Орта ?асырларда?ы ?аза?стан тарихы

7-сынып

Орта

ғасырлардағы

Қазақстан

тарихы

Сабақтың тақырыбы:

Әмір Темірдің басқыншылық жорықтары

Сабақтың мақсаты:

Әмір Темірдің шыққан тегі және оның Орта Азияны билеген тұсында жасаған шапқыншылық жорықтары мен оның зардаптары туралы толық түсінікті қалыптастыру.

Әмір Темірдің Алтын Орда, Ақ Орда, Моғолстан хандықтарымен болған ұрыстарының нәтижелері мен оның зардаптары туралы айта отырып, оқушыларды талдау жасауға, өз көзқарастарын білдіруге, қорытынды жасауға дағдыландыру.

Сабақтың түрі:

аралас сабақ.

Әдісі:

салыстыру, жинақтау,

ширату,хронологиялық кесте.

слайд,карта,

портреттер.

Көрнекілігі:

Сабақтың барысы:

• Оқу құралдарын тексеріп, түгелдеу.

2.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Сыныпты 2 топқа бөлу:

• Ақ Орда
• Алтын Орда

ІІ.Үй тапсырмасын сұрау:

«Ширату» ойыны

• Моғол атауы қайдан шыққан?
• Мемлекеттің негізін қандай тайпалар құрады?
• Моғол мемлекетінің қоғамдық құрылысы және саяси жағдайы туралы не білесіңдер?
• Әмір Темірдің шапқыншылығы Моғол мемлекетінің дамуына қандай ықпал етті?

Жаңа сабақ:

Әмір Темірдің

басқыншылық

жорықтары

Жаңа сабақтың жоспары:

• Әмір Темірдің Мауараннахрдағы билікті иеленуі.
• Әмір Темірдің Алтын Ордаға жасаған жорықтары.
• Әмір Темірдің Моғолстан хандығына жорықтары.
• Әмір Темір жорықтарының зардаптары.

Хронологиялық кесте

• 1336-1405 ж. Әмір Темір өмір сүрген.
• 1370 жылы Әмір Темір Мауараннахрды басып алды .
• 1371-1372 ж. Моғолстанға әскер аттандырып, Алмалықтың жанына дейін жетіп,керейттерді талқандап,қайтып оралды.
• 1372-1390 ж. Моғолстанға он шақты рет жорық жасады.
• 1390 ж. кейін Моғолстан Темірге толық тәуел ділікке түсті.
• 35 жыл бойы Әмір Темір жеке-дара билік жүргізді.
• 1405 ж.Отырар қаласында қаза тапты.

Әмір Темір жорықтарының зардаптары

• Халық қырғынға ұшырады.
• Елдер арасында байланыс үзілді, қалалар қирады.
• Ауа көшу,қоныс аудару күшейді, халық болып қалыптасу жүйесі бұзылды.
• Мәдениеттің дамуына зардабын тигізді.

Салыстыру:

Тоқтамыс

1350 – 1406– Алтын Орда ханы.1380 – 97/98- Маңғыстауда билеуші болған Тұтқожа оғланның баласы. Жошы хан әулетінен. Ақ Ордадан Әмір Темірге қашып барды. 1378 – 1379 ж. Әмір Темірдің көмегімен Сығанақты жаулап алып, Ақ Орданың билеушісі болды. 1391 жылы 18 шілдеде Құндызша өзенінің бойында, 1395 жылы 15 сәуірде Терек өзені аңғарында Әмір Темір әскерлерінен жеңіліс тапты. 1406 жылы Түменге жақын жерде Тоқтамыс Едіге мен Шәдібек әскерлерімен шайқасып, қаза тапты.

Әмір Темір

Түркі халқының ұрпағы.

27 елді билеген.

35 жыл билік құрған.

Орталық Азия жаһангері.

Темуридтер империясының негізін қалаған. Барлас руынан шыққан. Әмір Темір қазақ жерінде мәңгілік өшпес ескерткіш — қасиетті Қожа Ахмет Иасауи кесенесін салып қалдырды.

“ Жинақтау” кестесі:

Әмір Темір

1336-1405 ж. өмір сүрген.

Ұрұс хан

1370 ж. Мауараннахрды басып алады.

Ақ Орда ханы

Темір-Мәлік

Жошы ұрпағы Түй Қожаны жазалайды.

1375 жылы Темір Ұрұс ханның ұлы Мәлік оғланның 10 мың әскерін талқандайды.

Қамар ад-дин

35 жыл бойы жеке-дара билік жүргізген. XIV ғасырдың 90 жылдары өзінің қаталдығымен, зұлымдығымен аты шыққан. Каспий жағалауы, Ауғанстан, Ирак, Кавказ, Үнді жерлері бағынып, бұл үлкен империяны Темір әулеті басқарады. Әмір Темір 1405 жылы Отырар қаласында, Қытайға кезекті жорыққа бара жатқан кезде қайтыс болады.

Қамар ад-дин(туған жылы белгісіз – 1390) – дулат тайпасының әмірі. 14 ғасырдың 2-жартысында Моғолстанда билік құрған. Шу-Іле өзенінің аралығы мен Ыстықкөл маңындағы ұлысты билеген. 1380 жылы Қамар ад-дин Тоқтамысқа барып, Әмір Темірге қарсы одақ құрды. 1389 жылы Әмір Темірдің жорығынан кейін бұл одақ жойылды. Қамар ад-дин науқастан қайтыс болды.

1377 жылы Темір-Мәліктен Сауран түбінде болған шайқаста Тоқтамыс жеңіліс табады.

Түй Қожаның ұлы Тоқтамыс Мауараннахрға

Әмір Темірге қашып барады.

1380 жылдан бастап Тоқтамыс өзін Ақ Орда мемлекетінің билеушісімін деп жариялайды.

Темір Тоқтамысқа әскер беріп, Ақ Ордаға қарсы аттандырды.

1376 жылы Ұрұс хан қайтыс болады.

“ Теріп алу” әдісі:

Терек өзені

Сейхун

Жұлдызша

Құндызша

Еділ бойы

Жайық бойы

Бұғым шатқалы

ІІі Сабақты бекіту:

“ Елдестірмек-елшіден” ойыны

• Мауараннахр мемлекеті қай жерде орналасты?
• Тоқтамыс неге Ұрұс ханға өшікті?
• Темір жорықтарының барлығы сәтті болды ма?
• Темір шапқыншылығының ең ауыр зардаптары неден көрінеді?
• Қожа Ахмет Иассауи кесенесі қай қалада орналасқан?

V. Бағалау

VІ. Үйге тапсырма: §26 оқып келу. Картадан Әмір Темір жорықтарының бағыттарын көрсету. Жұмыс дәптеріндегі тапсырмаларды орындау.