арта түсуіне әкеп соқты.

Кенесары мемлекеті қазақтардың егіншілікпен айналысуын қалады. Кенесарының сауда-саттық саясаты едәуір өзгерістерге ұшырады. Көпес керуендерінен алынатын баж салығы едәуір кіріс келтіретінін көріп, хан керуендерді тонаушылығын доғарды, кейде керуен басыларын жеке өзі қабылдап, товар алып келгені үшін баж салығын төлеуден жалтарушыларға қосымша салық салды.

Мемлекеттік құрылыс қайта өзгертілді, Хандық кеңес мәселені кеңесіп шешетін жоғары органдар ретінде ханға берілген батырлардан, билерден, сұлтандардан, ханның туысқандарынан құрылды. Басқарудың негізгі тұтқасы Кенесарының өз қолында қалды. Мемлекеттің басында бола отырып, Кенесары басқару ісіне шығу тектеріне қарамастан жеке басының әдеттен тыс сапасымен көрінген адамдарды тарта білгендерді сыйлық беріп көтермеледі.

1. Кенесары бірорталықтанған мемлекет құрудағы басты мақсаты?

2. Хандықтағы жиналған салықтан түскен қаржы неге жұмсалып отырды?

3. Кенесары хандық кеңеске неліктен толық билік бермеді?

3-топ: Қозғалыс барысындағы маңызды шайқастар туралы мәліметтерді талдап, контур картадан көрсету

Кенесары соғыс қимылдарын 1838 ж. көктемінде Ақмола бекінісін қоршап, өртеуден бастады. Көп кешікпей көтерілісшілер Торғай ауданына қарай ойысты. Кенесары өзінің бұл қадамын Орынборға жақынырақ келіп қоныстап, келіссөздер жүргізуімді жеңілдету үшін жасадым деп түсіндіреді.

1844 ж. шілденің 20-нан 21-не қараған түні сұлтан Жантөрінің жасағын тас-талқан етіп жеңді. Осы жеңістерімен жігерленген Кенесарының негізгі күштері 1844 ж.14 тамызда Екатеринск станицасына шабуылдап, оның шетін, форштадты өртеп жіберді, 40-адамын тұтқындап алып кетті.

Кенесары ханның соңғы шайқасы қырғыздардың Кекілік-Сеңгір деген жерінде болады. "Алмалы сай" шатқалында Кенесарының сарбаздарын үш жақтан қоршауға алады. Өздерінен бірнеше есе күші көп жаумен болған қаһармандық шайқаста Кенесары хан 32 қазақ сұлтанымен бірге тұтқынға түседі. Наурызбай батыр қаза табады. Қырғыздардың қолына  тұтқынға түсіп қалған Кенесары хан патша чиновниктерінің алдауына түсіп, сыйлықтар алған қырғыз манаптарының тарапынан өлтірілді.

1. Ақтау бекінісін алғаннан кейін көтерілісшілер неліктен Торғай ойына қарай ығысты? Картаға белгілеу

2. 1844ж көтерілісшілер жеңісінен кейін патша қандай шараларға көшті? Картаға белгілеу

3. Қырғыз манаптарының бауырлас қазақ көтерілісшілеріне неліктен жаугершілік көзқараста болды? Картаға белгілеу

.

Дескриптор:

1. Берілген хаттар мәтінін талдап, сұраққа жауап бере алады

2. Кенесары хандығы, құрылымын, саясатын талдап айта алады

3. Қозғалыс барысындағы маңызды шайқастарды талдап, картадан көрсете алады

Басым көпшілік оқушыларға бағыттаушы тірек сөздер –дипломатиялық келісім, қозғалысты ұйымдасқан, кіші жүз қазақтарын

Кейбір оқушыларға нақты тірек сөздер – қазақ ханы ретінде мойындауын, келісімге келмеу үшін, Орта Азиядан қару алынды, елшілер Герн мен Долгов жібереді

Қ.Б: әр оқушы смайлик арқылы өз деңгейін көрсетеді

Түрлі-түсті маркерлер

Флипчарт

Стикерлер

Топқа бағалау баспалдығы суреті беріледі

Мәтін жазылған қағаздар

А4

Контур карта

Суреттер

Қазақстан тарихы. 8 сынып. Алматы, Атамұра. 2018 ж

Т.Омарбеков

109-118 бб

www.diplomkaz.kz/wp-content/uploads

e-history.kz/kz/contents/view/272

Сабақтың соңы

(7 мин)

(2 мин)

3-тапсырма. Жеке жұмыс

«Кенесары ер болды...

Ел ішінде бір болды» (суреттер арқылы Кенесары бейнесіне) тақырыбында әңгіме жазу

Дескриптор

• Суреттер арқылы ойын жинақтап әңгіме құрастыра алады

• Тарихи дәлелдемелер арқылы нақты жаза алады

• Әңгімені жүйелі түрде бірізділікпен ойын қорытады

Қ.Б.: «3 рет шапалақ» әдісі бойынша барлық сынып бағалайды

Кейбір бөлігіне суреттердің ретін көрсетіп, мәнін айтып кету

Көмекті көп қажет ететін бөлігіне суреттерді атауын айту – Aбылай хан ұрпағы, Кенесары қаруы, Патшаға жазған хаты, Герн елші, хандық кеңес, Іле Алатау, тәуелсіздік бастауы

Тақырыпқа негізделген суреттер

Кері байланыс

(2 мин)

«Екі жүрек, бір тілек» арқылы кері байланыс алу

Оқушылар бүгінгі сабақтың ұнаған екі бөлігі мен алдағы сабақта көргісі келетін бір ұсынысты стикерге жазады

Түрлі түсті стикерлер

Саралау – сіз қандай тәсілмен көбірек қолдау көрсетпексіз? Сіз басқаларға қарағанда қабілетті оқушыларға қандай тапсырмалар бересіз?

Бағалау – сіз оқушылардың материалды игеру деңгейін қалай тексеруді жоспарлап отырсыз?

Денсаулық және қауіпсіздік техникасын сақтау

Оқу мақсатына жету үшін сабақ барысында мынандай белсенді оқыту әдістерін пайдаландым.

А) «Миға шабуыл» кезеңінде «Аквариум» әдісін қолдандым. Сыныпқа әртүрлі деңгейде сұрақтар қоя отырып, барлық оқушылардың белсенділігін арттырғым келді. Сұраққа жауап берген оқушы балық түсіне қарай қандай деңгейдегі сұраққа жауап бергенін біліп отырды.

Ә)Топтық жұмыста кесте толтыру әдісі арқылы оқушылардың бірігіп жұмыс істеуіне, тақырыпты талдап, өзара ойларын бөлісуге, бірлесіп жұмыс орындауға дағдыландыру болды. Сыныптың көмекті қажет ететін басым және барлық оқушыларына тек бағыт бердім. Себебі топтағы әр түрлі деңгейдегі оқушылар еркін түрде бір-бірімен өзара ой бөлісуіне баса назар аудардым. Осылайша сабақтың бастапқы мақсатына жетуді көздедім.

Б) Топтағы жұптық жұмыста «Мазмұнын талдау» әдісі арқылы оқушыларға мәтінді талдата отырып, нақты мәліметтермен шығармашылық жұмысты орындауға дағдыландыру. Әр жұп тапсырманы орындай отырып, өз тобы алдындағы жауапкершілікті ұғыну арқылы балалар бойында осы дағдыны қалыптастыру. Кейбір оқушыларға бағыт-бағдар беріп көмектесу мақсатында тірек және нақты сөздер жазылған қағаз беріледі. Соның нәтижесінде сабақтың екінші мақсатыма жету.

В) Жұптық жұмыста әңгіме жазу әдісі арқылы суреттерді тарихи фактілер ретінде қолданып, өз шығармашылық қабілеттерін шыңдап жүйелі сөйлеуге, ойлауға, айтуға дағдыландыру. Өз пікірін толықтай қорғай алатын тұлға ретінде қалыптасуға дағдыландыру.

Кейбір оқушыларға қосымша уақыт және суреттермен қатар мәліметтер беру арқылы көмек көрсету

Соңғы тапсырма негізінде сабақтың барлық мақсатына жетуге болады деп ойладым

Топтық жұмыс орындалғаннан кейін қойылған дескриптор негізінде Бағалау баспалдағы арқылы топтар бірін-бірін бағалайды. Бұл бағалау әдісін алу мақсатым – өзара таоптар арасында сабаққа белсенділігін арттыру, алдағы тапсырмаларды орындататуда бірігіп, жұмыс істеуге жұмылдыру

Жұптық жұмыс орындалғаннан кейін белгіленген дескриптор негізінде әр оқушы өзін смайлик арқылы бағалайды. Бағалау әдісінің бұл түрін қолдану себебім – әр оқушы топтағы өз ролінің маңызды екенін түсінуі, топ алдындағы жауапкершілігін ұғындыру

Жеке жұмыс орындалғаннан кейін белгіленген дескриптор негізінде «3 рет шапалақ» әдісі бойынша барлық сынып жеке оқушыны бағалайды.

Сабақ бойынша рефлексия

Сабақ мақсаттарын немесе оқу мақсаттарын шынайы, қолжетімді болды ма? Барлық оқушылар оқу мақсатына қол жеткізді ме? Егер оқушылар оқу мақсатына жетпеген болса, неліктен деп ойлайсыз? Сабақта саралау дұрыс жүргізілді ме? Сабақ кезеңдерінде уақытты тиімді пайдаландыңыз ба? Сабақ жоспарынан ауытқулар болды ма және неліктен?

Бұл тарауды сабақ туралы рефлексия жасау үшін пайдаланыңыз. Сол бағандағы өзіңіз маңызды деп санайтын сұрақтарға жауа беріңіз.

Жалпы бағалау

Сабақта ең жақсы өткен екі нәрсе (оқыту мен оқуға қатысты)?

1:

2:

Сабақтың бұдан да жақсы өтуіне не оң ықпал етер еді (оқыту мен оқуға қатысты)?

1:

2:

Осы сабақтың барысында мен сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістіктері/қиыншылықтары туралы нені анықтадым, келесі сабақтарда не нәрсеге назар аудару қажет?