Т?уке хан т?сында?ы ?аза? ханды?ы

Ақмола облысы

Шортанды ауданы

Ключев орта мектебі

Тулеубаева Сандуғаш Сайлаубайқызы

Тарих пәнінің мұғалімі

Сабақтың тақырыбы: Тәуке хан тұсындағы қазақ хандығы

7 сынып

Сабақтың мақсаттары:

1. Білімділік: Қазақ хандығының саяси бөлшектенуі тұсында Тәуке ханның саяси шиеленістерді тоқтатып, қоғамда әділеттілік орнатуға бағытталған игілікті шаралары мен «Жеті жарғы» заңдар жинағының маңызын түсіндіру арқылы үлкен өзгерістер мен әлеуметтік даму кезеңдеріне терең үңіле отырып, тұңғыш құқықтық жүйенің қалыптасуы туралы мағлұмат беру.

2. Дамытушылық: Алған білімі негізінде ойлау қабілетін дамыту, еркін сөйлеуге, шығармашылық жұмыс жасай білуге дағдыландыру.

3. Тәрбиелік: заңдар жинағының мағынасын ашу арқылы оқушылардың бойына адамгершілікті ұялату.

Сабақ әдісі: Сын тұрғысынан ойлау стратегиялары.

Сабақтың типі: Жаңа сабақ.

Көрнекілік: Кесте, мәтіндер, слайдтар, тест.

Пәнаралық байланыс: Құқық негіздері.

Сабақ барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылармен амандасып, ынта назарларын жинақтап, сабақты бастау.

1. Жаңа сабақ.

Қызығушылықты ояту. Топтастыру.

Тәуке хан туралы не білемін деп ойлайсыз?

Тәуке хан

Мағынаны тану. ЖИГСО-2

Оқушыларға эксперт парақтарын тарату.

№ жеке жиналады. 1-1, 2-2, 3-3, 4-4 эксперт топ болады.

Эксперт топтың міндеттері:

1. Мәтінді оқу, үй тобына түсіндіру керек.

2. Жұмыс тобынан үй тобына қайтады.

Топқа түсіндіреді, талқылайды.

1. Топ спикері түсіндіреді.

Оқушыларға нөмерлері бойынша тапсырмалар

1. Тәукенің хан тағына отыруы.

2. Тәукенің «Жеті жарғысы».

3. «Жеті жарғы» бойынша ханның құқығы мен міндеттері.

4. Тәуке хан кезіндегі қазақ хандығының ішкі және сыртқы саяси жағдайы.

Тест

1. Тәуке ханның билік құрған жылдары:

А. 1680-1715ж ә. 1598-1528ж б. 1628-1652ж

2.Тәуке ханның тұсындағы астана:

А. Самарқан ә. Түркістан б. Отырар

3.Тәуке хан үш жүздің басын қосып құрылтай өткізілген жер:

А. Яссы ә. Испиджап б. Күлтөбе

4. тәуке ханның заңдар жинағы:

А. Жеті жарғы ә. Заңдар б. Әдет-ғұрыптар

5. «Жеті жарғы» заңдар жинағын жасауға қатысқан билер:

А. Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ә. Бұқар жырау б. Тәтімбет

6. «Жеті жарғы» бойынша хан құқықтары:

А. Барлық ру бірлестігінің басшысы, хандықтың басшысы, бас қолбасшы болуға

ә. Елші болуға б. келіссөз жүргізуге

7. «Жеті жарғыдағы» қылмыстық істер қатарына не жатады?

А. Кісі өлтіру, ұрлық жасау, бүлік шығару, денеге зақым келтіру, әйелді еріксіз алып қашу, христиан дініне өту

Б. Елшіні өлтіру ә. Мал ұрлығы

8. 1680ж жоңғар шабуылынан аман қалған қала:

А. Ташкент ә. Тараз б. Түркістан

9. 1710ж жоңғарларға тойтарыс беру мәселесі қай жерде қарастырылды?

А. Сайрам ә. Қарақұм маңында б. Күлтөбе

10. 1681-1685ж Жоңғарлардың Оңтүстік Қазақстанға шабуылы кезінде зиян келтірген шаруашылық:

А. Мал шаруашылығы ә. Қолөнер б. Егіншілік

11. 1694ж 1Петрмен сауда байланысын дамытуға келісім жасаған хан:

А. Қасым хан ә. Тәуке хан б. Есім хан

12. Тәуке хан кімдермен бейбіт, достық одақ құрды:

А. Қырғыз, қарақалпақтармен ә. Қытайлармен б. Түріктермен

13. Хандық биліктің заң негізінде күшеюі қай хан тұсында болды?

А. Есім ә. Жәнібек б. Тәуке

14. Тәуке ханның Сібірге бес рет елшілік жіберген жылдары:

А. 1686-1693ж ә. 1670-1697ж б. 1680-1684ж

Ой толғаныс. Венн диаграммасы.

Тәуке хан (1680-1715жж)	Ұқсастықтары	Қасым хан (1480-1511ж)
«Жеті жарғы»; Қырғыз, қарақалпақтармен бейбіт, достық қатынаста болды; Ресей патшасы I Петрмен сауда байланысын дамытуға келісім жасады.	Қазақ хандары; Астанасы – Түркістан; Бір орталыққа бағынған мемлекет құрды; Заңдар жинағын шығарды; Достық, бейбіт қатынастар орнатты; Ортақ жауы - жоңғарлар	«Қасым ханның қасқа жолы»; Моғолстанмен достық одақ құрды; Тәуелсіз мемлекет ретінде Орта Азия мен Шығыс еуропаға белгілі болды.

Үйге тапсырма: «Тәуке ханның қазақ халқына қалдырған ізі» .Эссе жазу.

Бағалау. Топтың өзін-өзі бағалауы.

Ақмола облысы

Шортанды ауданы

Ключев орта мектебі

Тулеубаева Сандуғаш Сайлаубайқызы

Тарих пәнінің мұғалімі

Сабақтың тақырыбы: Ертедегі түріктер.

5 сынып

Мақсаты:

Білімділік: «Түрік» атауына түсінік беру, Түрік қағандығының қоғамдық құрылысының ерекшелігін ашып көрсету және саяси тарихы мен шаруашылық жағдайы туралы түсінік беру.

Дамытушылық: Оқушылардың тарихи ойлап, қорытынды шығара білу қабілеттерін, ой-өрісін дамыту.

Тәрбиелік: Қазақтардың арғы ата-бабалары түріктердің жан-жақты даму тарихын оқыта отырып, оқушыларды ұлтжандылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Жаңа сабақты меңгерту.

Сабақтың әдісі: СТО элементтері, топпен, жұбымен жұмыс, пікіралысу, сұрақ-жауап.

Көрнекілігі: Түркі дәуірінің картасы, слайдтар, ескерткіштері, шаруашылығы мен тұрмысын сипаттайтын суреттер.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Сәлемдесу, сыныпты түгендеу,сыныпты топқа бөлу.

ІІ. Үй тапсырмасы. §20. «Еділ патша».

Топтастыру.

Еділ патша туралы не білеміз деп ойлайсындар?

Еділ патша

Тест сұрақтары:

1. Еділ-Аттила кім?

А. Ғұн мемлекетінің билеушісі, император атанған қолбасшы, ұлы тұлға.

Ә. Жауынгер Б. Би

2. Батыс Ғұндардың ІІғ ұлысы қай жерде құрылды?

А. Арал теңізінің жағалауында

Ә. Каспий теңізінің жағалауында Б. Балқаш көлінің маңында

3.Балаәмір қай жылы билік құрды?

А. 373ж Ә. 374ж Б. 375ж

4. Балаәмірдің басшылығымен ғұндар қандай жерлерді өзіне бағындырды?

А. Доннан Днепрге дейінгі жерлерді жаулап алды

Ә. Ертіс бойын Б. Балқаш көлін

5. Еділ патша тұсында қай жерлерді жаулап алу аяқталды?

А. Еуропаны жаулап алу аяқталды

Ә. Египетті жаулап алу аяқталды

Б. Вавилонды жаулап алу аяқталды

6. Еділ қай жылы таққа отырды?

А. 433ж Ә.432ж Б. 434ж

7. Еділді қарсыластары қалай атады?

А. Қаһарлы жауынгер Ә. Құдайдық қаһары. Б. Айдаһар

8. Қай империя Еділ патшаға тәуелді екенін мойындап, ғұндарға алым- салық төлеп тұрды?

А. Шығыс Рим империясы. Ә. Византия Б. Дания

9.Каталун даласындағы шайқастық маңызы қандай?

А. Рим империясы құлады

Ә. Дания мемлекеті құрады Б. Византия империясы құлады

10. Еділ патша қандай елдерді шабуылдады?

А. Шығыс Рим империясын

Ә. Герман тайпаларын, Рейн өзенін, Византия, Данияға, Бургунд королін талқандап жеңіске жетті.

Б. Еурпаны

11.Еділ патша қай жылы қаза тапты?

А. 453ж. Ә. 454ж Б.455ж

12. Ғұн империяның ыдырау себебі?

А. Еділ патшаның қаза табуы Б. Тақ мұрагерлерінің билік үшін талас тартысы.

Ә. Арабтардың соғыс жариялауы

ІІІ. Жаңа сабақ.

Сабақтың жоспары:

1. «Түркі» атауы туралы аңыз

2. Түрік қағанаты

3. Түрік қағанатының ыдырауы

4. Түрік қағанаты халқының кәсібі, тұрмысы.

ІҮ. Қызығушылықты ояту. Болжау стратегиясы.

1. Б.з.б өмір сүрген қандай тайпаларды, мемлекеттерді білесіңдер?

Сақ тайпалары және ғұн мемлекеті одағы.

1. Қандай ел билеушілерін білесіңдер?

Сақтарда: Тұмар патшайым, Ғұндарда: Мөде, Еділ.

Ү. Мағынаны тану.

Оқушыларды жеке-жеке № (номерлейміз) 1, 2,3,4

Әр оқушыға тапсырмалар беріледі.

1 топ. Бумын, 2 топ. Мұқан, 3топ. Естеми қағандарға жеке-жеке тоқталу.

2топ Түрік қағанатының ыдырауы

3 топ.Түрік қағанаты халқының кәсібі, тұрмысы.

«Түркі» атауы туралы аңыз.

Ежелгі түркілердің шығуы туралы Қытай жылнамаларында мынадай аңыз бар. Ұлы Ғұн ордасынан бөлінген ел Сарыжазықтан көшіп, Алтай тауының қойнауын паналауға беттейді. Жолда олар аңдып жүрген жаулардың қолына түсіп, түгел қырылады. Тек 10 жасар бала ғана аман қалады. Осы баланы көкбөрі қасқыр тауып алып асырайды. Кейін осы баладан көкбөрілер ұрпағы тарайды. Көсемі Ашина тайпаға өз атын береді, осы Ашина тайпасынан шыққан көсемдердің бірі өз жұртын Алтайға қоныстандырады. Қасқыр асыраған баладан он ұрпақ тараған көрінеді. Түркілер өздерінкөне сына жазуларында «он оқ будун» д.а. Ол 10 ұлдан тараған ел дегенді білдіреді. Осы жергілікті тайпалар өздерін «түркілерміз» д.а.

2. Қағандарға жеке-жеке тоқталып өту.

1. Түрік қағанатының қандай қағандарын білесіңдер?

2. Қағандар қағанаттың күшеюіне қандай үлес қосты?

3. Қандай елдермен сауда байланысын жасады?

3. Қағанаттың әлсіреу себептері.

Қағандар әулетінің арасында билік үшін талас-тартыс, бірліктің болмауы.

4. Тұрмысы, кәсібі.

Көшпелі және отырықшы мал шаруашылығы, аңшылық, егіншілік.

ҮІ. Ой толғаныс.

Сұрақтар қою арқылы оқушылардың білімін бекіту.

1. Ежелгі түріктердің шығуы туралы қай елдің жылнамаларынан білуге болады? Қытай елінің жылнамаларынын

2. Аңыз бойынша он жасар баланы кім асырап алады? Көкбөрі қасқыр

3.Түркілер өздерін көне сына жазуында қалай атаған? Он оқ будун

4. ІҮғ түркі тайпалары қай жерлерде мекендеген және түркілер осы кезде кімдерге алым-салық төлеген? Алтай тауларын мекендеген

Жужандарға (авар) алым-салық төлеп тұрған

5. Бумын қаған қай жылы теле тайпасын талқандайды? 546 жылы

6. Түрік қағанаты қай жылы құрылды? 552 жылы

7. Түрік қағанатының қандай қағандарын білесіндер?

Бумын қаған Мұқан қаған Естеми қаған

8. Түрік қағанатының құрамындағы түркі тілдес тайпаларды ата.

Қарлұқ Қимақ Қырғыз Түргеш Қыпшақ

9. Түрік қағанатының әлсіреу себептерін ата.

Қағандар әулетінің арасында билік үшін талас-тартыс

10. Қай жылы Түрік қағанаты Батыс және Шығыс Түрік қағанаты болып екіге бөлініп кетеді? 603 жылы

Қызықты тізбек ойыны

1. Мемлекеттің атауы – Түрік қағанаты

2. Тарихи шеңбері – 552-603ж

3. Территориясы – Алтай тауы

4. Ел билеушілері – Бумын, Мұқан, Естеми

5. Титулы - қаған

6. Шаруашылығы – көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығы, аңшылық.

7.Тайпалары – Қарлұқ Қимақ Қырғыз Түргеш Қыпшақ

8.Әлсіреу себептері – Қағандар әулетінің арасында билік үшін талас-тартыс

ҮІІ. Үй тапсырмасы. 21 оқу, тест құрастыру.

ҮІІІ. Бағалау.