XVII-XVIII ғасырлардағы Қазақ xандығының саяси жағдайы

«Бүгінгі күнді түсініп-түйсіну үшін де, болашақтың дидарын көзге елестету үшін де кешегі кезеңге көз жіберуіміз керек». Н. А. Назарбаев .

САБАҚТЫҢ

МАҚСАТЫ:

Тәрбиелік :

Білімділік:

Студенттерге ХVII-XVIII ғ.ғ бас кезіндегі Қазақ хандығының ішкі және сыртқы жағдайы жөнінде жалпы түсінік беру, сондай-ақ үш жүздің әскери күштерін біріктірудегі Әбілқайырдың рөлі және халықтың Жоңғарларға қарсы күрестегі жеңісі, тәуелсіздік үшін күресіндегі батырлардың ролін әңгімелеу .

Дамытушылық:

Студенттердің ойлау қабілетін, танымдық қызығушылығын, белсенділігін дамыту, сондай -ақ материалды жүйелеуге, оқиғалар арасын байланыстырып, одан қорытынды шығаруға машықтандыру

Студенттерге Отанның тәуелсіздігі мен азаттығы үшін күрескен хандар мен батырлардың ерлігін айта отырып, жауаптылыққа, батылдыққа үйрету, патриоттық тәрбие

Шарты: Топ студенттерін 2 топқа бөлу:   1.«Алғырлар» 2.«Білгірлер».   Топ студенттерінің алдына пирамида бөліктері таратылады, әр топ ол бөліктерді құрап және оның артында жасырылған сұрақтарға жауап беру керек. Әр дұрыс жауап 5 баллмен бағаланады.

“ Кім жылдам” ойыны

10

10

9

9

8

8

7

7

6

6

5

5

4

4

3

3

2

2

1

1

«КІМ КӨП БІЛЕДІ?» СӨЗЖҰМБАҚ ШЕШУ.

м

ә

д

Е

н

и

е

т

• Қожа Ахмет Иасауи қай жерде дүниеге келді?
• 1682-1786 жылдар аралығында өмір сүрген қазақтың көрнекті биі?
• “ Қорқыт ата кітабы” тұңғыш зерттеуші немім ғалымы?
• Этика саласының негізгі зерттейтін мәселесі ?
• “ Көшпелілер философы ” атанған жырау?
• Намодизм сөзінің аудармасы?
• Қазақ хандығының құрылуы туралы жазған тарихшы

1. Егде әйелдің бас киімі.

2. Әйелдер де, ер кісілер де киетін бас киімі.

3. Қыста киетін ер адамның бас киімі.

4. Жеңсіз жеңіл киім.

5. Аяқ-киім түрі.

6. Қалыңдықтың бас киімі.

III. Жаңа сабақ

1. Жоңғар басқыншылығына қарсы

қазақ халқының күресі.

2. Отан соғысы – Аңырақай

шайқасы.

3. Жоңғар шапқыншылығының Қазақ

хандығына тигізген зардаптары

18 ғ. 30 ж-да балалар Ұлы Отан соғысы сияқты Отан соғысы болған. Қазақ хандығының 550 жылдық тарихында осынау шайқастың да өзіндік ерекше орны бар. Ол-тарихтағы осы қазақ- жоңғар соғысы. Балалар ,осы қазақ хандығының 17-18 ғ. сыртқы саяси жағдайы тіптен ауыр еді. Қазақ хандығында жүздер арасындағы тұрақты саяси және экономикалық байланыстардың болмауы, қазақ феодалдарының өзара тартысы көрші мемлекеттердің шабуылдауына жол ашты: Солтүстік – батыстан - башқұрттар; Солтүстіктен – Сібір казактары; Оңтүстіктен - Қоқан, Хиуа хандықтары; Шығыстан – Жоңғария; Оңтүстік - шығыстан - Қытай. үнемі қысым көрсетіп отырды. Ал басты қауіп шығыстан, яғни Жоңғар хандығынан төніп тұрды. Жоңғарлар - тарихи деректерде қалмақ немесе ойрат деген атаумен белгілі болған тайпалар. Жоңғарлар чорос, дөрбент, хошоут, торғауыт сияқты батыс моңғол тайпаларының XVI ғасырдың II жартысында құрылған одағы болатын. Ал XVII ғасырдан бастап Жоңғар хандығы ретінде Орталық Азияның тарих сахнасына шыққан еді. Қазақ жеріне әсіресе қауіп төндіргені – жоңғар мемлекеті. Жоңғар қоңтайшыларының басты мақсаты: -Қазақ елінің тәуелсіздігін жойып, өзіне бағындыру. -Қазақ жерін иемдену.

1723 жылы қазақ-жоңғар қатынасында қазақтар үшін аса қиын кезең басталды. Өйткені Қытай императоры Кансидің қайтыс болуын пайдаланып, жоңғарлар Қытаймен бітім жасайды. Осылайша жоңғарлар өздеріне Қытай тарапынан жасалып отырған қысым мен қауіпті тоқтатып, бытыраңқы қазақтарға қарсы барлық күштерін жұмылдыруға мүмкіндік алды. Бұл қазақ халқының тағдырындағы ең қасіретті кезең - «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» (1723-1728) нәубетіне алып келген еді. Қазақ жұртының басына түскен нәубет жөнінде Шәкәрім Құдайбердіұлы былай дейді: «... 1723 жылы қазақ, қалмақ болып жиылып соғысқанда, қалмақтың бастығы Цеван Рабдан қазақтың көбін қырып, қалғанын қуып жіберген. Сонда қазақтар аш-жалаңаш, жаяу шұбап бір көлдің басына келіп, көлді айнала сұлап жатыпты. Сонда бір ақсақал кісі айтыпты: балалар, адам бастан кешкен жақсылықты қандай ұмытпаса, жаманшылық көргенін де сондай ұмытпау керек, біздің бұл көрген бейнетіміздің аты Ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама болсын»,- дейді, мағынасы «табанымы з ағарғанша жаяу жүріп, көлді айналып жатқан күн» дегені және сол жолда айтылған қазақтың ескі өлеңі мынау:

Слайд: Батырлар

Қазақ батырлары

«Қазақ батырлары»

Қанжығалы Бөгенбай Ақшаұлы (1678 – 1775 жж.) бүкіл қазақ жастарының қолбасшысы, батыр, дипломант.

Батыр Баян

Батыр Баян

Қаракерей Қабанбай (Ерасыл) Қожағұлұлы (1703 – 1781 жж.) қолбасшы, халық батыры «Дарабоз» атанған.

Қабанбайдың әйелі ГауҺар көптеген шайқастарда батырмен бірге жүріп шайқасқан.

Наурызбай Құттымбетұлы (1706-1781жж.) Абылай ханның ту ұстаушысы үш батырының бірі.

Райымбек батыр

Абылай

Сау болыңыздар!

1. Саптама, сәукеле, қамқа, тон киім түрлерін ажыратып, айтып беріңіз.

  2. Ұлы Жібек Жолы және оның бойындағы қалаларды ата.

  3.Қазақ халқының киелі баспанасы киіз уй және оның құрылысын ата.

  4.Қазақстандағы орта ғасырлық қалалардың бөліктерін атаңыз.

  5.Орхон-Енисей жазба ескерткіштері туралы не білесіз?

  6. Әменгерлік деген не?

  7. Қазақ халқының ұлттық ойындарын атаңыз

  8. Қазақ халқы Наурыз мейрамын қалай тойлаған?

9. Дирхем дегеніміз не?

  10. Қазақстан тарихындағы 14-15 ғ.ғ. тарихи ескерткіштерді атаңыз.

  1. Төленгіттер дегеніміз кімдер?

  2. Үш жүздің құрамына қандай тайпалар кірді?

  3. “ Қазақ ” сөзінің түркі мағынасы.

  4. Қазақ хандығының насихатшысы, «көшпеләлер философы» атанған жырау, күйші?

  5. Қазақтың үш биін атаңыз?

  6. Қазақ хандығының мемлекеттік құрлымы қандай?

  7. Мұхаммед Хайдар Дулати және оның еңбегі қалай аталады?

  8. «Шығыстың Аристотелі » атанған тұлға кім?

  9. Орта ғасырлық қазақ поэзиясының сопылық бағытын дамытқан тұлға?

  10. «Құтты білік» , «Диуани Лұғат ат түрік» атты еңбектердің авторын атаңыз?