ХІХ ғасырдағы және ХХғ. басындағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық, саяси дамуы

Тақырыбы :

ХІХ ҒАСЫРДАҒЫ ЖӘНЕ ХХҒ. БАСЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ, САЯСИ ДАМУЫ

КАМАЛБЕК АЙДОС

6 “Г” сынып

• Қазақстандағы патшалық отаршылдық реформалар.
• XIX ғ. 80-90-жж. реформалар. Өлке өміріндегі әлеуметтік- экономикалық өзгерістер.
• XVIII – ХХ ғасырдың басындағы мәдениеттің дамуы.
• Қазақстандағы ұлт-азаттық қозғалыс. 1916 жылғы көтеріліс.

XIX ҒАСЫРДЫҢ СОҢЫНДАҒЫ РЕФОРМАЛАР

XIX ғасырдың 60 жылдарында қабылданған әкімшілік, сот, басқару реформалары бірден іске аспады. Қазақстандағы байлықты игеру барысында капиталистік қатынастардың күрделенуі жаңаша реформа жасауға алып барды.

Реформа бойынша:

• Ірі облыстық орталықтарда (Верный, Орал, Петропавл, Семей) полиция басқармасы құрылды.
• Уездік қалаларда полицейлік пристав кұрылды.
• Болыстық басқарушылар мен ауыл старшындарын бекіту облыстық әскери-губернатор құзырында болды.
• Жетісу, Орал облыстық әскери губернаторлары атаман болып есептелді.

XIX ҒАСЫРДЫҢ СОҢЫНДАҒЫ РЕФОРМАЛАР

1886 жыл 2 маусымда "Түркістан өлкесін басқару және жер, салық өзгерістерін енгізу туралы" заңы Ресейлік үлгідегі жаңа соттар құрды:

• 17 баптан тұратын жаңа патша заңы қабылданды;
• Соттардың төтенше съезі әскери- губернатор рұқсатымен шақырылды және өкілдік құқығы берілген орыс шенеунігінің қатысуымен өткізілді;
• Төменгі сот буыны халықтық сот болды;
• Бітістіруші сот облыстық, уездік билеушілердің мүддесін қорғады.
• Билердің соттары жеңілдіктерін сақтап қалуға тырысқан билеуші топтардың мүддесін қорғады

Қоныс аудару саясаты

1861 жылдың 19 ақпанындағы «Ереже» бойынша аграрлық мәселені жасағанмен, толық нәтиже бере алмады.

Патша үкіметінің орыс шаруаларын Қазақ жеріне қоныс аудартудағы көздеген мақсаттары :

• Ішкі губерниялардағы революциялық толқуларды әлсірету;
• Жер тапшылығын шешу;
• ¥лттық аймақтарда әлеуметтік тірек жасау.

1- кезең.XIX ғасырдың 60 жылдарыныһ ортасынан Ресейдің орталық аудандарынан шаруаларды Қазақ өлкесіне қоныс аударту басталды.

• XIX ғасырдың 70-80 жылдарынан жаппай қоныстандыру жүзеге асырылды. 1868 жылы «Жетісуда шаруаларды қоныстандыру туралы» (Жетісу губернаторы Г.А.Колпаковский) ереже бекіті. Бұл ереже 1883 жылға дейін күшін сақтады:
• Бұрын қоныстанған шаруаларға жан басына 30 десятина жер берілді;
• 15 жылға салық төлеуден босатылды;
• Әскери міндеткерліктен босатылды.

2 - кезең. 1883 жылы «Шығыс Түркістаннан Жетісуға қоныс аударған ұйғырлар мен дүнгендерді орналастыру туралы» ереже қабылданды:

• Жан басына 10 десятина жер беру (1885 жылдан 4-5 десятина жер берілді, дүнгендерге 3 десятина);
• Орыс шаруаларды 3 жылға салық төлеуден жэне әскери міндеткерліктен босату.

3 - кезең. 1889 жылы 13 шілде «Село тұрғындары мен мещандарының қазыналық жерлерге өз еркімен қоныс аударуы және бұрынғы қоныс аударғандар жағдайын қарастыру» туралы ереже бекітті:

• Жан басына 15 десятина жер беру;
• Қоныстанушылардың арнайы рұқсат алуы;
• Қоныс аударатын басты аймақтар: Жетісу, Ақмола, Семей облыстары, Тобыл, Том губерниялары;
• Бұл ереже 1891-1892 ж.ж. Торғай мен Орал облыстарына тарады.

4 - кезең. 1891 жылы 25 наурыздағы ережеге сәйкес:

• Жан басына 15 десятина жер беруді бекітті.

Қоныс аудару саясаты тереңдеген сайын, қазақ ауылдарының жағдайы мүшкіл бола бастады. Өйткені:

• 1855-1893 жылдар аралығында Ақмола облысы қазақтарының пайдаланып жатқан жерінің 250 мың десятинасын тартып алып, 11 мың орыс шаңырағына бөліп берген (24 село);
• 1855-1893 жылдар аралығында Семей облысы қазақтарының 33 мың десятина егістік жерін тартып алды.
• Қоныс аудару саясаты, әсіресе Жетісу өңірінде болды: 1868-1880 жылдар аралығында бұл өңірге 3 мың отбасы (2 мың жаңа қоныстанушы, 1 мың қалаларда қоныстанушы) қоныстанған;
• 1884-1892 жылдары Шымкент, Ташкент, Әулиеата уездеріне орыс және украин шаруаларының 37 қоныс кұрылды.
• XIX ғасырдағы көшпелі қазақтарда отырықшылықтың кең тарауына Орыс, украин шаруаларының қоныстануы себепші болды
• XIX ғасырда қоныстандыру саясаты Сырдария облысын түгелге жуық қамтыды