Böyük S?lcuq imperatorlu?unun parçalanmas?ndan sonra meydana g?l?n dövl?tl?rd?n biri d? Az?rbaycan Atab?yl?r dövl?ti idi. S?lcuq sultan? II To?rul ??ms?ddin Eld?nizi o?lu Arslan ?ah?n atab?yi t?yin edir. 1136-c? ild? Arran Eld?niz? iqta verildi. Bel?likl? Az?rbaycan Eld?nizl?r dövl?tinin ?sas? qoyuldu. Bu dövl?tin paytaxt? müxt?lif vaxtlarda Naxç?van, H?m?dan, G?nc?, T?briz olmu?dur.Eld?nizl?r dövl?tinin yaranmas? Az?rbaycan atab?yi ??ms?ddin Eld?nizin ad? il? ba?l?d?r. ??ms?ddin Eld?niz 1160-c? ild? "Böyük atab?y" titulu ald?. 1161-ci ild? Eld?niz yaranm?? ?lveri?li ??raitd?n istifad? ed?r?k yax?n ?mirl?rin köm?yi il? o?ullu?u Arslan?ah?n (1161-1176) S?lcuq sultan? elan edilm?sin? nail oldu. Arslan?ah?n sultanl??? formal xarakter da??y?rd?. Dövl?tin bütün i?l?rini müst?qil idar? ed?n Eld?niz öz o?ullar?n? yüks?k v?zif?l?r? - böyük o?lu M?h?mm?d Cahan P?hl?van? hacib, kiçik o?lu Q?z?l Arslan? is? ordu komandan? t?yin etdi. ??ms?ddin Eld?niz Az?rbaycan?n ?imal v? c?nub torpaqlar?n? yenid?n birl??dir? bildi. ?sfahandan ?irvan v? Gürcüstanad?k uzanan ?razi onun hakimiyy?tin? keçdi. Bununla da Eld?nizl?r dövl?tinin t???kkül prosesi ba?a çatd? v? o, Yax?n ??rqin qüdr?tli dövl?tin? çevrildi.