ІІІ.Жа?а саба?. «Ой ?оз?ау» стратегиясы бойынша бейнебаян (3 мин) к?рсетіп, жа?а та?ырыпты о?ушыларды сын т?р?ысынан ойлату ар?ылы ашамыз. Алтын Орданы? ??рылуы туралы а?ыз айтылады.
Батый хан б?кілмон?олды? ??рылтайда Батыс?а жоры? жасау туралы шешім ?абылдады.
2. (3000:2)-(25*6+8)= 1342
?збек ханны? ?айтыс бол?ан кезі
3. (250*4)+(600:2)-(600*2+85)=15 ? орт
Алтын орданы? ?лсіреп,ханды??а б?лініп кетуі
ІІ топ «5 жол ?ле?» шы?ару
ІІІ топ с?йкестендіру
1342-1357ж. Та? ?шін талас жылдар
1357-1380ж.. Ж?нібек хан
1227-1255ж. Батый ханны? жоры?ы
1236-1242 ж. То?ты хан
1257-1266 ж..Ме?гу-Темір билігі
1312-1342 ж..?збек хан
1259ж..Батый хан
1266ж. М??ке хан ?аза бол?ан жыл
1266-1280ж..Берке хан
1290-1312 ж..Берке ханны? ?аза тап?ан жылы
V. Жина?тау «Тікелей радиоэфир» ?дісі бойынша.
Радио ж?ргізуші (м??алім) тікелей эфирге 3 топ о?ушылары шы?ады. Радио ж?ргізушісі тал?ыланатын та?ырыппен таныстырады.Студия ?она?тарына (1топ 2,3топ?а) с?ра?тар ?ояды.
2.Алтын Орда туралы м?ліметтерді ?андай деректерден білеміз? 3. Алтын Орданы? мемлекеті кімні? бас?аруымен ??рыл?ан? 4. ?ай ханны? т?сында Ислам мемлекеттік дін болып жарияланады?
5.Алтын Орданы? мемлекеттік бас?ару ж?йесі ?адай болды? 6. Алтын Орданы? ыдырауына не себеп болды?
7.Алтын Орда ?ашан, ?андай ханды?тар?а б?лініп кетті?
б) Сабаққа психологиялық даярлық, оқушыларды «Мозайка» (Домбыра. Қобыз.Қамшы ) әдісі арқылы топқа бөлу,топтардан топ басшысын сайлап, бағалау критерийлерімен таныстыру,ынта-зейіндерін сабаққа аудару;
в)Сыныпта ынтымақтастық атмосферасын ұйымдастыру үшін топпен сергіту сәтін өткізу;
І.Үй тапсырмасы:
«Кім жылдам» ойыны Сұрақ- жауап арқылы өткен тақырыпты тексеру.
1.Монғолдар туралы ең көп дерек жазылған еңбек? (моңғолдың құпия шежіресі)
2.Шыңғысханның бала кезіндегі аты? Қай жылы,Қандай отбасында дүниеге келген? (Темүжін Есугей отб,1155 н/се 1165ж) 3.Шыңғысхан есімінің қоюылуына керейттің қай ханы себепкер болды?
4.Шыңғысханның ұлы хан болып сайланған жылы? 1206 5.Әскери басқару неше бөліктен тұрды?( Оң қанат –Барунгар;Сол қанат-Жоңғар;Орталық қанат- Кул) 6. Заңдар жинағы қалай аталады? Қандай бөлімнен тұрады? 7. Шыңғысханның серттескен ең жақын досы,кейін қас жауы болған жалайыр тайпасының
Өкілі (Жамуқа)
8. Монғолдардың орталық азияны жаулап алуы қай жылы аяқталды?
9. Құрылтайда қандай мәселе қаралды?
10. Монғолдардың соғыстарда жеңуіне нелер себеп болды ?( Қатаң әскери тәртіп әскери
басшылыққа ержүрек, батыл адамдарды тағайындау,шапшаң және шешуші қимылдар жасау
басқа халықтардың әскери тәжірбиесін пайдалану. әскери тактиканың мықтылығы. )
11.Империяның қоғамдық құрылысы қандай болды?
2-тапсырма (карточкалармен жұмыс)
І топ ІІ топ
Жаулап алу зардаптары?
Шыңғысханның жаулап алған елдерін көрсет
ІІІ топ
Ұлыстардың құрылуы
Жошы
Шағатай
Үгедей
Төле
ІІІ.Жаңа сабақ. «Ой қозғау» стратегиясы бойынша бейнебаян (3 мин) көрсетіп, жаңа тақырыпты оқушыларды сын тұрғысынан ойлату арқылы ашамыз. Алтын Орданың құрылуы туралы аңыз айтылады.
«ЖИГСО» әдісі бойынша 3 топқа 3 тақырыпша бөлінеді. Кітаппен жұмыс. Мәтінді оқып топпен талқылап,постерге түсіреді.қорғайды
І Алтын Орданың күшеюі
ІІ Алтын Орданың әлсіреуі
ІІІ Алтын Орданың қоғамдық құрылыс
ІҮ. Талдау «Миға шабуыл»
І топ .
Математикалық лото ойыны
1. (36*52)- (325+312) =1235
Батый хан бүкілмонғолдық құрылтайда Батысқа жорық жасау туралы шешім қабылдады.
2. (3000:2)-(25*6+8)= 1342
Өзбек ханның қайтыс болған кезі
3. (250*4)+(600:2)-(600*2+85)=15 ғ орт
Алтын орданың әлсіреп,хандыққа бөлініп кетуі
ІІ топ «5 жол өлең» шығару
ІІІ топ сәйкестендіру
1342-1357ж........................ Тақ үшін талас жылдар
1357-1380ж....................... Жәнібек хан
1227-1255ж........................ Батый ханның жорығы
1236-1242 ж...................... Тоқты хан
1257-1266 ж...................... .Меңгу-Темір билігі
1312-1342 ж..........................Өзбек хан
1259ж ...................................Батый хан
1266ж ................................ Мөңке хан қаза болған жыл
1266-1280ж...........................Берке хан
1290-1312 ж...........................Берке ханның қаза тапқан жылы
V. Жинақтау «Тікелей радиоэфир» әдісі бойынша.
Радио жүргізуші (мұғалім) тікелей эфирге 3 топ оқушылары шығады. Радио жүргізушісі талқыланатын тақырыппен таныстырады.Студия қонақтарына (1топ 2,3топқа) сұрақтар қояды.
. Тыңдаушылар аудиториясы (сыныптағы оқушылар), жаңа тақырып бойынша сұрақ қою үшін «қоңырау шалады».
1. Алтын Орда қай ұлыстың орнына құрыла бастады?
2.«Орда» ұғымы қандай мағынаны білдіреді?
2.Алтын Орда туралы мәліметтерді қандай деректерден білеміз? 3. Алтын Орданың мемлекеті кімнің басқаруымен құрылған? 4. Қай ханның тұсында Ислам мемлекеттік дін болып жарияланады?
5.Алтын Орданың мемлекеттік басқару жүйесі қадай болды? 6. Алтын Орданың ыдырауына не себеп болды?
7.Алтын Орда қашан, қандай хандықтарға бөлініп кетті?
VІ. БағалауБағалау шкаласы «5»-20-15 ұпай; «4»- 15-11 ұпай; «3»-11-7 ұпай; VІІ. рефлекция Оқушылар бағдаршам көтеру арқылы бүгінгі сабақты бағалайды жасыл түс –түсіндім; сары түс- біраз түсіндім; қызылтүс -ештеңе түсінбедім VІІІ. Үйге тапсырма:
«Менің қиялымдағы Бейбарыс» шағын эссе жазу
Венн диаграммасы
Шыңғыс хан
Бейбарыс
1.Алтын Орданың құрылуы
Бұл тақырыптағы орасан зор аймақты бағындырған монғолдар құрған мемлекеттің атауы, жер аумағы, билеушілері оқушыларды қызықтыратыны сөзсіз. Алдымен «Алтын Орда» атауының шығуын деректерге сүйеніп түсіндіремін.
Жазба деректерде: «Алтын Орда» атауы XVI ғасырдың аяғында пайда болған - Орыс деректерінде «Алтын Орда деп аталса, Жұңғоның тарихи деректерінде « қыпшақ ордасы деп аталды.Еуропа саяхатшысы Плано Карпини: «Алтын Орда» деп монғол Үгедейдің баласы Күйікті ұлы хан етіп хан тағына отырғызған кездегі алтынмен әшекейленген киіз үйді атаған. «Шыңғыснама шежіресінде»: Мынадай аңыз бар. Шыңғысхан Жошы ханнан туған өзінің Батый,Ежен,Шайбани деген 3 немересіне алтын босағалы «Ақ Орда»,күміс босағалы «КүмісОрда»,болат босағалы «БозОрда»тіккізген. алтынмен аптаған Алтын Ордаға Батыйды кіргізгендігі айтылады. Алтын Орда деген атау осыдан шыққан тәрізді
Алтын Орда –Жошы ұлысының орнына құрылған алғашқы ірі мемлекеттердің бірі. Жошы ханның баласы Батый (Бату) ханның кезінде Орда Алтай тауынан Дунай өзеніне дейінгі ұлан-ғайыр жерді алып жатқан үлкен мемлекет болды. Орталығы алғашында Еділ бойындағы Сарай-Батуда болса, кейін Сарай-Беркеге көшірілген.
Батый хан-Алтын Орданы құрушы монғол ханы. 1227-1255 жылдары Алтын Орданы билеген.
Мұсылман деректерінде Батый хан әділ адам болғандығы айтылады. Ол мұсылман елдеріне әрқашан қамқорлық жасап, оларға мешіт салдырып, діни әдет-ғұрыптарды жүргізуге көмектесіп отырған. Сондықтан да ол мұсылмандардың ең жақын қамқоршысы деп есептелген. Парсы тарихшысы Жувейни Батый ханның әділдігі туралы былай деп жазған: «Оның ордасына саудагерлер барлық жерлерден келіп жатты. Олар түрлі тауарларды әкелді. Ор тауарлардың барлығын алғызып, оның үстіне бағыны артығымен төлетіп отырған».
Ал орыс жылнамаларында Батый ханның Алтын Орданың экономикалық қуатын арттырып, қалалық өмірдің жандануына ерекше көніл бөлгені айтылады.
1235 жылғы бүкіл монғолдық құрылтайда Батысқа жорық жасауға шешім қабылданған кезден бастап Батыйдың есімі тарихи деректерде айтыла бастайды. Батысқа жасалған жорық жеті жылға (1236-1242 жж.) созылған.
Осыдан кейін Солтүстік Кавказ, Қырым бойы, Орыс кінәздіктері, ЩығысЕуропа елдері өздерінің тәуелдігін мойындап, Алтын Ордаға алым-салық төлеп отыруға мәжбүр болған.
2.Алтын Орданың күшеюі
1
Батый хан 1227 – 1255
(«Сайын хан» )
- 1236 - 1242 ж. ж. батысқа жорық
2
Берке хан 1257 - 1266 ж. ж
Монғол империя-на тәуелділігін мойындамай,бүкіл монғ/қ құрылтайға қатысудан бас тартты.саяси, экономикалық жағынан жақсы дамыды. Египет сұлтаны Бейбарыспен достық қатынас. - ислам дінін қабылдайды. әзірбайжан жеріне мешіт салдырады.
О Азияда мұсылман дінінң орт болған Үргеніш,Бұхара қалаларымен байл күшейтеді
Харапайым халық арас таратуға құлшынбайды. Ислам дінің басқа елд қарым-қатынас мақс қолд. - 1266 ж. Кавказға жорықта қаза табапқаннан кейін орнына Меңгу - Темір
3
Меңгу – Темір хан 1266 - 1280 ж. ж.
Бұл кезде айтарлықтай жаңал болған жоқ.
- египетпен байланыс жасап отырған 2 елге кедергі келтірген Византияға 1271 ж. жорық жасайды, Визант/р соғыстан бас тартып, бейбіт келісімге келеді - Жерорта теңізі елдерімен сауда байланысын жасайды. - түркі халықтарымен байланыс нығайды. - Ноғай сияқты қолбасшылардың беделі көтерілді.
4
Тохты хан 1290 - 1312 ж. ж
елдің саяси беделінің өсуіне зор үлес қосты. - Иран, Кавказ, Египет елдерімен сауда байланысын жақсартты.
5
Өзбек хан 1312 - 1342 ж. ж.
елдің гүлденіп, күшеюі кезі.. - қалалық өмірдің дамуына көңіл бөлді. - Сарай - Беркеде жаңа ғимараттар мен мешіт салдырып, қаланы көркейтті. ислам дінінің дамуына үлес қосты. - Ислам - мемлекеттік дін болып жарияланды.
6
Жәнібек хан
1342-1357
Ғимараттар,мешіт,медресе салынып,сауда дамыды.
Хандық билік үшін тартылыс.
8.Тохтамыс хан-1380-1395 жж.
9. Едіге хан-1396-1411 жж.
10. Шейх Ахмет-1502 жж.
3.Алтын Орданың ыдырау себептері.
1. 1357 - 1380 ж. ж. 20 - дан астам адам хан болуы;
2. Тақ үшін таласта бірін - бірі өлтірген
3. 1380ж Куликова шайқасында түменбасы Мамай әскері Дмитрий Донской әскерінен жеңілді
4. Тоқтамыс(1380-1395) осыны пайдаланып хан болды. 1382 ж. Мәскеуді өртеді
5. Мауереннахр мен кавказ жеріне бірнеше шабуыл жасайды.
6. 1389,1391,1395ж. Әмір Темір шабуылдап Алтын Орда әлсіреді.
7. ХҮ ғ. орт. Бірнеше хандыққа (АқОрда,Ноғай Орда,сібір,Қазан,Қырым,Астрахан) ыдырап бөлініп кетті. - ХҮІ ғ. басында құлады.
4.Алтын Орданың қоғамдық құрылысы
Хан ↓ ↓ Әскери билік ----------------- Азаматтық билік Түменбасы, мыңбасы ------- уәзірлер Беклер бек ------------------- мәліктер Басқақтар -------------------- даруғалар
Ислам дінің қабылдағаннан кейін іс жүргізу жұмыс/ң түрік жазумен,дәлірек айтқанда орт ғасырдағы ұйғыр жазумен жазған
