Та?ырып: ?аза?стан ?лы Отан со?ысы жылдарында

Сабақтың тақырыбы:

Қазақстан Ұлы Отан соғысы

жылдарында

Тарих пәні мұғалімі:

Кушербаева Ұ

Сабақтың мақсаты: Ұлы Отан соғысының ерлікке толы қаһарлы жылдары

бірте - бірте алыстап барады. Бірақ адамзат дүние жүзін

фашистік құлдықтан аман алып қалған халықтың ғажайып

ерліктерін ешқашан ұмытпақ емес.

Білімділік: Ұлы Отан соғысы жылдарында шайқас болған жерлерді

картадан таба білу, ерлік көрсеткен. Қазақстандық Кеңес

Одағы Батырларының ерліктерімен таныстыру батырлар

туралы мағлұмат беру.

Дамытушылық: Ұлы Отан соғысына байланысты материалдарды оқып

ізденуге, батырлар ерліктеріне баға беруге, қорытынды

жасай білуге дағдыландыру.

Тәрбиелік: Оқушылар бойында адамгершілік, патриоттық сезімдер

қалыптастыру арқылы Отанын сүюге және қорғауға

тәрбиелеу. Батырларға тағзым етуге, құрметтеуге үйрету.

ІІ ТОП «ТАПҚЫРЛАР»

ІІІ ТОП «АЛҒЫРЛАР»

Соғыстың басталуы

• 1940 жылғы 18- желтоқсан фашистік Германия басшылығы “Барбаросса” соғыс жоспарын жасады.
• Мақсаты :
• - КСРО-ға қарсы соғыс ашу.
• -”Қауырт соғыс” идеясы бойынша соғысты 1941 жылдың күзінде аяқтау.

КСРО территориясын бірнеше рейхкоммиссариатқа бөлуді көздеді :

• 1. Остланд- Беларусь пен Балтық жағалауы.
• 2. Украина.
• 3. Московия -Ресей жері.
• 4. Кавказ.
• 5. Еділ-Орал.
• 6. Гросс Түркістан ( Үлкен Түркістан)

“ Үлкен Түркістан” отарына енетін аймақтар :

• Қазақстан, Орта Азия, Татарстан, Башқұртстан, Әзірбайжан, Солтүстік Кавказ, Қырым, Шыңжан, Ауғанстаннын Солтүстігі.

Фашистік Германияның қуыршақ мемлекет құрудағы көздеген экономикалық мақсаттары:

• -Ұлы Герман империясы үшін қуатты шикізат және азық-түлік базасын жасау.
• -Кеңес елін отарға айналдырып, халықтарын қулдыққа түсіру.

1941 жыл 22 маусымда – Фшистік Германия КСРО-ға тұтқиылдан соғыс ашты. Ұлы Отан соғысы басталды.

• Еңбекшілер Отан қорғаушылар қатарына өз еркімен жазыла бастады. Алматы медицина институтының студенті Мәншүк Маметова: “Ағам да, апам да жоқ, соңдықтан менің өзімді майданға жіберуді өтінем” деп сұранды. Республикада 2 млн –нан астам адам әскери дайындықтан өтті.

Соғыстың алғаш кезенінде:

• 14 атқыштар және атты әскер дивизиясы, 6 бригада құрылып, майданға жіберілді.
• Қазақстандық 36 жеке атқыштар бригадасы 30-дан астам ұлттан құрылды.
• Алматы,Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Қырғыстаннан шақырылған жігіттерден 316- атқыштар дивизиясы (командирі – генерал М.В. Панфилов) жасақталды.
• Армия қатарына 1млн. 196164 (1 млн. 196,300)

қазақстандық қосылып, әрбір бесінші адам майданға аттанды.

• Еңбек армиясы құрылып, Қазақ КСР-нен 700 мыңнан астам адам шақырылды.
• Соғыс жылдары 27 әскери оқу орны 16 мың офицер даярлап шығарды.
• 1941-1945 жылдары әскери оқу орындарына 42 мәңнан астам қазақстандық жіберілді.

Экономиканы соғысқа бейімдеп қайта құру

• Майдандағы қазақстандықтар.
• Соғыстың алғашқы күндерінен бастап қазақстандықтар барлық майданда шайқасты. Олар Отан үшін фашистерге қарсы бағытталған ұрысқа аянбай кірісті.

Қазақстанда ұйымдастырылған көптеген әскери бөлімдер майданға жіберілді. Даңқты Брест қамалын қорғаушылардың қатарында мыңдаған қазақстандықтар болды. Олардың арасында Ғ. ұматов, В. Фурсов, К. Тұрдиев, Ш. Шолтырев, К. Иманқұлов, Е. А. Качань т. б. жаумен жан аямай шайқасып, ерліктің үлгісін көрсетті.

• 1941 жылы 24 маусымда 219 атқыштар полкі Литваның Шяуляй қаласында алғаш рет ұрысқа кірісті. Қазақстандықтар жау әскерлерімен Перемышев, Мурманск, Одесса, Севостополь, Сталинград түбіндегі, Украина, Белоруссия жеріндегі жанқиярлық қарсылығына қарамастан немістер соғыстың бастапқы кезінде үлкен басымдылыққа ие болды.
• Оның бірнеше себебі бар еді.
• 1. Басынан бақайшағына дейін қаруланған, Европаның көптеген елдерін бағындырған жау әскерінің соғыс жүргізу тәжірибесі мол болды.
• 2. тұтқиылдан жасалған шабуылға Кеңес әскерлері әзір емес еді.
• 3. Кеңес әскерін қайта құру, қаруландыру тиісті дәрежеде болмады.
• 4. 1939 – 1940 жылдардағы Қызыл Армияны тазалау кезінде әскердің көптеген қолбасшылары, жоғары, орта буындағы офицерлері ұсталып атылып кетті. Осының бәрі Қызыл Армия бөлімдерінің соғыстың бастапқы кезінде үлкен сәтсіздікке ұшырап, мыңдаған жауынгерлерден айырылуына соқтырды.

• Москва шайқасы (1941 жыл 30 қыркүйек – 1941 жыл 6 желтоқсан).
• Қазақстандықтардың жауынгерлік даңқы, әсіресе, Москва түбіндегі шайқаста шықты.
• Республикада жасақталған 316 – атқыштар дивизиясына Маскваға апаратын негізгі өзекті жолдың бірі – Волокаламск тас жолын қорғау тапсырылды.
• Мұнда Бауыржан Момышұлы басқарған 1075 ұлан атқыштар полкі жау шабуылына ерлікпен тойтарыс берді.
• 28 танк жоюшылар («28 панфиловшы») тобы Дубосеково разъезінде жаудың 18 танкісін жойып жіберді. Ротаның саяси жетекшісі В. Г. Клочков «Россия кең – байтақ, бірақ шегінерге жер жоқ, артымызда Москва» ұранын көтерді. Оның бұл сөзі бүкіл майданға тарады. Кейіннен «28 панфиловшы» ерлігі аңызға айналды. Олар қасық қаны қалғанша шайқасты. Бәрі дерлік қаза тапты, бірақ жауды өткізбеді.
• Сондай – ақ Москва қорғау тарихына панфиловшылар дивизиясы бөлімдерінің саяси жетекшілері П. В. Вихров, М. Габдуллин, автоматшылар Т. Тоқтаров, Р. Амангелдиев мәңгі өшпес із қалдырды.

• Москва шайқасының тарихи маңызы:
• - Гитлершіл басқыншылардың Москва түбінде талқандалуы жау әскерлерінің рухын түсірді,
• - Гитлердің қауырт соғыс жоспары «Блицкриг» біржола күйреді,
• - Қенес армиясы стратегиялық бастаманы қолға алып, түбейгейлі бетбұрыс басталды.

• Ленинград шайқасы (1941ж.-1943 ж.-қантар).
• Қазақстандық әскери құрамалардың үштен бірі Ленинград түбінде соғысты. 316-атқыштар дивизиясы (1941 ж. 9 қыркүйек) және 314-дивизия Ленинград облысының 22 елді мекенін азат етуге, «өмір жолын» салуға қатысты .

• Балтық флотындағы «Киров» Қызыл Тұлы крейсерінде 156 қазақстандық шайқасып, ерліктері үшін ордендер мен медальдармен марапатталды.
• Ленинград шайқасына қатысқан қазақстандықтар:
• 1. Партия ұйымдастырушысы Султан Баймағанбетов А. Матросовтың ерлігін қайталап жау дзотын кеудесімен жауып, Батыр атанды.
• 2. 372-атқыштар дивизиясының 1236-атқыштар полкі 5-атқыштар ротосының бөлімше командирі Қойбағаров ұрыста неміс траншеяларына бірінші болып кіріп, ержүректілік көрсетті.
• 3. 48-атқыштар дивизиясының атақты мергені Дүйсенбай Шыныбеков шайқасты. Қазақстандық әскери құрамалардың үштен бірі Ленинград түбінде шайқасты.

• 314-дивизияның мергендер қозғалысын Солтүстік Қазақстан облысындағы Степан Разин атындағы ауылшаруашылық артелінің бұрынғы колхошысы, қатардағы жауынгер Г.П. Зубков бастады.
• 4. Ленин қаласы үшін болған шайқастарда артеллериялық бақылау аэростаттарының дивизион командирі С. Жылқышев та ерекше көзге түсті.
• Ленинград қоршауының аса қиын кездерінде оны қорғаушылар бүкіл Кеңес мемлекеті халықтары тарапынан қолдау жасалғанын үнемі сезеніп отырды.
• 1941 жылғы қыркүйектің ауыр күндерінда қазақтың халық ақыны Жамбыл ленинградтықтарға «Ленинградтық өренім» деген жырын арнап, онда көп үлттық еліміздің бүкіл енбекшілірінің ойпікірін, сезімі мен аландатушылығын білдірді.

• Ақын жыры достықтың шынайы ән ұранына айналды. Қоршау жылдарында 850 мыңға жуық бейбіт тұрғын қаза тапты. 1943 жылы қаңтарда 900 күнге созылған Ленинград қоршауы бұзылды, ал 1944 жылы Ленинград басқыншылардан толық азат етілді.
• Ленинград шайқасының тарихы маңызы
• - Гитлершіл Германияның ірі жеңілісі болды,
• - Халықтар достығы мен ерлігінің көрінісі болды.

• Сталинград шайқасы
• (1942 ж. шілде- 1943 ж. ақпан).
• 1942 жылы 17 шілде Сталинград түбіндегі кескілескен ұрыстар басталды. 1942 жылы күзде Сталинград шайқасының жалыны Батыс Қазақстан даласына жетті. 1942 жылы күзде КСРО жоғарғы Кенесі Төралқасының жарлығымен Каспий алабында соғыс жағдайы енгізілді, ал 1942 жылғы қыркүйектің 1-інде Атырау қорғаныс комитеті құрылды. 1942 жылғы қыркүйектың 15-інде облыстық мемлекеттік қорғаныс комитеті соғыс жағдайын енгізді, ал 1942 жылы 26 қазанда Орал аймағы әуе шабуылынан қорғану бөлімдерінің қатарына енгізілді .

• 1943 жылғы желтоқсанда белгіленген шекара бойынша Қазақстан Сталинград облысымен шектесті (Каспий теңізінен Александров – Гайға дейнгі 500 км.)
• 1942 жылы 9 қазанда Қазақ КСР үкіметі Сталинград майданының ең жақын тылы Қазақстан екенін, сондықтан бұдан артық шегінетін жер жоқ екенін айтып, Сталинградты қорғаушы жерлестеріне үндеу тастады.
• Батыс Қазақстан жерінде алты қорғаныс шебі, Сайхан, Орда, Чапаев, Тайнақ аудандарында арнайы аэродромдар салынды. Ақтөбе облысында да қорғаныс қүрылыстары салынды.
• Сталинград майданының көптеген әскери бөлімдері, материалдық, техникалық базалары Батыс Қазақстанда орналастырылды. Орал қаласында әскери байланыс торабы орналасты Батыс Қазақстан жерінде 70-ға жуық әскери госпиталь жұмыс істеді. Гитлерлік ұшақтар Сайхан, Жәнібек, Шұңғай станцияларына шабуыл жасап, 7 млн. сом шығын келтірілді.

• Сталинград майданың барлық жағынан Қазақстан қамтамасыз еткен. Осында көптеген әскери техника жөндеуден өтті. Мысалы, бір ғана Ақтөбеде ай сайын 30 ұшақ құрастырылды. Каспий бассейнде орналасқан Гурьев майданы Орта Азиямен, Кавказбен байланыстыратын негізгі көпірге айналды. Қазақстан жерінде құрылған 292, 387-атқыштар дивизиясы, 81-атты әскер дивизиясы т.б. Сталинградты қорғауға тікелей қатысты. Сталинградтың түбінде көптеген Қазақстандықтар ерліктің небір тамаша үлгісін көрсетті.

• Жамбылдың ұлы Алғадай Сталинград түбінде ерлікпен қаза тапты. Г.Сафиулин, М.Баскаков сияқты азаматтардың басқарған әскери бөлімдері жауды талқандау барысында көп үлес қосты. Мысалы, М.А.Баскаков басқарған батареяның 43 зенитшісі трактор заводын қорғап, жаудың 11 танкісін жойып жеберді. 36 зенитші қаза тапты, бірақ бір адам да шагінбеді. 1942 жылы 19 желтоқсанда қарағандылық ұшқыш Нуркен Әбдіров Боховская-Пономаревка ауданындағы әуе шайқасында ұшағын жау танкілері шоғырына қүлатып, ерлікпен қаза тапты.
• 29 және 38-атқыштар дивизиясының жауынгерлері жауды Сталинградтың Киров ауданына енгізбей, танкі мен зеңбіректер жөндейтін заводттың тоқтаусыз жұмыс істеуін қамтамасыз етті.
• 1943 жылы бұл дивизиялар 72 және 73-гвардиялық дивизияларға айналып, «Сталинград дивизиясы» құрметті атағына ие болды. Оңтүстік Қазақстандық жауынгері Толыбай Мырзаев «Павлов үшін» қорғауға ерлік көрсетті.

• Сталинград түбінде қазақстандықтар К.Сатпаев пен А.А.Бельгин өздерінің ерлігі нәтижесінде Кеңестер Одағынын батыры атағына ие болды.
• 116-атқыштар дивизиясы, 565-атқыштар полкінің 7-ротасының жаунгерлері Сталинград көшелерінде ерлікпен шайқасты. Олардың ерлігі құрметіне Сталинградта «Қазақ» көшесі ашылды. 11 жауынгер 300 фашистке қарсы шайқасып, түгел қаза тапты (араларында Лениногорскілік комсомол Кәміл Хузин болды). Ержүрек жауынгерлер қорғаған төбе «Шығыстың 11 батырының төбесі» деп аталады. Қазақстандық Т.С.Позолотин басқарған 17-гвардиялық танк полкі Еділ жағасындағы ірі операцияларда шешуші роль атқарды. Сөйтіп, 1943 жылғы қыста Сталинград түбінен жау 600-700 км. жерге қуылды.

• Сталинград шайқасының жарығы маңызы.
• Сталинград шайқасы соғыс тарихында ерекше орын алды.
• -Екінші дуниежүзілік соғыстағы түбегейлі бет бұрысқа шешуші үлес қосты.
• -Қызыл Армия стратегиялық инициативаны берік қолға алды.
• -Гитлерлік Германияның тағдырының шешілу ұақытын жақындата түсті.
• -Еділдегі (Волгадағы) шайқас бүкіл дүниежүзілік тарих шежіресіне ұмытылмас ерлік беттерін қосты.

• СТАЛИНГРАД ШАЙҚАСЫНЫҢ ТАРИХИ

МАҢЫЗЫ НЕДЕ?

2. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚАНДАЙ ӘСКЕРИ

ҚҰРАМАЛАР МЕН БӨЛІМДЕР БОЛДЫ?

• ҰЛЫ ОТАН СОҒЫСЫНЫҢ

ТАРИХИ МАҢЫЗЫ НЕДЕ?

2. ПАНФИЛОВ БАСҚАРҒАН

ДИВИЗИЯ ҚАЙ ҚАЛАДА

ЖАСАҚТАЛДЫ?

Қазақстан Ұлы Отан соғысының аяқталу кезеңінде (1944-1945 жж.)

• Қазақстандық жауынгерлер Украинаны, Белоруссияны, Балтық бойын, Молдовияны азат етуге қатысты. Мыңдаған қазақ жігіттері Кеңес әскерінің құрамында Шығыс Европа халықтарын Гитлердің тепкісінен азат етуіне ат салысты.
• 1-Украин майданы учаскелерінің бірінде біздің жауынгерлік қатарымызға фашистік танкілер лап қойды. Жаудың біраз танкісі қиратылды, бірақ фашистік танкілер ілгері ұмтылуын тоқтатпады. «Жолбарыс» танкісінің қарсы алдынан сапер Абдолла Усенов қарсы жүріп, кеудесіне танкіге қолданылатын минаны қысып, қаймықпай шынжыр табан астына құлады, сұмдық жарылыс жер сілкіндірді.

• Әрқайсысы 200-ден астам жауынгерлік ұшу сапарын жасап, бірнеше жүз фашистерді жоқ қылған шабуылшы ұшқыштар: Талғат Бигельдиновке, Леонид Бедаға және Павловқа, соңдай-ақ 37 ұшақты және топтасып жүргізілген ұрыстарда жаудың тағы 6 ұшағын (самолет) атып түсірген Сергей Луганскийге екі мәрте Кеңес Одағының Батыры атағы берілді.
• Кеңестік Шығыс әйелдері арасынан бірінші болып Ленин орденімен және Алтын жұлдыз медалімен марапатталғандар-қазақ қыздары: пулеметші Мәншук Маметова мен 54-атқыштар бригадасының Мергені (снайпер) Әлия Молдағұлова болды.
• 1945 жылдың қысқы операцияларда кеңес әскерлері жаудың «Солтүстік», «Орталық», «Висла», «Оңтүстік» армиларының ірі топтарын талқандады. Қызыл Армия Польшаны азат етуді аяқтап, Венгрияны және Чехословакияның едәуір бөлігін азат етті, Венаны алып, Шығыс Пруссияға кірді, Одер және Нейсе өзендеріне шығып, Померанияға, Брандербург пен Силезияға тереңдеп енді.

• 1945 жылғы сәуірдің 16-ында Берлин операциясы басталды. Оған 3,5 млн.-ға жуық адам, 52 мың зеңбірек пен миномет, 7750 танкпен өздігінен жүретін зенбірек, 10800 ұрыс ұшағы қатысты. Балтық теңізінен Судет тауларына дейінгі 700 км-лік өңірде ұрыс қимылдары жүргізілді. Батыл қимылдар жасап, Кеңес әскерлері мамырдың 2-інде Германияның астанасы Берлинді толық бақылауына алды. Берлин операциясы барысында Кеңес жауынгерлері ержүректілік, ерлік және жоғары шеберлік көрсетті.
• Кеңес Одағының батыры, Қазақстан республикасының қорғаныс министрі Сағадат Нұрмағамбетов те Берлин үшін ұрыстарға өз жауынгерлерін бастап кірді. Берлинге шабуыл жасауға жерлестеріміз Есжанов, И.Я.Сянов, Х.Қайдаусов, З. Тұрарбеков, Х. Көбеков, Т. Бигелдинов, А.Еремеев, Н.Шелихов және т.б. көптеген адамдар қатысты. Жас офицер Р.Қанқарбаев өзінің досы Г.Булатов пен бірге рейстаг терезелерінің біріне алғашқыларының бірі болып алқызыл Жеңіс туын желбіретті, ал Орал өңірінің жас офицерлері Қ.Меденов пен Р.Қараманов Берлин ратушасының төбесіне тікті.

• Қазақстандықтар партизандық қозғылысқа белсене қатысты. Толық емес мәліметтерге қарағанда Украинаның партизандық құрамалары мен отрядтарында 1500, Ленинград облысында 220-дан астам қазақ жігіттері соғысқан. Белоруссияның әр түрлі аудандарында әрекет еткен 65 партизандық бригадалар мен шоғырларда 1500-ден аса қазақстандықтар болған. Партизан қозғалысына қатысқан даңқты қазақ жігіттері: Ғ.Ахмедьяров, Ғ.Омаров, В.Шарудов, Қ.Қайсенов, Ә.Шәріпов, Ә.Жангелдин, Ж.Саин, Н.Көшекпаев т.б. есімдері бүгінде зор қүрметке ие болды.

• -1945 жылы 2 мамырда Берлин қаласы алынды.
• -1945 жылғы 8 мамыр-фашистік Германияның тізе бүккендігі туралы шартқа қол қойылды.
• -1945 жылғы 9 мамыр-Қызыл Армия жеңіске жетіп, Ұлы Отан соғыс аяқталды.
• 1945 жылғы 9 тамыз-одақтастық міндеттемелерге сәйкес КСРО соғыстың соңғы ошағы Жапонияға қарсы соғыс басталды. Қиыр шығыста Жапониянияға қарсы соғысқа аттанған әскери бөлімдер арасында қазақстандық құрамалары да болды. Тынық мұхит флоты әскери-әуе күштерінің 12-шабылдаушы авиация дивизиясының звено командирі,көкшетаулық Михаил Янко 1945 жылғы тамыздың 10-ында Гастэллоның ерлігін қайталады.

• Жапонияға қарсы шайқастарға Ақтөбеде құрылған 74-жеке теңіз атқыштар бригадасының негізінде ұйымдастырылған 292-атқыштар дивизияның жауынгерлері Кеңес Қарулы Күштері дәстүрінің даңқын шығарды. Забайкалье сонан соң 1-Қиыр Шығыс майдандары әскерлерінің құрамында қазақстандық 129-миномет полкі шайқас жүргізді. Қазақстан минометшілері батылдық және ерлік көрсеткені үшін 2027-жауынгерлік ордендер мен медальдарға, соның ішінде 14 адам «Кореяны азат еткені үшін», 234 адам «Жапонияны жеңгені үшін» медальдарына ие болды.

• Қызыл Армияның Қиыр Шығыстағы соғысы 24 күнге созылды.
• 1945 жылғы 2 қыркүйекте Жапония жеңілгендігі туралы шартқа қол қойды. Сөйтіп, екінші дүниежүзілік соғыс аяқталды.
• Ұлы Отан соғысындағы ерліктері үшін Кеңес Одағының Батыры атағын алғандар:
• 1.Барлығы-11600 адам;
• 2.Қазақстандықтар-497, оның ішінде қазақтар-97;
• 3.Қазақ қыздары-2.
• Екі мәртебе Кеңес Одағының Батыры атағын алғандар: Талғат Бигелдинов, Леонид Беда, Иван Павлов, Сергей Луганский.

• Үш мәртебе Кеңес Одағының Батыры атағын алған: И.Н.Кожедуб- Шымкентте орналасқан Чугуев әскери авиация училищесі түлегі.
• Солдат ерлігі орденінің толық иегері-142 қазақстандық. Кеңес Одағының орден, медальдарымен марапатталған қазақстандықтар-96638.
• Жалпы екінші дүниежүзілік соғыстағы жеңіс Кеңес Одағына қымбатқа түсті. Елдің 27 млн астам адамдары соғыста қаза болды. Оның 603 мыңы (400 мың) қазақстандықтар.
• Тарихи маңызы. 1) Гитлерлік Германия мен империяліктік Жапонияны жеңуде негізгі еңбек сіңірген Кеңес халқы. 2) Кеңес халқы өз Отанының бастандығы мен тәуелсіздігін сақтап қалды. 3) Кеңес халқы өзінің ерлік күресімен Европаның халықтарын фашистік езгіден құтқарып қалды.

«Кеңес Одағы батыры» атағын алғандар.

«Халық қаһарман» атағын алғандар

• Төлеген Тоқтаров

• Қасым Қайсенов

2. Сұлтан Баймаханбетов

2.Рақымжан Қошқарбаев

3. Нүркен Әбдіров

3. Бақтыораз Бейсенбаев

Ғани Сафиуллин

Рақымжан Қошқарбаев

БАҚТЫОРАЗ БИСЕКБАЕВ

МӘЛІК ҒАБДУЛЛИН

БАУЫРЖАН МОМЫШҰЛЫ

Мәншүк Мәметова

“ Көкпар” ойыны

Гитлердің “Барбаросса” соғысы жоспарының мәні неде?

1

Кеңес Одағы үшін бұл соғыс не үшін Ұлы Отан соғысы болды?

2

3

Соғыстың алғашқы жылдарында республика экономикасында қандай өзгеріс болды?

4

Қазақстанға не себептен басқа жақтардан

фабрика зуаыттар көшірілді?

НАЗАРЛАРЫНЫЗҒА

АЛҒЫС

БІЛДІРЕМІН