Орыс демократиялы? м?дениеті ж?не ?аза?ты? ?лы ?алымы Шо?ан Уалиханов

Тақырыбы:

«Орыс демократиялық мәдениеті және қазақтың ұлы ғалымы Шоқан Уалиханов»

Мақсаты:

Білімділік: Оқушыларға орыс демократиялық мәдениетін, қазақтың ұлы ғалымы Ш.Улихановты, Шоқан Уалихановтың өмірі мен шығармашылығы туралы баяндау, қысқаша түсіндіру.

Дамытушылық : Оқушылардың білімдерін арттыру мақсатында тақырып бойынша тапсырмалар орындап, қосымша мағлұматтар беру.

Тәрбиелілік: Оқушыларды орыс мідениетіне қызықтыру, өз елінің мәдениетін білуге баулу. Қазақтың ұлы ғалымы Шоқан Уалихановты құрметтеуге шақыру.

Тапсырма №1. «Сұраққа тіке жауап»

• Ұйғырлар мен дүнгендер Қазақстанның қай өлкесіне қоныс аударды?
• Маньчжур – Цин әулетінің өктемдігіне қарсы ұйғыр және дүнген халықтарының азаттық күресі қай жылы болды?
• 1862 – 1877 жылғы ұйғыр, дүнген халықтарының азаттық күресіне кімдер қатысты?
• 1881 – 1883 жж. Қазақстанға қанша дүнген көшіп келді?
• 1881 – 1883 жж. Қазақстанға қанша ұйғыр қоныс аударды?

Жетісу өлкесіне

1862 – 1877

жылдары

торғауыт, қырғыз,

өзбек, қазақ

5000

45000

• Ұйғырлардың Жетісуға қоныс аударуы нәтижесінде, қазіргі Алматы облысының жерінде ұйымдастырылды?
• Ұйғыр халқы негізінен егін шаруашылығына қолайлы өзеннің бойында орын тепті?
• 1905 ж. Қазан қаласында басылып шыққан Муссон бен Айса Сайрамидің еңбегі?
• 1897 жығы жалпы санаққа қарағанда дүнгендердің саны қанша?
• 1897 жылғы санақ бойынша ұйғырлардың саны қанша?

Алты ұйғыр

болысы

Шелек, Шарын,

Талғар, Үсек т.б.

«Он екі мұқам»

14 136

55 999

Тапсырма №2 . «Толықтыру тест»

Қашан?

Қайда?

Қандай оқиғалар болды?

1862-1877 жылдары

Маньчжур – Цин әулетінде

Ұйғыр мәдениетінде

Музыка өнері, әні мен биі , яғни рухани мәдениеті нәтижелі болды

1905 жылы

Ұйғыр ауыз әдебиетінің тамаша туындылары жарыққа келді.

III. Үй жұмысын қорытындылау «Венн диаграммасы»

Ұйғырлар

Дүнгендер

Ұқсастығы

ІV . Жаңа сабақ

ХІХ ғасырдың екінші жартысы – орыс демократиялық мәдениетінің көтерілген кезеңі.

Қазақстанды игерудің барысы және орыс – қазақ қатынастарының тереңдеуі өлкені зерттеуді кеңейту қажеттігін туғызды.

Осыған орай қазақ жері мен қазақ халқының тарихын, мәдениеті мен тұрмыс – салтын зерттеген орыс ғалымдары көбейді.

Бұл қазақ – орыс достастығының айқын көрінісі еді.

Орыс ғалымдары

П.П.Семенов-Тянь-

Шанский

А.Добромыслов

В.В.Радлов

М.Красовский

Л.Мейер

Т.Г.Шевченко

П.П. Семенов – Тянь – Шанский (1827 – 1914)- Алтай, Жетісу мен Орта Азияға саяхаттар жасап, өлкені жан – жақты зерттеді. «Қырғыз өлкесі», «Түркістан өлкесі» атты екі томы Қазақстан мен Орта Азияға арналған

В.В.Радлов (1837-1918) – көрнекті шығыс зерттеушісі, академик. Іле алқабын, Жетісуды зерттеп, ол жердегі қазақ ауыз әдебиетінің үлгілерін жинастырып, жариялады.

М.Красовский «Сібір қырғыздарының облысы» деп аталатын еңбегінде қазақ халқының шығу тегіне көңіл бөлді.

Л.Мейердің «Орынбор сведомствасындағы қырғыз даласы» атты еңбегі Кіші жүз тарихын жан – жақты сипаттауға арналады.

Т.Г.Шевченко - Украинаның ұлы ақыны.1847 – 1857 ж.ж. аралығында қазақ жерінде айдауда болған. Ол «Менің ойларым» деген өлеңінде қазақ, украин, халықтарының өмірін салыстыра жырлайды.

А.Добромыслов қазақ жерінің Ресей құрамына қосылу дәуірін біршама зерттеді. «Торғай облысы. Тарихи очерк» атты еңбегінде Қазақстанның саяси дамуы жөнінде сирек кездесетін материалдар сақталған.

Оның жетілуіне

1835 – 1865 жж. ықпал еткен әжесі -

өмір сүрген Айғаным

Шын есімі –

Мұхаммедханафия

1835 жылы Жастық шағын

Құсмұрын бекінісінде Сырымбетте

туған өткізген

Шоқанның жас шағынан ғылымға ден қойып, бағытын дұрыс анықтаңға себепші болған.

Әкесінің алдыңғы

қатарлы орыс зиялы-

ларымен тығыз байла- Кадет корпусында

та болуы; Қазақстанның геог-

рафиясына барынша

Сол кездегі ең көңіл бөлініп, өлке-

алдыңғы қатарлы оқу нің табиғи байлық-

орны – Сібір кадет тарын зерттеу мен

корпусында оқуыалына бастауы; игеру дің қолға алына

дарымен байланыста, бастауы;

көрнекті орыс ғалым-

болуы;

Белинский мен Герциннің

Азаттыққа шақырған

идеяларының кадет

корпусына жетуі. Орыс

поэзиясы мен Батыс Еуропа

жазушыларының

шығармаларымен таныс

болуы;

Тапсырма №1. «Сәйкестендіру»

П.П.Семенов –Тянь - Шанский

М.Красовский

«Орынбор ведомствосындағы қырғыз даласы»

Л.Мейер

«Менің ойларым»

А.Добромыслов

«Түркістан өлкесі»

Т.Г.Шевченко

«Сібір қырғыздарының облысы»

«Торғай облысы.Тарихи очерк»

Тапсы рма №2. «Балама тест» .

• Шоқан Уәлиханов 1835 жылы дүниеге келді ме ?
• Шоқан Уәлихановтың шын есімі Мұхаммедқанапия ма?
• Шоқанның туған жері Сырымбет өнірі ме?
• Шоқанның жастық шағы Қарқаралыда өтті ме?
• Шоқанның тәрбиесіне әсер еткен адам әжесі ме?
• Шоқан орысша оқуға 17 жасында барды ма?

Тапсырма №3. «Жылдар сөйлейді»

1856 ж. –

1857 ж. -

1858- 59 жж. –

Тапсырма №4. «Жабық тест»

1.Қай жылдары Ш.Уәлиханов Сібір кадет корпусында білім алды?

а. 1847-1852 б.1848-1850 с.1847-1853

2. Ш.Уәлиханов Ыстықкөлдің көлемін топографиялық және картографиялық деректерде сипаттады?

а. 1856 ж. б.1854ж. с.1855ж.

3. Шоқан 1859 – 1861 жылдар аралығында қайда болды?

а . Омбыда б.Петербургте с. Верныйда

4. Шоқанның достары ішіндегі аса көрнекті орыс жазушысы:

а. Ф.Достаевский б.Т.Шевченко с. Г.Потанин

5. Ш.Уәлихановтың Қытайдағы дүнгендер көтерілісі туралы соңғы еңбегі қашан жарияланды?

а. 1862ж. б. 1863ж. с.1865 ж.

6. Шоқанның соңығ мақаласы шыққан газет:

а. «Қазақ» б.»Русский инвалид» с. «Правда»

7. Ш.Уәлиханов қаза тапқан жер:

а. Ыстық көл б. Сырымбет с. Алтын емел жотасы

Шоқан қазақтың жарқ еткен жұлдызы

Шоқан

IV. Жаңа сабақты бекіту.

Білемін

Білдім

Білгім келеді

(тың мәлімет)