Презентация. К?шпелі ж?не отыры?шы м?дениеттер

Сабақтың тақырыбы: «Жартылай көшпелі және отырықшы

мәдениеттердің өзара әсері»

Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Оқушыларға көшпелі мал шаруашылығының қалыптасуы мен пайда болу себебін, малшылардың ғасырлар бойы мал өсіру, баптау мәдениетін сақтай отырып, үзбей көшіп жүруін және баспаналары туралы ашып айтып, жаңа сабақты меңгерту.
Дамытушылық: Қала және дала тұрғындарының материалдық және рухани мәдениетін ашуға ой қозғау;

Тәрбиелік: Қазақ халқының салт дәстүрін, тарихын, тыныс тіршілігін білуге құрметтеуге баулу.

Сабақтың әдісі: СТО стратегиясы (ой қозғау, топтастыру, ассоциация, ойталас, қызығушылықты ояту, венн диаграммасы), бағалау парағы.
Сабақтың түрі: біріккен сабақ.
Оқытудың формасы: топтық жұмыс.
Көрнекілігі: Интерактивті тақта, слайдтар,тірек сызбалар
Пәнаралық байланыс: Тарих, география, әдебиет, биология, технология.
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру.
Сабаққа психологиялық даярлық, Оқушыларды топқа бөлу,

Мұғалім сөзі:
Сәлеметсіз ме?, құрметті ұстаздар мен оқушылар, бүгінгі тарих сабағымызға қош келдіңіздер! Сабағымызды « Кім жылдам?» ойынынан бастайық.
ІI. Қызығушылығын ояту кезеңі:
« Кім жылдам?» ойыны.(әр топқа сұрақтар қойылады, тез жауап беруі керек).
Үй тапсырмасын үш оқушыдан сұрау, білімдерін тапсырма бойынша тексеремін.
Үй тапсырмасын бекіту:
Ой қозғау.( оқушыларға сұрақтар қойылады, олар ойланып жауап беруі керек).
а) Осыдан 3 мың жылдай бұрын Қазақстан даласындағы тіршілік орта өзгерді Адамдар соған орай шаруашылықтың қандай тәсілін ойлап тапты?
б) Көшпелі мал шаруашылығы пайда болуының себептерін атап көрсетіңдер:
III. Жаңа мағынаны тану:
Жаңа сабақты меңгерту. (Жаңа сабақтың жоспары слайдтың көмегімен интерактивті тақтадан көрсетіледі).
Жоспары:
1. Дәстүрлі мал шаруашылығындағы көші – қон.
2. Көшпелілердің баспанасы.
Дәстүрлі мал шаруашылығындағы көші - қон
Көктеу, жайлау, күзеу, қыстау
Көшпелі мал шаруашылығының бірнеше түрі болды. Батыс және Орталық Қазақстанда таза көшпелі тұрмыс қалыптасты. Шығыс Қазақстанда, Алтай мен Тянь-Шань тауларында, Жетісудың таулы аймақтарында жартылай көшпелі мал шаруашылығы дамыды. Қазақстанның оңтүстігінде Сырдария, Шу, Келес өзендерінің аңғарында отырықшы шаруашылық дамыды. Көшпелілік бірден пайда болмаған. Оның пайда болуының, дамуының өзіндік заңдылықтары, себептері бар.

Малшылықтың алғашқы түрі — үй маңында мал өсіру болды. Ал «Көшпелі мал шаруашылығы қалай пайда болды?» деген мәселеде әр түрлі пікір бар. Кейбір ғалымдар: «Отырықшы малшылық біртіндеп дамып, мал басы өседі. Мал басы өскен сайын жайылымды кеңіту, жайылым ауыстырып отыру қажеттілігі туады. Бұрынғы отырықшы малшылар біртіндеп жайылым ауыстырып, жылжып көшуге мәжбүр болады. Сөйтіп, көшпелілік қалыптасты», — дейді. Ал енді бір зерттеушілер бұл жағдайды қола дәуірінің соңындағы климат жағдайының өзгеруімен — Еуразия даласындағы қатты құрғақшылықтың басталуымен түсіндіреді. Көшпелі қоғам тарихын зерттеуші ғалымдар басқа да көптеген себептер бар дейді. Олар: мал басының өсуі, ерте темір дәуірінің басында бақташының атқа мінуі, біртіндеп жылқыны мініске үйретіп, алдымен, сүйек ауыздықты, содан соң қола, кейініректе темір ауыздықты, одан үзеңгіні, ертоқымды пайдалануы көшпелі мал шаруашылығының дамуына, ғасырлар бойғы мал бағудың тәжірибесінің қалыптасуына негіз болды. Көшпелілік тек шаруашылықты жүргізудің түрі ғана емес, бұл тұрмыс - тіршіліктің де түрі.
Көшпелілердің баспанасы

Киіз үй өте қарапайым әрі тұруға қолайлы. Оны аз уақытта, шамамен, бір сағат ішінде тігуге және жығуға болады. Жүк арту үшін бір түйе немесе екі ат жеткілікті болған. Тіршіліктің көзі мал болған халық оның өнімдерін пайдалануды да үйренеді. Етін, сүтін тамаққа, терісін, жүнін киімге, үй тұрмысына, тіпті сүйегі мен мүйізін де қажетіне жаратты. Көшпелі тұрмыс қалыптасуы барысында, алдымен, сүйретпелердің, одан соң арбаның шығуының да маңызы зор.

Көшпелілер баспанасының алғашқы түрі арба үстіне орнатылған басқалқа, қос, күрке. Бара-бара көшпелілер көші-қонға ыңғайлы кереге, уық, шаңырақты киіз үйді ойлап тапты. Көшпелілердің ыдысы да көшуге ыңғайлы, сынбайтын, икемді материалдан — ағаш, теріден жасалды. Б. з. д. 1 - мыңжылдықтың ортасына қарай
көшпелі шаруашылық иен тұрмыстың жаңа жетістіктері пайда болды. Олар — темір үзеңгінің шығуы, ағаш ердің таралуы (бұрын тоқым сияқты жұмсақ ер болған), кереге, уық, шаңырағы бар киіз үйдің шығуы, т. б.

IV. Ой толғаныс. (топпен жұмыс)
Жұмыс барысы:
1. Жеке жазады.
2. Шағын топта талқылайды.
3. Спикер қорғайды.
Әр топтан спикер шығып, өз ойларын жеткізеді.
Кубизм стратегиясы.
1. Зерттеңіз.
Көшпелілер нені білуге тиіс еді зерттеп, анықтама беріңіз.
2. Суреттеңіз.
Көшпелілердің киіз үйі туралы суреттеп айтып беріңіз
3. Талқылаңыз.
Көшпелі мал шаруашылығының түрлерін талқылаңыз.
4. Салыстырыңыз.
Көшпелілердің тіршілігін отырықшы егіншілердің өмірімен салыстырып, сипаттама беріңіз.
Топтастыру әдісі. (оқушыларға топтық тапсырма)
І - топ. Ой қорғау. «көшпелі», «отырықшылық», «көшпелілер», «Наурыз мейрамы» сөздеріне сипаттама.
ІІ - топ. Жылдың төрт мезгіліне немесе төрт түлікке байланысты мақал – мәтелдер.
ІІІ - топ. Жылдың төрт мезгілі тақырыбына арналған өлең жолдарын айтып беріңдер.
IV - топ. Төрт түлікке байланысты жұмбақтар айтып беріңдер.

Сабақты бекіту сәті. ( бекіту сәтінде берілген тапсырмалардың барлығын оқушылар интерактивті тақтада орындайды).
Шығармашылық тапсырма
а) Ежелгі Қазақстан Тұрғындарының көшпелі малшылық үшін таңдаған мал түрлерін жазыңдар.
1._____________________________
2._____________________________
3._____________________________
4._____________________________
б) Олар неліктен осы малдарды таңдады?
_______________________________
_______________________________
2 - тапсырма.
Қойлар, жылқылар тебіндеп жайылады. Тебіндеп жайылу деген не?
__________________________
3 - тапсырма.
Сөз табыңдар:
Сөз әріптерден тұрады. Бірнеше әріптен сөз құрауға болады. Мысалы, ТАРИХ сөзімен АР, ХАТ, ТАР, ХИТ, ТИР сөздерін жасауға болады. КӨШПЕЛІ сөзінің құрамындағы әріптерден бірнеше сөз құрап көріңдер.
Венн диаграммасы:
Көшпелілердің тіршілігін отырықшы егіншілердің өмірімен салыстыр.

Үйге тапсырма:
1. «Көшпелі өмір салт» тақырыбына тарихи эссе жазу.
2. «Көшпелі бақташылық – шаруашылықтың негізгі түрі» тақырыбын мазмұндау.

Бағалау: Бүгін сабаққа жақсы қатысып, өз пікірлеріңді білдірдіңдер. Қолайлы орта жасалды. Ендеше сабаққа қатысқан топтарды бағалайық. Топ басшылары бағалау парағын өткізіңіздер.
Шығу парағын толтыру. Бүгінгі сабақ бойынша шығу парағын толтырайық:
1. Нені үйрендік?
2. Сұрақ, пікіріңіз
3. Ұсыныс.
Оқушылардың ұсыныс, пікірлері жазылып, сабақ мұғалім сөзімен қорытындыланады.

• Түрік қағанатының өмір сүрген мерзімі

(552-603жылдары)

• Түрік қағанатының негізін қалаған кім?

(Бумын қаған)

• Сұлу қағанның арабтар қойған аты қандай?

(сүзеген, мүйізді)

• Тараз қаласын астана еткен қай қаған?

(Сұлу қаған)

• Оғыз мемлекетінің өмір сүрген уақыты

( 9 ғасырдың соңы 11 ғасырдың ортасы)

• Оғыз мемлекетінің орталығы

( Янгикент)

• «Оғыз» сөзінің мағыналары

(«уыз», «өгіз», «садақтың оғы»)

• Оғыздар 24 тайпадан тұрды деп жазған кім?
• (Махмут Қашқари)
• Атабектер деген кімдер?

(иналды тәрбиелеушілер)

• Оғыздар Киев князі Святославпен бірігіп кімдерді жеңді?

(хазарларды)

• Шахмәлік қай жылы қайтыс болды?

(1043 жыл)

• Қимақтар Монғолияның солтүстік батысын қай ғасырда мекендеген?

(7 ғ басы)

• Қимақ қағанатының орталығы қай қала?

(Имақия)

• «Шаруалар өз мырзаларының малдарын бақты.........қысқа аранап олар әрқайсысы өздерінің шама шарқына сай қой, жылқы, сиыр етін сүрлеп алады» деп жазған кім?

( Гардизи)

• Қимақ шонжарлары ислам дінін нешінші ғасырдан бастап қабылдады?

(10 ғ)  

Түрік қағанаты (552-603 жж)

Батыс Түрік қағанаты (603-704 жж)

Түргеш қағанаты (704-756жж)

Ерте орта ғасырлардағы мемлекеттер

Қарлұқ қағанаты (756-940 жж)

Оғыз мемлекеті (IX ғ.соңы-XІ ғ.ортасы)

Қимақ қағанаты (IX ғ.соңы-XІ ғ.басы)

Қазан айының оны

Екінші тарау

§8. ЖАРТЫЛАЙ КӨШПЕЛІ ЖӘНЕ ОТЫРЫҚШЫ МӘДЕНИЕТТЕРДІҢ ӨЗАРА ӘСЕРІ

ТОПТЫҚ ЖҰМЫС

Жартылай көшпелі мәдениет және жартылай көшпелілердің материалдық мәдениеті

Қыш құмыра жасау, металл өңдеу

Сауда мен ақша айналымы

Қала мәдениетінің дамуы және қала мен дала тұрғындарының материалдық мәдениеті

І ТОП ІІ ТОП ІІІ ТОП

Мал басын өсірудің едәуір дамыған уақыты – қола дәуірі

Темір дәуірінде көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығы кең өріс алды

Қыстаулар Іле, Шу, Сырдария, Ертіс өзендерінің бойларында қалың қамысты, таудың күнгейлі шатқалдарында кездеседі.

Ер адам күнделікті тұтыну құралдарын өзімен бірге алып жүруіне ыңғайлы шонданайы, оқшантайы, қыны болған.

Түріктер қажетті киімдердің барлық түрін өздері тігетін болған.

Цитатель

Бұл қаланың орталық бөлігінде бай-шонжарлар тұрады

Шахристан

Екінші дәрежелі үйлерде тұрмысы орташа қалыптағы қала тұрғындары, қолөнер шеберлер тұрады

Рабад

Үшінші бөлікте сыртынан қоршай орналасқан егіншілер , кедейлер тұрады

Қалалардың құрылыс жүйесі үш бөліктен жасалған

Сауданың жандануы

• Халықаралық сауда

• Қалалар аумағындағы сауда

• Қалалықтардың дала тұрғындарымен сауда байланысы

Тұлғаны таны

Тұлғаны таны

Тұлғаны таны

Тұлғаны таны

Тұлғаны таны

Тұлғаны таны

Тұлғаны таны

Тұлғаны таны

• «Дәл табайық» ойыны.

• ____ ____ адам баласының ең алғашқы айналысқан кәсіптерінің бірі.
• Мал басын өсірудің едәуір дамығын уақыты ____ _____ .

3. Темір дәуірінде _____және _____ ______ мал шаруашылығы кең өріс алады.

4. Бұл қала Махмут Қашғаридың жазуына қарағанда, ______ деп те аталған.

5. Ал Жетісу аймағында _______, ________ Алмалық, Қойлық қалаларының болғаны белгілі.

6. Үйге жылу беретін, тамақ жасайтын _____ ______ болған.

7. Жол бойында жатқан Суяб, _____, ______ қалалары арқылы сауда керуендері жүрген.

8. Жетісудан табылған түргеш теңгелері Соғды, ______, ______ ______ және т.б. жерлерден де кезіккен.

I. « Дәл табайық» ойынының жауабы.

1. Мал өсіру адам баласының ең алғашқы айналысқан кәсіптерінің бірі.

2. Мал басын өсірудің едәуір дамығын уақыты қола дәуірі .

3. Темір дәуірінде көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығы кең өріс алады.

4. Бұл қала Махмут Қашғаридың жазуына қарағанда, Сайрам деп те аталған.

5. Ал Жетісу аймағында Тараз , Талхир , Алмалық, Қойлық қалаларының болғаны белгілі.

6. Үйге жылу беретін, тамақ жасайтын қазан – ошақтар болған.

7. Жол бойында жатқан Суяб, Тараз , Испиджаб қалалары арқылы сауда керуендері жүрген.

8. Жетісудан табылған түргеш теңгелері Соғды, Ферғана , Батыс Сібір және т.б. жерлерден де кезіккен.

Тізбектелген кестемен жұмыс

Қыш құмыралардың сапасы қандай болды?

Қыш құмыралардың сапасы жоғары дәрежеде мықты болды

Металл өңдеушілердің құралдарын атаңыз

Темір шот, қайла, балға, ағаш, темір сыналар

Сауда неше бағытта жүрді және оларды атаңыз

Сауда үш бағытта жүрді

Венн диаграммасы

Қала тұрғындарының

материалдың мәдениеті

Жартылай көшпелілердің

Материалдық мәдениеті

Ортақ белгілері

Тұрғын

үйлер, жерлеу

рәсімі және

экономикалық

байланыс

«Ойлан тап» ойыны

1

Көшпелі мал шаруашылығының қандай түрлері бар? Көшпелі мал шаруашылығының пайда болуына не себеп болды?

2

Жартылай көшпелі мәдениетпен отырықшы мәдениеттің айырмашылығы неде?

Материалдық мәдениет дегеніміз не?

3

Рухани мәдениет дегеніміз қандай мәдениет?

4

«Ойлан тап» ойыны

1

Саудамен айналысқан қандай ірі қалаларды білесіңдер?

2

Көшпелілер малдың қай түрін көбірек өсірген, не себептен?

Қыш құмыралардың сапасы болды ма? Не себептен?

3

Қандай керек-жарақтар ілінген кісіні беделді де үстем деп санаған?

4

Бүгінгі сабағымыз сәтті өтті!