Исатай Тайман?лы мен Махамбет ?теміс?лы баста?ан к?теріліс

А?мола облысы

Целиноград ауданы

Р. ?ош?арбаев ауылы

№43 орта мектебі

тарих п?ніні? м??алімі

Рустемова Жадыра

11-сынып. ?аза?стан тарихы

Саба?ты? та?ырыбы: §5. Исатай Тайман?лы мен Махамбет ?теміс?лы баста?ан к?теріліс

Саба?ты? ма?саты:

• К?терілісті? ал?ышарттары мен себебін, салдарын, ке?істігін, барысын, ?оз?аушы к?шін,  н?жижесін, же?ілу себебін, тарихи ма?ызын аша отырып, жалпы та?ырып туралы ма?л?мат беру.
• О?ушыларды? логикалы? ой санасын дамыту.
• Исатай Тайман?лы мен Махамбет ?теміс?лы баста?ан к?терілісті? ерекшеліктері мен кезе?деріне то?тала отырып, отанс?йгіш, білгір азамат т?рбиелеу.

Саба?ты? т?рі: аралас

?дісі: баяндау, интерактивті

К?рнекілік: Сурет, кесте, ?Р картасы

Саба?ты? барысы:  І.?йымдастыру кезе?і

• О?у ??ралын тексеріп т?гелдеу
• О?ушылар зейінін саба??а аудару

ІІ.?й тапсырмасын с?рау:

1. Отаршылды??а ?арсы Кіші ж?з ?аза?тарыны? наразылы?ы ?ашан басталды?
2. Е. И.Пугачев  баста?ан шаруалар к?терілісі ?ашан болды? О?ан ?аза?тар неліктен ?атысты?

Сырым Дат?лы баста?ан к?терілісті? негізгі себептері мен ?оз?аушы  к?штерін ашып к?рсеті?дер?

1. К?теріліске ?атысушылар арасында неліктен жік туа берді?
2. К?терілісті? же?ілу себептерін талдап к?рсеті?дер?

Тарихи сына? хат:
С. Дат?лы Кіші ж?зді? он екі ата -------------- бірлестігіні? --------------- руынан шы??ан. ------ жылы к?терілісшілер хан ордасына шабуыл жасап,-----------------
ханды ?лтірді. С. Дат?лы баста?ан к?терілістен кейін патша ?кіметі ----------- мен ---------------- аралы?ында мал жаю?а р??сат етті. ------ жылы Жайы? ?зеніні? о? жа?алауында ----------------------------------- ??рылды.

Жа?а саба?ты? жоспары:

1. К?терілісті? ал?ышарттары мен себептері

• Ж??гір ханны? с?лтанды? ата?ы жо? ?айын атасы ?арауыл?ожа Бабажановты? озбырлы?ы ?арапайым халы?ты? ашу-ызасын келтірді.
  1. К?терілісті? басталуы ж?не барысы
  2. К?терілсіті? же?ілу себептері , тарихи ма?ызы
• Таст?бе шай?асы

Жа?а саба? бойынша о?ушылар?а ?ыс?аша ма?л?мат беру:

Махамбет ?темісов 1804 жылы, ?азіргі Батыс ?аза?стан, Орда ауданы, Нарын ??мы, Бекетай деген жерде ту?ан. ол кезде ол Ішкі Б?кей Ордасы деп аталды.
Нарын – Еділ мен жайы?ты? арасында?ы жалпа? ??м. Б?л жерді б?рын ?алма?тар жайла?ан. Олар бас?а жа??а к?шіп кеткеннен кейін елсіз, к?п жылдар бос болатын. міне, осы ?оныс?а, 1801 жылы, Жайы?ты? бергі бетінен Н?ралыханов Б?кей с?лтан баста?ан бір топ ?аза?тар келіп орналасты. Б?л кезде Павел патшалы? ??рды. Б?кейге ресми т?рде р??сат беруші де Павел болды.
Ішкі Б?кей ордасына орналасушы руларды? к?пшілігі Бай?лы руынан. ?аза? шежіресі бойынша Бай?лы он екі ата?а б?лінеді. Соны? бір б?та?ы Беріш. Исатай Тайманов сол Беріштерді? ішіндегі «Жайы? - Беріш» - атанатын б?та?ынан шы??ан.
Махамбет те осы Жайы? - Берішке жатады. Махамбетті? ?з ?кесі ?теміс, ар?ы атасы ??лм?лі делінеді. Б?гінгі та?да Махамбет туралы жазыл?ан зерттеу е?бектерде ?теміс балаларыны? тек кейбіреулері ?ана таныс. Батыс ?аза?стан обылысы Тайпа? ауданы, Кальмыков поселкасыны? т?р?ыны Ер?алиев ??лабайды? айтуынша ?темісовтер: Бекма?амбет, Махамбет, Исмайыл, Досмайыл, ?ожахмет, Уса, Иса, Хасен, М?са, Ибрайым?лкен ?лы Бемахамбеттен бас?асы к?теріліске ?атыс?ан еді. Ер?алиев ??лабай Шыбынтайды? бесінші ?рпа?ы (Шыбынтай – ??лм?ліні? баласы, ?темісті? бауыры). ?темісті? к?п ?лдарыны? ішінде ?рі а?ынды? талантымен, ?рі ел ?шін еткен істерімен аты ерте шы?ып, халы? ж?регіні? е? жылы жерінен орын ал?ан – Махамбет. Оны? арда?ты аты мен асыл с?здерін халы? к?ні б?гінге шейін ?зіні? санасында са?тап келді. ?азіргі кезді? ?зінде де жиналушылар ескіні? ж?рна?ындай бірен - саран жа?а ?ле?дерін ел аузынан жазып алып ж?р. Махамбет 42 жасында, 1846 жылы, октябрь айыны? ішінде ?айтыс болады.
А?б?ла? шай?асы. ?иыл ?ыр?ыны - 1836 - 38 ж Исатай мен Махамбет баста?ан к?теріліс тарихында?ы е? ірі ?рі со??ы шешуші шай?ас. 1837 ж ?у?ын к?ріп Тайсой?ан ??мында кете руыны? батыры К?нсада?ты ??дайберген атаман ??пия т?рінде ?ыстап шы??ан Исатай ?арап жатпай жа?а жоры??а ?зірленеді. ?арабау, ?арак?л, б?йрек адырларын мекендеген ысы?, шеркеш, таз руларыны? отаршыл патша ?кіметіне жергілікті билеушілерге наразы бол?анын толы? жеткізу.

                             Исатай мен Махамбет баста?ан к?теріліс

Себебі

Сылтауы

Ма?саты

Уа?ыты

?оз?аушы

к?ші

Ке?істігі

Барысы

Н?тижесі

Тарихи ма?ызы

                    Салыстырмалы тестлерді орындау
?а?анат, мемлекет ---------- ?мір с?рген уа?ыты.
?ара?ытайлар ---------------- 1125 - 1212жж. Жетісу.
?арахан мемлекеті --------- 942 - 1212жж.
?има? ?а?анаты -------------- ?ІІ – ХІ ?.
Т?ркеш ?а?анаты ------------- 704 - 756 жылдар
О?ыз мемлекеті -------------- IХ ?. ая?ы – ХI ?. Басы
А? Ода ханды?ы -------------- 1227 - 1428ж
?ыпша? мемлекеті ---------- 11? - 1219ж
Ежелгі Т?рік ?а?анаты ------- 552 - 603ж
?аза? ханды?ы --------------- 1465 - 66ж
Мо?олстан --------------------- XIV ?асырды? ортасы – XVI ?. басы
Найман ------------------------- VII?. Орхон ?зені мен Алтай тауыны? аралы?ында ?мір с?рген
?біл?айыр ханды?ы -------- А? орданы? орнына келген ханды?
А? Орда ------------------------- XIII?. – XV ?. басында Шы?ыс Дешті ?ыпша?та ?мір с?рген мемлекет
Керей, Ж?нібек --------------- ?аза? ханды?ыны? негізін ?ала?андар

1801  ж -------------------------- Махамбетті? т?рмеде отыр?ан жылы

1829 жылы --------------------- Б?кей Ордасы ??рылды
1942  ж --------------------------- А?мола округіні? ??рылуы.
1879ж --------------------------- Орынборда м??алімдік институтты? ашылуы.
1913 - 1917ж ----------------- «?аза?» газетіні? шы??ан жылдары.
 1832ж --------------------------- 1 ?ырк?йек Атырау ?ор?аныс комитеті ??рылды
1989ж --------------------------- а?пан Ау?анстаннан ке?ес ?скерлерін ?кету ая?талды
 

Саба?ты бекіту:

1. Х?ІІІ-ХІХ ?асырларда?ы ?лт-азатты? ?оз?алыстар  деген та?ырыпта хронологиялы? кесте сызып, оны осы саба?тан бастап толтыру?а кірісі?дер.
2. К?теріліс ?амты?ан аума?ты, басты-басты шай?ас бол?ан тарихи орындарды картадан тауып к?рсеті?дер.

Ба?алау:

?йге тапсырма:  §5 О?у ж?не эссе жазып келу.