?аза?станны? Ресейге ?осылуы презентация 10 сынып

Қазақстанның Ресейге қосылуы

10-сынып Қазақстан тарихы

Сабитова А.Б.

Тірек ұғымдар:

• Отар
• Метрополия
• Реформалар
• Ережелер

Сабақтың мақсаты:

• Қазақ хандығының 17-18 ғасырлар аралығындағы саяси-әлеуметтік, экономикалық жағдайы;
• Қазақстанның Ресей империясына қосылу үрдісінің басталуы, қазақ-жоңғар шапқыншылығы;
• Оқушылардың танымдық көзқарасын арттыру, отаншылдыққа, ұлтжандылыққа тәрбиелеу.

Жаңа ұғымдар мен терминдер

Жаңа есімдер

Жаңа ұғымдар

• Тәуке хан, Батыр қонтайшы, Қайып хан, Әбілқайыр хан, ІПетр патша, Анна Иоанновна, Тевкелев

• Жоңғар мемлекеті, Аякөз шайқасы, Бұланты шайқасы, “Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама”, Аңырақай шайқасы

17-18 ғасырлар арасындағы Қазақ хандығы

• 1628-1652 жылға дейінгі аралықта Қазақ хандығын билеген Жәңгір хан тұсы қиын-қыстау кезеңі болды;
• Мемлекеттің шығыс бөлігінде қазіргі Монғолия жерінде жаңа мемлекет құрылды:

1635 жылы Жоңғар мемлекеті құрылды. Мемлект басшысы-Батыр қонтайшы болды. “Қонтайшы”-мемлекет басшысы. Жоңғария-әскери мемлекет болды. Халықты және атты әскерді азықпен қамтамасыз ету үшін жаңа жерлерді иемдену қажеттігі туындады.

Жоңғар мемлекетінің солтүстік-шығысында Қытай мемлекеті , ал батыс бөлігінде Қазақ хандығы еді. Батыр қонтайшы Қытайға қарағанда Қазақ елі әлсіз деп есептеп ,жорыққа аттанды. Қазақ хандығына қарсы жорық ұйымдастырудың басты мақсаты: 1. жаңа территориялдарды-жерлерді иемдену, басып алу; 2. пайда табу көзі: мал-мүлік, құлдар т.б 3. Өз билігін нығайту, әскерді бағынышта ұстау.

Жоңғар-қазақ шайқасы: 1643 жылғы Орбұлақ шайқасы

Батыр қонтайшы-Жәңгір хан

50 мың әскер-600 сарбаз

Орбұлақ шайқасы

“ Үшбұрыс”әдісі-далалық әдіс

Батыр қонтайшы жеңілді

Сипаты жағынан : Қазақ хандығына азаттық, қазақ жасағының жеңісімен аяқталды.

Тәуке ханның билік кезеңі (1680-1718жылдар) Қазақ хандығының “Алтын ғасыры”

Тәуке хан

1680 — 1715

Ізашары:

Ізбасары:

Дүниеге келуі:

Қайтыс болуы:

Жерленді:

Әкесі:

Балалары:

Болат хан ,  Сәмеке хан

Ұлы жүз Орта жүз Кіші жүз

А.И.Тевкелев – Ресей елшісі

Вставка рисунка

Тевкелев елшілігі – Ресейдің 1731 жылы Кіші жүзге жіберген елшілігі. Бұл елшілік 1730 жылы  Әбілқайыр ханның  атынан  Петербургке  барған  Құтлымбет Қоштаев  бастаған елшілікке жауап ретінде жіберілді. Күзетпен қамтамасыз етілген елшілікті  А.И. Тевкелев

  басқарды, оның құрамында қазақ жерін картаға түсіру жүктелген геодезиттер  А.Писарев   пен  М.Зиновьев

болды. Тевкелев елшілігіне патша өкіметі 12 тармақтан тұратын “ Нұсқау ” тапсырды. Онда  Кіші жүздің  билеуші тобынан  Ресейдің  қол астына өту жөнінде ант қабылдау, бодандықты мойындағандарға  Анна Иоановнаның  атынан сыйлық тарату ( қылыш ,  қанжар ,  бұлғын тон ,  бөрік , т.б.),  қазақтар  туралы мәлімет жинау,  Кіші жүзге  көршілес жерлердің  Ресей  бодандығын қабылдауына негіз қалау, т.б. мәселелер қамтылды.

Қайып хан билігі(1718жыл)

• Мемлекет басқаруда әлсіз, жігерсіз;
• Ел билеу қабілеті төмен;
• Мемлекеттің тәуелсіздігін сақтап қалуға дәрменсіз:

• батысында-Ресей империясы
• Шығысында-Жоңғар мемлекеті
• Оңтүстікте-өзбектер
• Оңтүстік-батысында-башқұрттар

* 1718 жылы Қайып қайтыс болып, үш жүздің басын біріктіру мәселесі маңызды болып қала береді.

І Петр патша /1689-1725 жылдар аралығы

• 1715 жылы Тәуке хан орыс патшасы І Петрден әскери көмек сұраған болатын. Алайда, Ресей Швециямен соғыс жүргізіп жатуына бай ланысты әскери көмек бере алмады.
• Қазақ хандығының ұлан-ғайыр территориясы Ресейді қызықтырды: пайдалы қазбалары

Анна Иоанновна (1730-1740жылдар)

• 1730 жылы Кіші жүз ханы Әбілқайыр арнайы жіберген екі елшісі Сейтқұл мен Құтлымбет Ресей патшасынан әскери одақ құруды сұрады.
• Патша үкіметі әскери одақпен шектелмей Кіші жүзді Ресей қол астына алу жөнінде шешім қабылдады.

1731 жылы Ресей патшасы Анна Иоанновна Кіші жүзге Сыртқы істер коллегиясының корреспондент мүшесі Тевкелевті Әбілқайыр хан мен 29 сұлтандар мен старшиндерден ант алуға, грамотаға қол қоюға жіберді.

Патша үкіметі сырттан келген қауіп-қатерден қорғаймыз деген желеумен батыс Қазақстан жерінде қамал, бекіністер сала бастады. Қазақтардың көші-қон жерлері тарыла бастады.Жайық пен Ертіс өзенінің оң жағалауындағы жайылымдық жерлер тарылып, ол жерлерге орыс шаруаларын қоныстандырды.

Әбілқайыр хан (1693-1748жылдар)

• Кіші жүздің билеуші ханы-Әбілқайырдың беделі жоңғарлармен болған шайқастарда көтерілді.
• Кіші жүзді Ресейге қосу арқылы;

• Өз қарсыластарының сағын сындыруға;
• Жоңғар мемленкетіне түпкілікті тойтарыс беру мақсатын көздеді.

*Жоңғарларға тойтарыс беру үшін Ордабасында 1726 жылы қазақтың игі жақсыларының басын қосып кеңес өткізді.

Қазыбек бидің ұсынысымен Әбілқайыр қазақ жасағының бас қолбасшысы болып бекітілді.

1726 жылғы Бұланты шайқасы. 1729 жылы Аңырақай шайқасы

Әбілқайыр мен Болат хандардың бастауымен Бұланты өзенінің басында Қарасүйір деген жерде шайқас болды. Жоңғарларды ойсырата жеңіп, Қазақстанның солтүстік-батыс бөлігін азат етті.

• Осы шайқастан кейін Кіші жүзді отарлау тереңдей түсті.
• Жоңғар шапқыншылығына біршама тойтарыс берілді.

Абылай хан 1711-1781ж

Вставка рисунка

18-ші  Қазақ ханы Орта жүздің ханы

1733 — 1737

Ізашары:

Ізбасары:

Дүниеге келуі:

Қайтыс болуы:

Жерленді:

Түркістан   Қожа Ахмет Ясауи кесенесі

Әкесі:

Көркем Уәли Сұлтан

Жұбайы:

Қарашаш

Балалары:

Уәли хан , Қасым сұлтан

Абылай жиырма жасында қан майданда ерлігімен танылған. Бұқардың Абылайға «Сен жиырма жасқа жеткен соң, Алтын тұғыр үстінде Ақ сұңқар құстай түледің» деуі осының дәлелі. Қай жылы туса да, 1730-33 жылдар аралығында болған бір ұрыста бұрын белгісіз жас жігіт Әбілмансұр жекпе-жекке шығып, қалмақтың бас батыры, қоңтажы Қалдан Сереннің жақын туысы (кейбір деректерде күйеу баласы) Шарышты өлтіреді.

Үлкен әкесінің аруағын шақырып, жауға Абылайлап ат қойған Әбілмансұр жеңісті ұрыстан соң, Орта жүздің сұлтаны деп танылып, қазақ даласындағы ең беделді әміршілердің біріне айналады. Бұдан соңғы жерде Әбілмансұр есімі ұмытылып, Абылай атанады.

Қоқан хандығы

• 19 ғасырдың 20-жылдары қоқандықтар Ұлы, Орта және Кіші жүз қазақтары қоныстанған Арал тенізінен Шу, Іле өзендеріне дейінгі аралықты жаулап алды. Соның нәтижесінде Қоқан хандығы ның шекарасы батыста  Хиуа ,  Бұхар  хандықтарымен, шығысында Шығыс Түркістанмен, оңтүстікте Қаратегін, Дарбаза және Кулябпен шектесіп жатты, солтүстікнде Шудың орта ағысын бойлай отырып Балқашқа дейін жетті. Қоқан хандығы билеушілері Сырдария бойында Дінқорған, Қошқорған, Жаңақорған, Күмісқорған, Шымқорған, Жүлек, Шудың бойында Тоқмақ ,  Пішпек , 
• Меркі ,  Сарысуда   Қаражар ,  Төртқұман ,  Ұлытау  
• бекіністерін  Қорағаты  өз. бойында  Иткешу  бекінісін
• салдырды.  1826   Ж ылы Әулиеата  бекінісінің негізі
• қаланды.

Еске түсірейік:

Қазақ хандығы мен көршілес орта азия хандықтары арасындағы қарым-қатынас;

Қоқан хандығы мен қазақ халқының қақтығыстары;

1821 жылғы Тентектөре көтерілісі;

Ш.Уәлихановтың қазақ хандығының Ресейге қосуылуына, реформаларға қатысты пікірі

Бекіту тапсырмалары:

• Жаңа ұғымдарға анықтама жазыңдар: Жоңғар мемлекеті, Аякөз шайқасы, Бұланты шайқасы, “Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама”, Аңырақай шайқасы, қонтайшы
• Шығармашылық ізденістер: 19ғасырдағы ұлт-азаттық көтерілістер;
• Оқулықты пайдалана отырып сұрақтарға жауап дайындау (жазба түрінде)