Білімділік: І то?санда ?тілген материалдарды ?айталата отырып, о?ушыларды? білім-білік да?дыларын ?алыптастыру, тарихты сыни т?р?ыда талдай алатын білімді азамат т?рбиелеу.
Саба?ты? т?рі: ?айталау
?дісі: интерактивті
П?наралы? байланыс: бейнелеу ?нері, география, орыс тілі, ?аза? ?дебиеті
К?рнекілік: карта, сызба
А?ыз бойынша сактарды? ата-бабасы кімдер?
А?ыз бойынша са?тарды? ?ш Саба?ты? барысы: І.?йымдастыру кезе?і
О?у ??ралын тексеріп т?гелдеу
?н?ран орындау, «Хабар»
О?ушылар зейінін саба??а аудару
ІІ.?й тапсырмасын с?рау:
?улетіні? ?айсысы т???ыш патша ?рпа?ы атанды?
Са? ко?амында абыздарды? киген киіміні? т?сі.
Кирді? колынан ?аза тапкан Томиристі? ?лы.
«Сен ?ан?а тоймаушы еді?, енді той» деген с?з кімдікі?
Б.з.б. IV ?асырды? 30-жылдары сак-скиф жеріне грек-македондыктарды бастап келген ?олбасшы.
Грек-македон ?скеріні? ?ндістан?а жоры?ына ?атыскан массагет тайпасыны? ауыр ?ару-жара?ты атты ?скері калай аталады?
Парсы патшасы I Кир кай ?зенні? бойына ?ала т?р?ызды?
?айталанатын материалдар:
Тарих п?ні туралы
Тарихты? ?айнар к?зі
Жазба деректер
Заттай деректер
?лке тану дегеніміз не?
Тарих ж?не уа?ыт
Тарих ж?не ке?істік
Тарихи карталар
?аза?стан-?лемдегі ірі мемлекеттерді? бірі
Бізді? Отанымыз-?аза?стан
?аза?стан хал?ы
Адамды кім жаратты?
Тас д?уірі
?ола д?уірі
Са?тар
Бекіту:
Ü «И?-жо?»
Ü Бетпе-бет
Ü Эрудит
Ü М?ны ?ркім білуі тиіс
Ü Эссе
Ба?алау:
?йге тапсырма: І то?сан материалдарын ?айталау.
5-сынып. ?аза?стан тарихынан ??гімелер
Саба?ты? та?ырыбы: §18. «Алтын киімді адам»
Саба?ты? ма?саты.
Білімділік: Са? д?уіріне жататын археологиялы? ескерткіштерді сипаттай отырып, материалды, рухани м?дениетті? к?рсеткіші - ?нер туындыларымен са?тарды? м?дени-экономикалык даму д?режесіні? белгісі ретінде таныстыру.
Дамытушылы?: Картаны? к?мегімен сак д?уіріне катысты ескерткіштерді? тарал?ан аума?ымен танысу, тарихи-м?дени ескерткіштер негізінде сактарды? экономикалы?, м?дени даму д?режесін ба?алап, талдап, ой ?орыта білуге, ізденуге ?йрету.
Т?рбиелік: Са?тарды? рухани ж?не материалды? м?дениет ескерткіштеріне с?йене отырып, о?ушыларды м?дениетті с?йіп, ??рметтеуге, м?дениетті? адам ?мірінде алатын ма?ызын т?сіне білуге т?рбиелеу.
Саба?ты? т?рі: аралас
?дісі: интерактивті
П?наралы? байланыс: бейнелеу ?нері, география
К?рнекілік: Сак ?ор?андарына ж?ргізілген экспедициялы ж?мыстарды? картасы. Са?тарды? м?дениетін сипаттайтын зергерлік ?нер туындыларыны? суреті.
Саба?ты? барысы: I. ?йымдастыру кезе?і.
II. ?й тапсырмасы
Та?ырыпты? со?ында?ы мына с?ра? тапсырмалар?а с?йене отырып сыныпты? саба?ка дайынды?ын тексеріп шы?амын.
1.Тарих атасы Геродотты? жазбаларында са?тарды? жауынгерлігі ?алай бейнеленген?
2. Отаншылды?, ?лтжандылы? деген с?здерді калай т?сінесі?дер?
3. Шыракты? ерлігі туралы ?ыс?аша ??гімелеп бері?дер.
4. Парсылармен бірге одак к?рып, са?тар ?андай елдерге жоры? жасады, сол мемлекеттердін аума?ын картадан белгілендер.
5. Са?тар?а катысты та?ырыпты? м?тіндерін пайдалана отырып, жасал?ан хронологиялы? ретпен тарихи о?и?аларды баяндап шы?ы?дар.
Т?мендегі тапсырманы орында?дар: Б?лар кімдер?
Кир-...............
Томирис -..............
Спаргапис -.............
Ескендір З?лкарнайын -.........
Зарина-..............
Жа?а саба?ты? жоспары:
1. Есік ?ор?аны.
2. «Алтын киімді адам».
Б?гінгі та?ырыбымыз б?рын?ы саба?тарда ?ткен сактар тарихыны? ж?йелі жал?асы екендігі, «ерте к?шпелілер д?уірі» деген атпен белгілі б?л д?уірді? басты ерекшеліктерін, оны? ?аза?стан тарихында алатьш орнын айта келіп, окушыларды? танымын жа?а арна?а ба?ыттаймын. К?рнекі ??ралдар ар?ылы о?ушы назарын жа?а саба?ка аударып, оларды? та?ырыпка ?ызы?ушылы?ын тудыру?а к?ш саламын.
Са? ко?амы м?дениетіні? даму д?режесі к?рсеткіші ретінде сак д?уіріні? ?нер туындыларын о?ыт?анда т?мендегі негізгі міндеттерді басшылыкка аламын:
· ?нер туындылары негізінде сактарды? д?ниетанымын керсету.
Б?л такырыпты ?ткенде, сактарды? ?нер туындыларыны? е? бір тамаша ку?гері - «Алтын киімді адам» к?не заманны? те?десі жо? ж?дігері деп атап, оны зерттеп тапкан белгілі ?алым, археолог К. А?ышевті? е?бек жолымен таныстырып, «Алтын киімді адамны?» табылу тарихына токталып кетемін. Окушыларды? ?йден жинастырып, дайындап келген суреттерін пайдалана отырып, са? ?неріні? стильдік ерекшеліктерін сипаттаймын. «Алтын киімді адам?а» окулыкта берілген сипаттаманы о?и отырып, оны суреттен тауып алу?а ?рекеттендіремін. Б?л о?ушыларды бай?а?ыштыкка икемдейді. Одан кейін ?азіргі та?да осы «Алтын киімді адам» бейнесі ?аза?станны? егемендігіні? символына айналып, Республика ала?ында ?лтты?ымызды ас?а?татып т?р. Ал сак жауынгеріні? б?ркінде бейнеленген ?анатты т?лпарлар бізді? т?уелсіз ?аза?станымызды? Елта?басынан орын табуына сендер ?андай ба?а беріп, ой корытындылайсы?дар деп о?ушыларды? ?здеріне с?ра? ?оямын. О?ушыларды? к?збен к?ріп, есте са?тау ?абілетін дамыту ?шін т?мендегі тапсырма орындалады.
1-тапсырма. Са? ?нері мен м?дениетіні? даму д?режесін к?рсететін кол?нер ж?не зергерлік б?йымдарыны? суретін сал.
Просмотр содержимого документа
«?аза? ?лкесіндегі ашаршылы? жылдарды? себеп-салдары »
Жас Алаш №67 (15525) 24 тамыз, сейсенбі 2010 жыл
Әрбiр сегiзiншi қазақстандық – тақыр кедей
АҚШ-тың орталық барлау қызметi әлем елдерiнiң әлеуметтiк-экономикалық ахуалына талдау жасап, 2009 жылғы деректердi тiзiптi. Бiз американдықтардың Орталық Азия елдерiне қатысты келтiрген деректерiне көз жүгiрттiк. АҚШ барлау қызметiнiнiң мәлiметтерi көбiне-көп ресми статистикамен сәйкес келе бермейдi. Егжей-тегжейлi зерттеу жүргiзген орталық барлау қызметiне сену-сенбеу әркiмнiң өз еркi, әрине. Десек те құпия ақпараттарға әбден әккiленген американдықтарға сенбеуге негiз жоқ сияқты.
Орталық барлау қызметi Орталық Азия және Әзiрбайжанға қатысты баяндамасын сол елдердiң географиялық аумағы тәрiздi жалпы сипаттамаларды тiзуден бастапты. Ең қызығы, американдықтар бұл елдердiң көрсеткiштерiн Еуроодаққа мүше мемлекеттердiң көрсеткiштерiмен салыстырған. «Бұл республикалардың жалпы аумағы 4 088,3 мың шаршы шақырым, – делiнген баяндамада. – Ал Еуроодаққа мүше 27 елдiң аумағы 4 892 мың шаршы шақырымнан сәл асады». Бiрақ халық санына келгенде, Орталық Азия елдерi Еуроодақтың қою шаңында қалып қояды. «Бұрынғы одақтас республикалардағы халық саны – 68 909 895 адам. Бұл Еуроодақ халқының санынан 7,2 есе аз». Алайда, Азияның қақ төрiнде жайғасқан елдердiң жер қойнауы мен энергетикалық ресурстарына бүкiл әлем көз тiгiп отыр. Әзiрбайжан мен Орталық Азия табиғи байлығы жағынан әлемде көш бастап тұр. Бұл елдердiң газ қоры 14,199 триллион кубометрге жетсе, мұнай қоры 38,346 баррельге тең. Әлемдегi газ қорының 8, мұнайдың 2 пайызы осы аймақта шоғырланған.
Ал ендi осындай көл-көсiр байлыққа ие мемлекеттер халқының тұрмысы қандай? Орталық Азия елдерiнiң қай-қайсысын алсаңыз да, шалқып-шылқып өмiр сүрiп отырғандары шамалы. Былтырғы жылы Орталық Азия елдерiнiң жалпы iшкi өнiмi 400,92 миллиард долларға жетiптi. Оның iшiнде жалпы iшкi өнiмi бойынша Қазақстан алдыңғы орында. Елiмiздiң бұл көрсеткiшi – 182,3 миллиард доллар. Әзiрбайжанның жалпы iшкi өнiмi 86,03 миллиард доллар болса, Өзбекстандiкi –77,55 миллиард доллар. Төртiншi орында жалпы iшкi өнiмi 33,58 миллиард долларға тең Түрiкменстан. Одан кейiнгi орында 13,8 миллиард долларға қол жеткiзген Тәжiкстан. Жалпы iшкi өнiмi бойынша ең артта қалған ел – Қырғызстан. Қырғыздардың бұл көрсеткiшi 11,66 миллиард долларға әрең жетiптi. Егер былтырғы жылы Әзiрбайжанның жалпы iшкi өнiмi 9,3 пайыздық өсiм көрсетсе, Өзбекс-тандiкi 6,7 пайызға артқан.
Бұлардан қалыспаған түрiкмендер бұл көрсеткiшiн 6,1 пайызға өсiрсе, Тәжiкстанның жалпы iшкi өнiмi 3,4 пайызға жетiптi. Бұл жолы көш соңында қалып қойған қырғыз-дармен бiр қатарда бiз де тұрмыз. Қырғызстан мен Қазақстанның жалпы iшкi өнiмi былтыр небәрi 1 пайызға ғана өскен. Табиғи байлыққа жарымаған қырғыздар экономика-сының нелiктен бiр пайызға ғана өскенi белгiлi болса, Қазақстанның не себептi артта қалғаны түсiнiксiз. Ал жан басына шаққандағы жалпы iшкi өнiмнiң көлемi мынандай. Қазақстанда ол – 11 800 доллар, Әзiрбайжанда – 10 400 доллар, Түркiменстанда – 6 900 доллар. Өзекеңдерде жан басына шаққандағы жалпы iшкi өнiмнiң көлемi 2 800 доллар болса, қырғыз ағайындарда ол – 2 100 доллар, ал Тәжiкстанда бұл көрсеткiш 1 800 долларға тең.
Деректердi сан-саққа жүгiрткен АҚШ-тың барлау қызметi Орталық Азияның жалпы iшкi өнiмiн Еуроодақпен салыстыруды ұмыт қалдырмапты. «Еуроодақтың жалпы iшкi өнiмi 16,18 триллион доллар, – дейдi олар. Бұл Орталық Азия мемлекеттерiмен салыстырғанда 40,3 (!) есеге көп. Ал Еуроодақтың жан басына шаққандағы жалпы iшкi өнiмнiң көлемi – 32 600 доллар».
Бұл жер қойнауының байлығы Еуроодақтан 7-8 есе асып түсетiн Орталық Азия мемлекет-терi қолдағы ресурстарын тиiмдi пайдалана алмайтынын дәлелдейдi. Орталық Азиядағы жер қойнауына ең бай Қазақстанның жан басына шаққандағы жалпы iшкi өнiмiнiң көлемi Еуроодақтағы ең кедей мемлекеттiкiмен бiрдей. Табиғи байлығын бiзбен салыстыруға да келмейтiн Еуроодақтың ең кедей елi – Румынияның өзiнде жан басына шаққандағы жалпы iшкi өнiмiнiң көлемi – 11 500 доллар көрiнедi. Шикiзат қорын тиiмдi пайдаланбау дегеннен шығады. Орталық Азия мемлекеттерiнiң iшiндегi сыртқы қарызы ең көп ел – Қазақстан. Елiмiздiң сыртқы қарызы, орталық барлау басқармасының дерегi бойынша – 93,21 миллиард долларға тең. Ал шын мәнiнде былтырғы жыл қорытындысы бойынша бiздiң сыртқы қарыз 111 миллиард долларға жеткен. Бұл елiмiздiң жалпы iшкi өнiмiнiң жартысынан да асып түседi. Түрiкменстанның сыртқы қарызы бiзден анағұрлым аз – 5 миллиард доллар. Өзбектер шеттен 3,63 миллиард доллар қарыз алса, қырғыздар сыртқа 3,467 миллиард доллар қарыз. Әзiрбайжанның сыртқы қарызы – 2,4 миллиард долларға жетсе, Тәжiкстандiкi – 1,691 миллиард долларға жуық. Қысқасы, байлығы көршiлерден көп болса да қарызға белшеден батқан ел – Қазақстан болып тұр.
Орталық барлау қызметi «стандар» аталып кеткен Орталық Азия мемлекеттерiнiң экономикалық саясатын сын тезiне алыпты. Баяндамада сөз етiлетiн экономикалық стратегия «бұл елдер табиғи ресурстарды сыртқа сатып, еңбек ресурсын экспорттау арқылы ғана күн көрiп отыр» дегенге саяды. «Осы елдердiң әлсiз тұсы – дамымай, артта қалған өнеркәсiп. Ескi-құсқы, сонау 1970-80 жылғы кеңестiк кезден мұра болып қалған техникалық құралдарды былай қойғанда, бұл елдердiң бiрде-бiрi озық технологияларды жолға қоя алмады. «Қаржы ресурстары қолда болғанымен, «стандар» жетекшiлерi нанотехнологиялар түгiл, жаңа технологиялар ендiрудiң өзiн жолға қойып жетiстiрмедi».
Құдай табиғи байлық берiп жарылқаған елдердiң халқы жұмыс таппай сенделiп жүр. Түрiкменстандағы жұмыссыздық деңгейi 30 пайызға жетсе, Қырғызстанда бұл көрсеткiш – 18 пайыз. Қазақстандағы жұмыссыздар саны 6,3 пайыз болса, Әзiрбайжандағы жұмыссыздық та бiздiң деңгеймен шамалас – 6 пайыз. Тәжiкстандағы жұмыссыздық деңгейi 2,2 пайызға жетсе, ал Өзбекстанда ол – 1,1 пайыз.
Ең сорақысы, шикiзатқа бай мемлекеттер халқы кедейшiлiк қамытынан арыла алмай отыр. «Жалпы алғанда, бұл мемлекеттердiң кем дегенде 19,5 миллион халқы кедейшiлiк шегiнен асып кеткен. Қоғам суперқалталылардың аздаған тобы мен кедей және орташалардың тобырына бөлiнедi».
Тәжiкстан мен Түрiкменстан халқының 60 пайызы кедейшiлiк шегiнен асып түскен. Жағдайы ауырлап кеткен қырғыздардың 40 пайызы кедейшiлiк шегiнен ар жақ-бер жағынада тұрмыс кешiп жүр. Өзбекстанда кедейшiлiк шегiнен асып түскендер 26 пайызға жуықтаса, Әзiрбайжанда бұл көрсеткiш 11 пайызға тең. Қазақстанда да кедейшiлiк шегiнен асып кеткендер саны аз емес. Халықтың 12,1 пайызы тақыр кедей саналады.
Кедейшiлiк шегi деген не? Бұл кедейшiлiк қамытын киюден де ауыр деген сөз. Әр елде кедейшiлiктiң арнайы белгiленген шегi бар. Қазақстанда кедейшiлiктiң шегi күнкөрiстiң төменгi деңгейiнiң 40 пайызына тең. Соңғы дерек бойынша қазiргi кезде елдегi күнкөрiстiң төменгi шегi 14 952 теңге. Демек, кедейшiлiктiң шегi – 5 980 теңге. Ал ендi 5980 теңгенi қанағат қылатын тақыр кедейлердiң саны қандай? Орталық барлау қызметiнiң дерегi бойынша, былтырғы жылы Қазақстандағы халық саны – 15 399 437 адам. Халықтың 12,1 пайызы деп алғанның өзiнде елдегi 1 863 331 адам кедейшiлiк шегiнде тұрмыс кешiп жүр. Ал бұл әрбiр сегiзiншi қазақстандық тақыр кедей деген сөз.
Көл-көсiр байлыққа көмiлiп отырып, оны тиiмдi жұмсап, өнеркәсiптi аяғынан тiк тұрғызудың орнына халыққа кедейшiлiк қамытын кигiзiп қойған мемлекеттер билiгiне де обал жоқ. Осылайша Орталық Азия табиғи ресурстарға бай болғанымен, халық үшiн бұдан келiп-кетер пайда шамалы.
