К?рнекілігі: тапсырмалар жасырыл?ан санды? пен б?шке, о?улы?
П?наралы? байланыс: Ежелгі ?аза?стан тарихы, география, математика
Саба?ты? барысы: І. ?йымдастыру кезе?і
М??алім: б?гінгі саба?ымызды? ?станымы:
Ма?ан ба?ыт саба? ?ту сіздерге
К?ріп т?рмын, ?уаныш бар ж?здерде.
Жасты? ша?та ж?рі?іздер шат к?ліп,
Б?рімізге болсын серік с?ттілік!
ІІ. ?й тапсырмасын с?рау
1. «?ызы?ты ?яшы?тар». Та?тада 10 ?яшы? берілген. ?яшы?тарды та?дау ар?ылы сонда берілген с?ра?тар?а жауап береді.
1 - ?яшы?: 1155 ж Мо??олия жерінде Есугей батырды? отбасында д?ниеге келген Мо??ол империясын ??рып, ?лы хан болып сайлан?ан кім? (Шы??ысхан)
2 - ?яшы?: 1370 ж Мауараннахрды басып алып, 35 жыл бойы жеке дара билік ??р?ан, мо??олды? т?ркіленген барлас тайпасынан шы??ан, Тара?ай бекті? баласы кім? (?мір Темір)
3 - ?яшы?: 1374 – 1375 жжЕділ бойына жоры? жасап, Алтын Орданы? астанасы Сарайды, ?ажы – Тарханды алып Кама б?л?арларын ба?ындыр?ан А? Орданы? ханы кім? (?рыс хан)
4 - ?яшы?: Алтын Орданы? саяси ж?не экономикалы? жа?ынан дамуына барынша ?лес ?ос?ан, Алтын Орда мен Египет с?лтаны Бейбарыс арасында?ы байланысты к?шейткен Алтын Орда ханы кім? (Берке хан)
5 - ?яшы?: 1380 ж бастап ол Алтын Орданы? к?птеген жерлерін басып алып, Алтын Орда мен А? Орданы? б?рын?ы ?уатын ?айта ?алпына келтіруді ойлап ?мір Темірге т?уелділіктен бас тарт?ан кім? (То?тамыс)
6 - ?яшы?: Ол ХІ? ? 90 жж То?тамыспен ?здіксіз со?ыс ж?ргізеді. Оны? басты себебі, біріншіден, билік ?шін к?рессе, екіншіден, Но?ай Ордасыны? беделін к?теріп, ел аума?ын ?л?айту?а тырыс?ан хан кім? (Едіге хан)
7 - ?яшы?: 1481 - 1484 жж орыс мемлекетіне екінші рет елшілік жіберіп, орыс патшасы ІІІ Иванмен ?зара сауда ?арым – ?атынасын орнату ма?сатында?ы досты? ода? ??ру?а шарт жасасып, келісімге келген хан кім? (Иба? хан)
8 - ?яшы?: 1428 ж Хан сайлан?ан, Жошы ханны? бесінші ?лы Шайбани ханны? ?рпа?ы кім? (?біл?айыр)
9 - ?яшы?: Шы??ыс ханны? 1217 ж К?шілікті? Жетісуда?ы иеліктерін басып алу?а аттандар?ан нояны кім? (Жебе ноян)
10 - ?яшы?: Египетпен байланысына кедергі жасау?а тырысып отыр?ан Византия?а 1271 ж жоры??а шы?ады. Біра?, Византия императоры со?ыстан бас тартып, бейбіт келісімге келген. Б?л Алтын Орда ханы кім? (Ме?гу – Темір хан)
2. Б?шкеден шы??ан бас?атыр?ыштар.
1. (40 х 30) +6 (1206 ж - Мон?ол империясы ??рылды)
2. (600 х 2 ) +19 = Х Х+ 5 (1219 - 1224 жж – ?аза?стан мен Орта Азияны ба?ындырды)
3. (700 + 500) + (6 х 6 ) = Х Х + 7 ( 1236 - 1242жж Батыйды? Батыс?а жоры?ы)
3. Сырдария ?зеніні? орта а?ысы бойына орналас?ан. 1327 – 1328 жж М?барак хан осы ?алада те?ге со?тыр?ан. Б?л ?аланы? т??ірегінде Т?менары?, Боз?ылары? деген каналдар болып, ?аланы? айма?ында суармалы егіншілік дамы?ан. Б?л ?ай ?ала? (Сы?ана? ?аласы)
4. Б?л ?аланы? іргесі Х ? ?алан?ан. Кезінде ?алада ?лкен ?ыш к?йдіру, темір ?орыту цехтары мен ?стахана, а?ша жасау шеберханалары бол?ан. Алтын Орда д?уірінде б?л ?ала Кавказ бен ?ырымды ?ара?орым, ?ытаймен байланыстыр?ан. Б?л ?ай ?ала? (Сарайшы? ?аласы)
5. Б?л ?аланы? ма?ында Ілияс ?ожа мен ?мір Темірді? арасында кескілескен шай?ас «Батпа? шай?асы» болды. Б?л ?ай ?ала? (Ташкент ?аласы)
6. ХІ? - Х? ?? егін шаруашылы?ы Жетісу айма?ында да дамы?ан. ?сіресе б?л айма?ты о?т?стік – батыс жа?ында, осы ?аланы? ма?ында ?алалы? ?мір са?талып, суармалы егіншілік орталы?ы бол?ан. Б?л ?ай ?ала? (Тараз ?аласы)
8. Б?л ?аланы? о?т?стік – батыс жа?ынан екі жерден кірпіш к?йдретін шеберхананы? орны табыл?ан. Ж?не сонымен ?атар к?міс б?йымдар к?мбесі табыл?ан Б?л ?ай ?ала? (Отырар ?аласы)
9. Билігін ны?айту ?шін То?тамыс 1382 ж б?л ?ала?а басып кіріп, ?аланы ?ртеп жібереді. Б?л ?ай ?ала? (М?скеу ?аласы)
10. ХІ? - Х? ?? ?аза?станны? о?т?стік – шы?ыс айма?ында жартылай отыры?шы мал шаруашылы?ы дамы?ан. К?шіп – ?ону ба?ыты 100 – 150 ша?ырым шамасында бол?ан. Б?л ?ай айма?? (Жетісу жері)
ІІІ. Жа?а саба?:
Д?ние ж?зінде мы?нан астам халы? ?мір с?реді. Оларды? халы? болып ?алыптасуыны? ?зіндік тарихи жолдары бар. Ал халы? болып ?алыптасу – бір ?асырды? ?ана емес, бірнеше мы?да?ан жылдарды? жемісі. Сондай ?за? ?алыптасу кезе?дерінен ?аза? хал?ы да бастан кешіргенін білеміз. Енді сол ?тілген та?ырыптарды еске т?сіре отырып, мына берілген мемлекеттерде ?ай тайпалар ?мір с?рді? Соларды с?йкестендіріп к?рейік
Ми?а шабуыл
Халы? болып ?алыптасу ?андай ?за? ж?не к?рделі болса, оны зерттеу м?селесі де к?рделі. Б?л м?селені аны?тауда археология, антропология, этнология, тіл білімі сия?ты к?птеген ?ылым салалары ??нды деректер береді. Ал тарих ?ылымы сол бас?а ?ылымдар берген деректерді пайдаланып, белгілі бір аума?та ?андай халы?ты? ?мір с?ргендігін на?тылайды.
?аза?станда ?ола д?уіріні? кезе?інде (б. з. б. ІІ мы?жылды? – б. з. б. І мы?жылды?ты? басында), еуропеоидты? ??дес андрон тайпалары ?мір с?ргені белгілі. Антрополог ?алым О. Сма??ловты? пікірі бойынша, олардан кейінгі са?, сармат, ?йсін тайпаларыны? келбеттері андронды?тар?а ??сас бол?ан. Ал со??ы атал?ан екі тайпаны? бір – бірінен айырмашылы? белгілеріне ?ара?анда ??сас белгілері басым к?рінеді.
?аза?стан?а шы?ыстан келген мо??олоидты? ??дес ??н тайпаларыны? жергілікті тайпалармен (са?, сармат, ?йсін т. б.) араласуыны? н?тижесінде мо??олоидты? белгілер дами бастайды. Ол белгілер ерте орта ?асырда тере?дей т?седі.
Т?рік д?уірінде т?рік тілдес мо??олоидты? ру – тайпалар мен жергілікті еуропеоидты? тайпалар арасында?ы араласу б?рын?ыдан да к?шейе т?седі.
Алайда мон?ол шап?ыншылы?ы осы кездегі халы? болып ?алыптасуды? барысын б?зады. ?аза? жеріндегі халы? болып ?алыптасу ?рдісі 150 – 200 жыл?а кешеуілдейді.
Этносаяси ?ауымдасты? деп белгілі бір тарихи айма?та ??рыл?ан ханды?ты? т?р?ындарын айтамыз.
?аза? хал?ыны? этникалы? жа?ынан ?алыптасуында А? Орда тайпалары басты р?л ат?арды.
Сонымен Х? ? бірінші жартысында ?аза?станда ?мір с?рген ханды?тарды? этникалы? ??рамы тілі жа?ынан, т?р – т?рпаты, шаруашылы?ы, ?дет – ??рпы, салт – санасы жа?тарынан бір – біріне ??сас бол?ан. Олар «92 баулы ?збектер» шежіресі бойынша, 92 тайпадан т?р?ан. М?селен, оларды? ішінде ?аза? хал?ыны? ??рамына ата?ты ?ыпша?, найман, ?йсін, ?о?ырат, ?арл??, керей, та?ы бас?а тайпалар кірген.
?. Бекіту ж?мысы.
С?ра? – жауап
1. Ежелгі ?аза?стан жерінде ?андай тайпалар ?мір с?рген?
2. ?аза? хал?ында мон?олоидты? белгілер ?ашан пайда болды?
3. Орта ?асырда?ы ?аза?стан хал?ыны? антропологиялы? жа?дайына мон?олдарды? жаулап алуы ?алай ?сер етті?
4. Орта ?асырда?ы ?аза?стан жеріне ?андай тайпалар ?оныстанды?
5. Этносаяси ?ауымдасты? деген не?
6. ?аза? жеріндегі халы? болып ?алыптасу ?рдісі ?ашан ж?рді?
7. ?аза? халы? болып ?алыптасуыны? ая?талуын сипатта. Оны? тарихи за?дылы?ын д?лелде.
?. «Тарихи антропология»
1. Тарихи антропология дегеніміз не?
- Тарихи антропология тарих ?ылымыны? бір саласы. Ол тарихты? ?р кезе?інде белгілі бір айма?та ?мір с?рген халы?тарды? т?р - т?сі, бет пішініндегі ??састы? пен ?згерістерді зерттейді.
Олай болса осы Тарихи антропология?а с?йене отырып Ежелгі д?уірдегі адамдарды? т?р т?сін аны?тайы?.
- ?йсіндерді? бас сопа? та емес, жалпа? та емес, орташа бол?ан. Ма?дайы тай?ылау, бет с?йегі шы?ы??ы, ?аба? до?асы орташа, ке?сірік бітімі д??естеу бол?ан. Б?л белгілер ?йсіндерде са?тар?а ?ара?анда басымыра? бол?анын к?рсетеді.
- Мон?олоидты? белгілер ?йсіндерді? еркектеріне ?ара?анда ?йелдерінде к?бірек кездеседі.
4. Сарматтарды? т?р - т?сі:
- Сарматтарда мон?олоидты? белгілер к?бейе бастайды. Дегенмен, сарматтарда мон?олоидты? элементтер ?йсіндерге ?ара?анда аздау болды.
?І. ?орытындылау.
?ІІ. Ба?алау.
?ІІІ. ?йге тапсырма: §31. Алаш туралы а?ызды о?ып келу.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«?аза?станда?ы этносаяси ?рдістер, ?аза? хал?ыны? халы? болып ?алыптасуыны? ая?талуы »
Сыныбы: 7 Пәні: Қазақстан тарихы
Сабақтың тақырыбы: Қазақстандағы этносаяси үрдістер, қазақ халқының халық болып
қалыптасуының аяқталуы
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Қазақ жерінде қазақ халқының этникалық және антропологиялық негізінің қалануы, орта ғасырлардағы этникалық өзгерістер сияқты күрделі мәселелерге тоқтала
отырып, Қазақстандағы этносаяси қауымдастықтың ерекшеліктерін көрсету.
Дамытушылық: Халық болып қалыптасу барысын ой елегінен өткізіп, тұжырым жасауға
үйрету.
Тәрбиелік: Оқушыларды шапшаңдыққа, алғырлыққа баулу, халқының тілін, салт –дәстүрін, тарихын құрметтейтін азамат тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Сабақтың әдісі: ойын, сұрақ – жауап, деректермен жұмыс
Көрнекілігі: тапсырмалар жасырылған сандық пен бөшке, оқулық
Пәнаралық байланыс: Ежелгі Қазақстан тарихы, география, математика
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі
Мұғалім: бүгінгі сабағымыздың ұстанымы:
Маған бақыт сабақ өту сіздерге
Көріп тұрмын, қуаныш бар жүздерде.
Жастық шақта жүріңіздер шат күліп,
Бәрімізге болсын серік сәттілік!
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау
1. «Қызықты ұяшықтар». Тақтада 10 ұяшық берілген. Ұяшықтарды таңдау арқылы сонда берілген сұрақтарға жауап береді.
1 - ұяшық: 1155 ж Моңғолия жерінде Есугей батырдың отбасында дүниеге келген Моңғол империясын құрып, ұлы хан болып сайланған кім? (Шыңғысхан)
2 - ұяшық: 1370 ж Мауараннахрды басып алып, 35 жыл бойы жеке дара билік құрған, моңғолдың түркіленген барлас тайпасынан шыққан, Тарағай бектің баласы кім? (Әмір Темір)
3 - ұяшық: 1374 – 1375 жжЕділ бойына жорық жасап, Алтын Орданың астанасы Сарайды, Қажы – Тарханды алып Кама бұлғарларын бағындырған Ақ Орданың ханы кім? (Ұрыс хан)
4 - ұяшық: Алтын Орданың саяси және экономикалық жағынан дамуына барынша үлес қосқан, Алтын Орда мен Египет сұлтаны Бейбарыс арасындағы байланысты күшейткен Алтын Орда ханы кім? (Берке хан)
5 - ұяшық: 1380 ж бастап ол Алтын Орданың көптеген жерлерін басып алып, Алтын Орда мен Ақ Орданың бұрынғы қуатын қайта қалпына келтіруді ойлап Әмір Темірге тәуелділіктен бас тартқан кім? (Тоқтамыс)
6 - ұяшық: Ол ХІҮ ғ 90 жж Тоқтамыспен үздіксіз соғыс жүргізеді. Оның басты себебі, біріншіден, билік үшін күрессе, екіншіден, Ноғай Ордасының беделін көтеріп, ел аумағын ұлғайтуға тырысқан хан кім? (Едіге хан)
7 - ұяшық: 1481 - 1484 жж орыс мемлекетіне екінші рет елшілік жіберіп, орыс патшасы ІІІ Иванмен өзара сауда қарым – қатынасын орнату мақсатындағы достық одақ құруға шарт жасасып, келісімге келген хан кім? (Ибақ хан)
8 - ұяшық: 1428 ж Хан сайланған, Жошы ханның бесінші ұлы Шайбани ханның ұрпағы кім? (Әбілқайыр)
9 - ұяшық: Шыңғыс ханның 1217 ж Күшіліктің Жетісудағы иеліктерін басып алуға аттандарған нояны кім? (Жебе ноян)
10 - ұяшық: Египетпен байланысына кедергі жасауға тырысып отырған Византияға 1271 ж жорыққа шығады. Бірақ, Византия императоры соғыстан бас тартып, бейбіт келісімге келген. Бұл Алтын Орда ханы кім? (Меңгу – Темір хан)
2. Бөшкеден шыққан басқатырғыштар.
1. (40 х 30) +6 (1206 ж - Монғол империясы құрылды)
2. (600 х 2 ) +19 = Х Х+ 5 (1219 - 1224 жж – Қазақстан мен Орта Азияны бағындырды)
3. (700 + 500) + (6 х 6 ) = Х Х + 7 ( 1236 - 1242жж Батыйдың Батысқа жорығы)
4. ( 900 + 400) + 27 = Х Х+1 (1327 – 1328 жж – Мүбарак хан Сығанақ қаласында теңге соқтырды)
5. 455 х 3 = және 1941 Ұлы Отан соғысы басталған күн? (1365ж 22 маусым Батпақ шайқасы)
6. (7 х 10) + (700 + 600) = Х Х+35 (1370 – 1405 жж Әмір Темір Маураннахрда билік құрды)
7. 204 х 7 (1428 ж Әбілқайыр хан сайланды)
8. 241 х 6 (1446 ж Әбілқайыр Самарқанды басып алды)
9. (20 х 70) + (7 х 8) =Х Х +1 (1456 – 1457 жж Әбілқайыр ойраттардан жеңілді)
10. (30 х 3) + (600 + 700) (1390 ж Моғолстан Темірге толық бағынды.
3. Сиқырлы сандықша.
1. Моңғолияның Жетісу аймағындағы Онон өзенінің жағасында орналасқан, Темучин дүниеге келген жер. Бұл қай жер? (Болдоң)
2. Бұл қала Моңғолдарға 15 күндей берілмеген. Алайда жаудың қаптаған қалың қолы қарсылық көрсеткен қала халқын қырып – жойып, мүлкін тонап, талан – таражға салады. Бұл қай қала? (Ашнас қаласы)
3. Сырдария өзенінің орта ағысы бойына орналасқан. 1327 – 1328 жж Мүбарак хан осы қалада теңге соқтырған. Бұл қаланың төңірегінде Төменарық, Бозғыларық деген каналдар болып, қаланың аймағында суармалы егіншілік дамыған. Бұл қай қала? (Сығанақ қаласы)
4. Бұл қаланың іргесі Х ғ қаланған. Кезінде қалада үлкен қыш күйдіру, темір қорыту цехтары мен ұстахана, ақша жасау шеберханалары болған. Алтын Орда дәуірінде бұл қала Кавказ бен Қырымды Қарақорым, Қытаймен байланыстырған. Бұл қай қала? (Сарайшық қаласы)
5. Бұл қаланың маңында Ілияс Қожа мен Әмір Темірдің арасында кескілескен шайқас «Батпақ шайқасы» болды. Бұл қай қала? (Ташкент қаласы)
6. ХІҮ - ХҮ ғғ егін шаруашылығы Жетісу аймағында да дамыған. Әсіресе бұл аймақты оңтүстік – батыс жағында, осы қаланың маңында қалалық өмір сақталып, суармалы егіншілік орталығы болған. Бұл қай қала? (Тараз қаласы)
7. Бұл қала Қаратудың солтүстігінде орналасқан. Бұл қалада қыш ыдыс жасайтын шеберханалар болған. Шеберханалар қаланың батыс жағында, басқа тұрғын жайлардан жеке тұрған. Төңірегі айналдыра дуалмен қоршалған. Бұл қай қала? ( Раң қаласы)
8. Бұл қаланың оңтүстік – батыс жағынан екі жерден кірпіш күйдретін шеберхананың орны табылған. Және сонымен қатар күміс бұйымдар көмбесі табылған Бұл қай қала? (Отырар қаласы)
9. Билігін нығайту үшін Тоқтамыс 1382 ж бұл қалаға басып кіріп, қаланы өртеп жібереді. Бұл қай қала? (Мәскеу қаласы)
10. ХІҮ - ХҮ ғғ Қазақстанның оңтүстік – шығыс аймағында жартылай отырықшы мал шаруашылығы дамыған. Көшіп – қону бағыты 100 – 150 шақырым шамасында болған. Бұл қай аймақ? (Жетісу жері)
ІІІ. Жаңа сабақ:
Дүние жүзінде мыңнан астам халық өмір сүреді. Олардың халық болып қалыптасуының өзіндік тарихи жолдары бар. Ал халық болып қалыптасу – бір ғасырдың ғана емес, бірнеше мыңдаған жылдардың жемісі. Сондай ұзақ қалыптасу кезеңдерінен қазақ халқы да бастан кешіргенін білеміз.. Енді сол өтілген тақырыптарды еске түсіре отырып, мына берілген мемлекеттерде қай тайпалар өмір сүрді? Соларды сәйкестендіріп көрейік
Миға шабуыл
..........
Халық болып қалыптасу қандай ұзақ және күрделі болса, оны зерттеу мәселесі де күрделі. Бұл мәселені анықтауда археология, антропология, этнология, тіл білімі сияқты көптеген ғылым салалары құнды деректер береді. Ал тарих ғылымы сол басқа ғылымдар берген деректерді пайдаланып, белгілі бір аумақта қандай халықтың өмір сүргендігін нақтылайды.
Қазақстанда қола дәуірінің кезеңінде (б. з. б. ІІ мыңжылдық – б. з. б. І мыңжылдықтың басында), еуропеоидтық өңдес андрон тайпалары өмір сүргені белгілі. Антрополог ғалым О. Смағұловтың пікірі бойынша, олардан кейінгі сақ, сармат, үйсін тайпаларының келбеттері андрондықтарға ұқсас болған. Ал соңғы аталған екі тайпаның бір – бірінен айырмашылық белгілеріне қарағанда ұқсас белгілері басым көрінеді.
Қазақстанға шығыстан келген моңғолоидтық өңдес ғұн тайпаларының жергілікті тайпалармен (сақ, сармат, үйсін т. б.) араласуының нәтижесінде моңғолоидтық белгілер дами бастайды. Ол белгілер ерте орта ғасырда тереңдей түседі.
Түрік дәуірінде түрік тілдес моңғолоидтық ру – тайпалар мен жергілікті еуропеоидтық тайпалар арасындағы араласу бұрынғыдан да күшейе түседі.
Алайда монғол шапқыншылығы осы кездегі халық болып қалыптасудың барысын бұзады. Қазақ жеріндегі халық болып қалыптасу үрдісі 150 – 200 жылға кешеуілдейді.
Этносаяси қауымдастық деп белгілі бір тарихи аймақта құрылған хандықтың тұрғындарын айтамыз.
Қазақ халқының этникалық жағынан қалыптасуында Ақ Орда тайпалары басты рөл атқарды.
Сонымен ХҮ ғ бірінші жартысында Қазақстанда өмір сүрген хандықтардың этникалық құрамы тілі жағынан, түр – тұрпаты, шаруашылығы, әдет – ғұрпы, салт – санасы жақтарынан бір – біріне ұқсас болған. Олар «92 баулы өзбектер» шежіресі бойынша, 92 тайпадан тұрған. Мәселен, олардың ішінде қазақ халқының құрамына атақты қыпшақ, найман, үйсін, қоңырат, қарлұқ, керей, тағы басқа тайпалар кірген.
Ү. Бекіту жұмысы.
Сұрақ – жауап
1. Ежелгі Қазақстан жерінде қандай тайпалар өмір сүрген?
2. Қазақ халқында монғолоидтық белгілер қашан пайда болды?
3. Орта ғасырдағы Қазақстан халқының антропологиялық жағдайына монғолдардың жаулап алуы қалай әсер етті?
4. Орта ғасырдағы Қазақстан жеріне қандай тайпалар қоныстанды?
5. Этносаяси қауымдастық деген не?
6. Қазақ жеріндегі халық болып қалыптасу үрдісі қашан жүрді?
7. Қазақ халық болып қалыптасуының аяқталуын сипатта. Оның тарихи заңдылығын дәлелде.
Ү. «Тарихи антропология»
1. Тарихи антропология дегеніміз не?
- Тарихи антропология тарих ғылымының бір саласы. Ол тарихтың әр кезеңінде белгілі бір аймақта өмір сүрген халықтардың түр - түсі, бет пішініндегі ұқсастық пен өзгерістерді зерттейді.
Олай болса осы Тарихи антропологияға сүйене отырып Ежелгі дәуірдегі адамдардың түр түсін анықтайық.
1. Қола дәуірінде өмір сүрген Андрондықтардың түр түсі қандай болды екен?
- Олар қыр мұрынды, ат жақты, өңі ақшыл, шашы сарғыштау, бойы орташалау болып келген.
2. Сақтардың түр түсі қандай болған?
- Сақтардың бас сүйегі шағын, беті жалпақтау, көз шарасы үлкен, қабақ сүйегі шығыңқы, кеңсірігі дөңестеу болып келеді.
- Сақтар еуропеоидтік нәсілге жатқанымен андрондықтарға қарағанда, еуропеоидтік белгілердің көмескілене бастағанын олардың бас сүйегінің домалақтана, маңдайының тайқылануына бастауынан, мұрнының қоңқақтығының азая бастауынан көреміз.
3. Үйсіндердің түр түсі:
- Үйсіндердің бас сопақ та емес, жалпақ та емес, орташа болған. Маңдайы тайқылау, бет сүйегі шығыңқы, қабақ доғасы орташа, кеңсірік бітімі дөңестеу болған. Бұл белгілер үйсіндерде сақтарға қарағанда басымырақ болғанын көрсетеді.
- Монғолоидтық белгілер үйсіндердің еркектеріне қарағанда әйелдерінде көбірек кездеседі.
4. Сарматтардың түр - түсі:
- Сарматтарда монғолоидтық белгілер көбейе бастайды. Дегенмен, сарматтарда монғолоидтық элементтер үйсіндерге қарағанда аздау болды.
ҮІ. Қорытындылау.
ҮІІ. Бағалау.
ҮІІІ. Үйге тапсырма: §31. Алаш туралы аңызды оқып келу.
