Ауылшаруашылығын ұжымдастыру және оның нәтижелері

Пән:Қазақстан тарихы

Сабақ тақырыбы: Ауылшаруашылығын ұжымдастыру және оның нәтижелері

Сабақ түрі: аралас сабақ

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Ауылшаруашылығын күштеп ұжымдастыру , оның салдары туралы түсінік беру;

Дамытушылық: Білім алушылардың логикалық ойлау, еркін сөйлеу, өткен мен жаңа тақырыпты салыстыру арқылы мағынаны ажырата білу қабілеттерін дамыту.

Тәрбиелік: Білім алушыларды еліміздің өткен тарихына құрметпен қарауға, отансүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: Электрондық оқулық,карта , слайд

Негізгі әдебиет: Қазақстан тарихы. М.Қойгелдиев Ә.Төлеубаев, Ж.Қасымбаев -

Пәнаралық байланыс: география

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі: Білім алушылармен сәлемдесу, түгендеу, сегіту сәті

ІІ.Үй тапсырмасын тексеру:

1. Қай жылы қазанның 1 – іне қарай Қазақ КСР – інде кооперация шаруа қожалықтарының 23,1% - ін қамтыды?

2. Қай жылы көктемде кедейлер байлардың иелігіндегі 1,3 млн. га шабындық және 1,25 млн. га егістік жерді тартып алды?

3. Қай жылы қаржы мен жұмыс күшін ауыл шаруашылығын өнеркәсіпке ауыстыру жүйесін қалыптастыру процесі басталды?

4. Қай жылғы қаңтар – ақпан айларында И. Сталин Сібірге сапарға шықты?

5. 1928 жылғы 1 қазан – 1929 жылғы 1 желтоқсан аралығы –қанша шаруа атылды?

6. 1928 жылғы 27 тамызда қандай декрет жарияланды?

7. Ұжымдастыру неден басталды?

ІІІ. Білімдерін тексеру:

1. Индустриаландыру кезінде Ф.Голощекиннің «Кіші қазан» бағытына қарсы шығып, өз идеясын ұсынған кім?

А) Қ.И.Сәтбаев С) Н.Нұрмақов

В) А.Андреев Д) С.Өтебаев

Е) С.Сәдуақасов

2.Қаз-да индустриаландыруды жүзеге асыру неден басталды?

А) табиғат байлықтарын зерттеу

В) Жұмысшы табын сан жағыан көбейту

С) Жергілікті халықты отаршылдыққа үйрету

Д) Темір жолдарын салу

Е) жер асты құбыр жолдарын жүргізу

3.Түрксіб темір жолын салуға қанша қаржы бөлінді?

А) 73 млн В) 90 млн С) 200 млн Д) 100 млн Е) 150 млн

4. Түрксіб темір жолы пайдалануға қашан берілді?

А( 1929ж қыркүйек С) 1933 ж тамыз

В) 1931 ж қаңтар Д) 1930 ж наурыз

Е) 1932ж шілде

5. Ф. Голощекиннің «Кіші Қазан» төңкерісінің бағыты қандай?

А) Өлкені шикізат базасы ету

В) Ірі өнеркәсіп орындарын ашу

С)Өнеркәсіпті шикізат көзіне жақындату

Д) Мәдениет орталықтарын ашу

Е) Қазақ зиялыларын қалыптастыру

ҮІ. Мақсат қою:

Ү. Жаңа сабақ:

• Ауыл шаруашылығын күштеп ұжымдастыру.

• 1927 жылы желтоқсанда болып өткен партияның XV съезі ауыл шаруашылығын ұжымдастыру бағытын жариялады. Қазақстанда ауыл шаруашылығын ұжымдастыру ісінің аяқталуы 1932 жылға жоспарланды. Қазақстанның астықты аудандарында колхоз құрылысының негізгі формасы – ауыл шаруашылық артелі, ал мал шаруашылығы аудандарда жерді бірлесіп өңдеу мен шөп шабу жөніндегі серіктестік (ТОЗ) болуға тиіс еді.

• 1929 жылдың екінші жартысынан бастап республикада колхоз құрылысы жедел дамытылды. Алғашқы МТС – тер құрылып жатты.

• Қазақстанда көшпелі және жартылай көшпелі шаруашылықты отырықшылыққа көшіруді 1933 жылы аяқтау көзделді.

• Ұжымдастыру мен отырықшыландыруды жаппай жүргізу үшін ауылдар мен қоныстарға 8 мың жұмысшы және 1204 «жиырма бес мыңдықшылар» жіберілді. Олар Россиядағы колхоз жобасын қайталайтын қоныстандыру үлгісін орнықтырды.

• Ұжымдастыру жылдары кооперативтендіру қозғалысының өз ісін ашуға мүмкіндік беру, материалдық ынта, кооперативтендіруге шаруаның бірте – бірте өтуге, еркіндік ұстамдары бұзылды.

• Ұжымдастыру кезінде жіберілген қателіктер: 
  1. Қатаң жаппай қуғындау мен террорға негізделді. 
  2. Даярлықсыз жергілікті жағдайлар ескерілместен жүргізілді. 
  3. Әкімшілік – күштеу әдістерімен жеделдете жүргізілді. 
  4. Шаруашылық базасын жасау, тұрғын үйлер, мәдени тұрмыстық объектілер салу жоспары аяғына дейін орындалмады.

• Белсенділер отырықшыландыруды жоспарлаған 3 жылдың орнына 3 күнде аяқтап «жалған колхоздар» құра бастады. Нәтижесінде: Абыралы ауданында – 70 %; Жымпиты ауданында – 60 %; Жәнібек ауданында – 95 % шаруашылық ұжымдастырылды. Шаруашылықты ұжымдастыру деңгейі үнемі өсіп отырды. Егер 1928 жылы Қазақстанда барлық шаруашылықтың 2% - і ұжымдастырылған болса, 1930 жылғы сәуірдің 3 – інде 56,4 % - і, ал 1931 жылы қазан айына қарай 65 % - дай ұжымдастырылды.

• Азық– түлікпен қамтамасыз етудің қиындауына байланысты 1929 жылы «Әскери коммунизм» саясаты кезіндегі салғырт енгізілді. 1931–1932 жж. Шұбартау ауданында барлық малдың 80 % - ын мемлекетке етке өткізілді. 173 мың малы бар Балқаш ауданына 297 мың малға салғырт салынды. Торғай ауданында 1 млн. мал басынан салғырт салдарынан 98 мыңы қалды. Торғайлықтар «асыра сілтеу болмысын, аша тұяқ қалмасын!» ұранын көтерді. Еріктілік принципі мен қарапайым заңдылықтың бұзылуы әуел бастан – ақ барлық жерге тән сипат алды. Сайлау құқықтарынан айыру, тұрып жатқан жерінен басқа ауданға жер аудару, ұзақ уақыт қамауда ұстаумен қорқыту сияқты күштеу тәсілдері мейлінше дағдылы және кең таралған тәсілдерге айналды. Колхозға кіргісі келмеген кедейлер мен орташалар «бай – кулактар» қатарына жатқызылып, қатал жазаланды. 1929 жылы 56,498 шаруа жауапқа тартылып, 34 мыңы сотталды. 1931 жылы 5500 отбасы жер аударылды. 1929 – 1933 жылдары ОГПУ (біріккен мемлекеттік саяси басқарма) үштігі – 9805 іс қарап, оның ішінде: ату жазасына – 3386 адам, 3–10 жылға концентрациялық лагерьге қамауға – 13151 адамға үкім шығарды.

• 1930 жылы 30 мамырда республика үкіметі жаңа лагерьлер ұйымдастыру үшін Ақмола, Қарағанды округтерінен мерзімсіз, тегін пайдалануға 110000 га жер бөлді.

• Жекедегі малды қоғамдастыру нәтижесінде, мал күтімінің кемдігінен, жем – шөптің жетіспеуінен мал қырылды. Осы жылдары өлкенің Одақ бойынша товарлы астық өндіруден үлес салмағы 9 % - тен 3 % - ке кеміді.

• Мал шаруашылығы күйзелісті шығынға ұшырап, 1930 – 1932 жылдары аштық жайлады. 1932 жылғы ақпан – колхозшы қожалықтарының 87 % - і, жекешелердің 51,8 % - і малдан түгел айырылды. Ұжымдастыру қарсаңында – 40,5 млн. мал болса, 1933 жылы 1 қаңтарда 4,5 млн. мал қалды. 
  Бұл жағдай Қазақстанда аштық қасіретін туғызды: 
  1. 1930 жылы – 313 мың адам; 
  2. 1931 жылы – 755 мың адам; 
  3. 1932 жылы – 769 мың адам қайтыс болды. 
  4. 1930 – 1932 жылдарда барлығы 1 млн. 750 мың қазақ немесе халықтың 40 % - і жаппай қырылды.

• 1932 жылы шілде айында аштық апаты мен себептері туралы Ф. Голощекинге «Бесеудің хаты» - Ғ. Мүсірепов, М. Ғатуллин, М. Дәулетқалиев, Е. Алтынбеков, Қ. Қуанышев жазылды.

• Онда көтерілген мәселелер: 
  1. Орташаларға байлармен бірдей соққы берілді, сондықтан орташалар байлар жағына шығуда. 
  2. Байлар малды қырып тастауға тырысуда. 
  3. «Жалған колхоздарды» ұйымдастыру жалғасуда. 
  4. Өлкеде ашығушылар саны көбеюде.

• 1933 жылы наурыз айында РКФСР Халық Комиссарлары Кеңесі төрағасының орынбасары Т. Рысқұлов Сталинге хат жазды. Азаматтық ерлігі жоғары және принципшіл адал Т. Рысқұлов өлкеде етек алған қасірет туралы шындықты ашып көрсетуден тайсақтамады. «Сізден осы жазбамен танысып шығып, бұл іске араласуды және сол арқылы аштан өлуге душар болған көптеген адамдардың өмірін құтқарып қалуды өтінемін» деп жазды. Одан әрі хатта көрсетілген деректер бойынша: Қазақ жерінде көршілес өлкелерге көшушілер саны артуда; Орта Волгада – 40 мың; Қырғыз жерінде – 100 мың; Батыс Сібірде – 40 мың; Орта Азияда – 30 мың; Қарақалпақ жерінде – 70 мың қазақтар бар. Көшіп кетушілер Қалмақ, Тәжік жері, Солтүстік өлке, Батыс Қытайға дейін барған. Бұл «аш адамдардың тамақ іздеп босуы.

• Қазақ зиялыларының өтініштеріне орталық тарапынан жауап болмады. Аштық әсерінен халық санының азаюы жалғаса берді.

• Ақтөбе облысында 1930 жылы – 1 млн. 12500 адам болса, 1932 жылы – 725800 адамға кеміген (71 %). Жаппай ұжымдастыру, аштық әсері халықтың көбін көшіп кетуге мәжбүр етті. 1930 жылғы қаңтар – 1931 жылғы маусым аралығы – 1 млн. 10 мың адам (281230 шаруа қожалығы). Қытай, Иран, Ауған жеріне т. б. көшті. Оның 616 мыңы қайтып оралған жоқ, 414 мыңы кейін елге оралды.

• Аштық зардаптары: 
  
  1930 – 1933 жылдары аштықтан 6,2 млн. адамның 2,1 миллионы өлді. Қазақтардың осы жылдардағы саны 40 жылдан кейін, 1969 жылы ғана қалпына келді.

• Зұлмат ауқымның зор болғаны сонша, 1930 – 1932 жылдардағы аштық тарихқа «ұлы жұт», қазақ халқының аса зор қасіретті жылдары ретінде енді.

ҮІ. Бекіту:       

ҮІІ.Қорытынды: бағалау

ҮІІІ. Үйге тапсырма: §27-28 оқу, мазмұнын айту