Jizzax qo'zg'oloni

Jizzax qo’zg’oloni O’zbekiston tarixi 9-sinf

• Rossiya imperiyasining 1916-yildagi mardikorlikka olish to’g’risidagi farmoni Turkiston o’lkasining barcha hududlariga yoyilib unga qarshi chiqishlar mahalliy aholining milliy-ozodlik harakatiga aylanib ketdi. Jizzaxda bo’lib o’tgan qo’zg’olon mustamlakachilar zulmidan ozod bo’lish va bosqinchilarga qarshi mardonavor kurash maydoniga aylandi. Jizzax aholisi asosan don mahsulotlari yetishtirish bilan shug’ullanib ularning yerlari imperiyaning markaziy hududlarini ko’chirib keltirilganlarga berib yuborilshi, soliqlarning ko’payib borishi ularning ahvolini yomonlashishiga olib keldi.

Mardikorlikka olinadiganlarning tuzilgan ro’yxatiga muvofiq Samarqand viloyatining Jizzax uyezdidan 11ming kishi belgilandi.1916-yil 3-iyulda farmn e’lon qilinishi bilan xalq orasida norozilik boshlanib ketdi 5-iyulda dastlabki g’alayonlar boshlandi.

Aholi farmonning bekor qilinishini ro’yxat tuzishni to’xtatishni talab qiladi. Jizzax qo’zg’oloniga Nazirxo’ja eshon va Abdurahmon jevachilar rahbarlik qilganlar.

• Jizzax aholisi mardikorlikka qarshi ommaviy qo’zg’olon ko’tarish maqsadida boshqa shaharlarga Toshkent, Samarqand va atrofdagi qishloqlarga o’z vakillarini yubordilar. 13-iyulda Jizzax shahrida Damin kulol boshchiligida hunarmandlar mardikorlikka olish bo’yicha ro’yhatni talab qilib qishloq oqsoqoli Mirzayor Xudoyorov oldiga bordilar

• Qo’zg’olonchilar mustamlakachi ma’muriyatga tegishli bo’lgan ma’muriy va harbiy joylarga hujum qildilar. Ular 13-iyul kuni temiryo’l stansiyalarini aloqa simlarini uzib tashladilar. 14-iylda Abdurahmon jevachi o’z uyida yig’ilish o’tkazdi va unda Jizzaxdan 12 chaqirim uzoqlikda joylashgan Kuyaboshi degan joyda to’planib barcha birgalikda harakat qilishga kelishildi.

Bu vaqtda mustamlakachi hukumat tomonidan qo’zg’olonni bostirish va uning ishtirokchikarini jazolash chora-tadbirlarini ishlab chiqdi. Mustamlakachilar dastlab Jizzaxni, keyin Zominni egallab, so’ng Sangzorga urish qiladi. Abdurahmon jevachi omon qolgan 600 kishilik odamlari bilan 20-21 iyulda polkovnik Afanasyev boshchiligidagi harbiy kuchlarga qarshi jang olib bordi. Ivanov boshchiligidagi harbiy kuchlarning yordamga kelishi qo’zg’olonchilarning mag’lubiyatga uchrashini ta’minladi.

Qo’zg’olonning bostirilishi.

Jizzaxga 26-27- iyulda yana qo’shimcha jazo otryadlari yetib keldi

Qo’zg’olonchilardan 3000 kishi hibsga olindi.

Ularning boshliqlari o’lim jazosiga qolganlari qamoq va surgunga hukm qilinidi.

Jizzax qo’zg’oloni tarixda ‘’Jizzax fojiasi’’degan nom qoldirdi u Fozil Yo’ldosh o’g’lining ‘’Jizzax qo’zg’oloni’’ nomli dostonida to’liq aksini topdi

Namangan viloyati Uchqo’rg’on tumani XTB ga qarashli 33-umumiy o’rta ta’lim maktabi tarix fani o’qituvchisi Fozilova Mohiraning 9-sinf O’zbekiston tarixi ‘’Jizzax qo’zg’oloni’’ mavzusida video darsi.