?аза?стан. ?ола д?уірі.

Үй тапсырмасын сұрау

• Палеолит, Мезолит, Неолит дәуіріндегі адамдарды қалай атады?
• Алғашқы адамдардың еңбек құралдары қалай аталады?
• Алғашқы адамдардың қоныстары туралы не білесіздер?
• Энеолит кезеңіндегі Ботай мәдениетінің ерекшелігі?
• Қазақстан жерінде пайда болған алғашқы адамдардың түрлері?

Кім жылдам?

• ( Ауызша сұрақтарға жауап алу )
• Қай дәуірде адамзат баласы металдан жасалған құралды игере бастады?
• жалпы адамзат баласы тарихының ежелгі кезеңі нешеге бөлінеді және қалай аталды?
• Еңбек өнімі дегеніміз не?
• Ең бірінші қолданылған металл?
• Адамдар мыс өңдеуді бұдан неше мың жыл бұрын үйренді?
• 6.Энолит дәуірінің хрронологиялық кезеңі
• 7.Мыс тас ғасыры қоғамдағы екі ірі өзгерісті ата?

Кім тапқыр?

( ауызша дұрыс таңдау тесті)

Еңбек бөлінісі қашан пайда болды?

А)ерте тас ғасырында

б)неолитте

в)энолитте

2. Қазақстан аумағында энолит кезеңінің ерекше ескерткіші

А) Ботай тұрағы

б)Бөріқазан

в)Ш. Уәлиханов атындағы тұрақ 

Маңғыстау жеріндегі энолитттік ескерткіш

а)Шағалалы

б) Шебір

в)Қанай 

4.Ботайлықтар қай малды қолға үйреткен?

А)Ит

Б)Қой

В) Жылқы

Қола дәуіріндегі Қазақстан

Сабақтың мақсаты

• Білімділік: Қола дәуірі адамдарының қоғамдық құрылымы, әдет-ғұрыпы, өнері жайлы баяндау арқылы сол кездегі адамдар жасаған материалдық, рухани байлықтармен, ізгілікті істермен оқушыларды таныстыру.
• Дамытушылық: Оқушылардың тарихты ғылыми тұрғыдан талдауға, оны саналылықпен түсіне білуге үйрету, олардың қабілетін жан-жақты дамыту.
• Тәрбиелік: Оқушылардың тарихқа, өз халқының және басқа халықтардың мәдениетіне деген қызығушылығы мен құрмет сезімін дамыту, оларды өз елінің, бүкіл адамзаттың мәдениетін толықтыруға үлес қоса алатын азамат етіп тәрбиелеу.

Жаңа сабақты игеру Сабақтың жоспары:

• Қола дәуірі туралы түсінік және оның ерекшеліктері.
• Андронов және Беғазы – Дәндібай мәдениетінің зерттелуі.
• Шаруашылықтың дамуы.
• Қола дәуіріндегі металл өндіру.
• Діни нанымдар мен әдет – ғұрыптар.
• Үй кәсібі мен қолөнердің дамуы.
• Қола дәуірі кезіндегі қоғамдық қатынастар.
• Қоныстар мен тұрғын үйлер.

• Қола дәуірінің негізгі кезеңдері:  б.з.б. ХҮІІІ – ХҮІ ғғ. – ерте қола дәуірі  б.з.б. ХҮ – ХІІ ғғ. орта қола дәуірі  б.з.б. ХІІ – ҮІІІ ғғ. кейінгі қола дәуірі
• Қола дәуірі 3 түрлі ерекшелігімен ерекшеленеді. • Ежелгі қола металургиясымен. • Бақташылық мал шаруашылығымен. • Теселі егіншілікпен. Андронов мәдениеті

Қола дәуіріндегі ескерткіштер

Қаныш Сәтбаев және Әлкей Марғұлан

Қару – жарақ

Өндірістік өнім өндіру

Қола дәуірінің ерекшелігі

Металлург мамандығының жетілуі

Мүлік теңсіздігінің өсуі

Мал шаруашылығының дамуы

Отбасылық меншіктің кеңеюі

Көшпелі мал шаруашылығы

Аталық рулық қатынас

Еңбек құралдары

• Б.з.б. 2 мыңжылдықта Еуразия далалық аймақтарында қола алу тәсілі ойлап табылып, тас құралдарды күнделікті өмірден ығыстырып шығарды. Өзгерістер: • Рулық қатынастар ыдырап, орнына тайпалық бірлестіктер құрыла бастады. • Түсті металдар мен алтын өндірістік жолмен игерілді • Мал шаруашылығы қалыптасты. • Біртіндеп көшпелі мал шаруашылығына ауыса бастады Бұл екі бағыт-мал шаруашылығы мен металургияның тез дамуы ер адамның еңбегіне қажеттілікті арттырып, аталық отбасылық рулық қатынас орнады.

Металл өндірудегі табыстары

Кен орындары

• Кен өндіру құралдары – балға, шоттар, сыналар, келі - келсаптар
• Кен өндіру құралдары – балға, шоттар, сыналар, келі - келсаптар

Мыс пен қалайыны белгілі мөлшерде қосу

• Әртүрлі қалыптар
• Әртүрлі қалыптар

Сәндік бұйымдар жасау

• Әйелдердің неше түрлі үлгіде жасалған әшекейлері
• Әйелдердің неше түрлі үлгіде жасалған әшекейлері

• Андроновтықтарға археологиялық деректер арқылы бажайлауға болатын күрделі қоғамдық құрылым тән еді. Көсемдер мен ақсақалдардың биік әлеуметтік статусы олар өлгеннен кейін де нақтыланып отырып, оларға монументалды жерлеу құрылыстары — обалар тұрғызылды. Мысалы, Ақсу-Аюлы-2 зиратының ең үлкен обасының диаметрі 17 жарым метр. Оның астынан ортасында сыртынан қақпақтастармен айналдырылған екі жерлеу камерасы бар екі қатарлы тас қоршау ашылды. Осындай обалар Атасу өзені бойындағы Ортау-2 зиратынан да белгілі. Қатардағы андроновтықтарды шағын көлемдегі қоршауларда жерлеп отырған. Тұрғындарды металмен қамтамасыз етіп отырған металлургтер мен ұсталар андроновтықтар қоғамында маңызды роль атқарды.

Қола дәуірі

Андронов мәдениеті

Беғазы – Дәндібай мәдениеті

Зерттелуі

Сібір, Жайық өңірі, Қазақстан, Орта Азия

Орталық Қазақстан

А.Я.Тугаринов

Зерттелуі

М.П.Грязнов

Ә.Х.Марғұлан

Теплухов

К.В. Сальников

Қола дәуірі тұрақтарының ерекшеліктері

Қоныстар – өзен – көлдердің жағасына мүйісі кең жайылым жерлерге орналасқан.

Қоныстарда 6-10 үйден 20-30-ға дейін болуы. Екі қатар немесе шеңбер бойына айнала салынған.

Тұрғын үйлері жартылай жертөлелер болған .

Тұрғын үйлердің қабырғалары бөренеден салынған.

Қоғамдық қатынастар

• Шаруашылықтың дамуы басы артық өнімнің пайда болуына, сауданың дамуына әсер етті
• Шаруашылықтың дамуы басы артық өнімнің пайда болуына, сауданың дамуына әсер етті

• Ер адамның беделі өсіп, аталық рулық құрылыс қалыптасты
• Ер адамның беделі өсіп, аталық рулық құрылыс қалыптасты

• Рулық, тайпалық бөлімшелер пайда болды
• Рулық, тайпалық бөлімшелер пайда болды

• Бекіту:

Сөзжұмбақ «қола дәуірі»

1.Синантроп адам табылған жер (.......)

2.Ежелгі тас ғасыры (...........)

3. Жаңа тас ғасыры(.......)

4.Алғашқы адам іздері қазақстанда тұңғыш рет қай таудың жотасынан табылған (.........)

5. Мезолит кезеңінде пайда болған қару (.......)

6.Егін неден бастау алады? (.......)

7. Балалар тобынан ересектер тобына өту( ....)

8.Неандерталь баланың сүйегі табылған Өзбекстьандағы үңгір (.........)

9. Германияда табылған адам (..........)

10. Синантроп қалай жүрді(.........)

Үйге тапсырма

• Тақырыпты толық меңгеру.
• Қаныш Сәтбаев және Әлкей Марғұлан туралы мағлұмат жинау.