1. Бе?азы-Д?ндібай м?дениеті туралы видео ?зінді к?рсету.
2. ?лкей Мар??лан туралы хабарлау
1. Б?л атау Орталы? ?аза?станда?ы Бе?азы ж?не Д?ндібай мекеніндегі обалар?а байланысты ?ойыл?ан. Бе?азы-д?ндібай м?дениетіне жататын жерлеу орындарыны? к?пшілігі – обалар. Андроновты?тарды? ерекшелігі: Бе?азы-Д?ндібай ?ор?андары биіктеу болып келеді ж?не ?са? ?иыршы? тастар мен топыра?тан т?р?ызылып, етегі ?лкен ?а?па?тастармен бекітілген. ?ола д?уірін жоспарлы зерттеу 1946 жылы басталды. Сол жылы ?аза?ты? біртуар энциклопедист ?алымы ?лкей Ха?ан?лы Мар??лан к?не д?уір тарихын зерттейтін археологиялы? экспедиция ??рды. Археологиялы? топ Бе?азы-Д?ндібай мекенін 1947-1949 ж?не 1952 жылдары жан-жа?ты зерттеді.
Бе?азы-Д?ндібай м?дениеті ?ш кезе?ге б?лінеді
?тпелі кезе?і
Дамы?ан кезе?і
Со??ы кезе?і
Атасу заманынан Бе?азы-Д?ндібай заманына дейінгі ?тпелі кезе? Атасу ?зенінен Ертіске дейінгі байта? далада тарал?ан к?птеген ескерткіштермен сипатталады. Оларды? ?атарына А?су-Аюлы-2, Ортау-2, Байбала-2, Бесоба, Б??ылы-3 кешендері жатады
?лкей Мар??лан да текті т??ымнан тара?ан. Алты алаш?а есімі м?лім Олжабай батырды? тікелей т?ртінші ?рпа?ы, я?ни Олжабай, Дулат, Мар??лан, Ха?ан, ?лкей деп тарайды. ?. Сатбаев: «?лкейді? басы тол?ан тарих» деп ба?ала?ан.
?лкей Ха?ан?лы Мар??лан (1904-1985жж.) XX ?асырда?ы аса ірі ?алымны? бірі. Д?ние ж?зі ?ылымында ол ?аза?стан археологиясыны? ж?не ?аза? археология мектебіні? негізін ?алаушы. Сондай-а?, ол тарихшы, шы?ыстанушы, этнограф, ?дебиетші-фольклорист, ж?не аса ірі ?нертанушы. ?.Х Мар??лан XX ?асырда?ы е? ірі – Шо?антанушы.
?лкей Мар??ланны? ?ызметі
Ауыз ?дебиті м?ралары
Тарихи зерттеулер
Археологиялы? зерттеулер
«Эпос тудыр?ан ортаны? м?дениетке ?ос?ан ?лесі», «Ежелгі д?уірдегі халы?ты? а?ыздары», «Ежелгі жырларда?ы ерлік бейнелер», «Кісі, ел аттары, оларды? тарихи негізі», «?ор?ыт туралы ?аза?ты? ?ара с?здері», «?ор?ыт а?ызын д?ст?р етіп са?таушылар», «?ор?ыт б?рын?ы ?алымдар мен а?ындар есінде», «?ор?ыт кітабыны? ?аза? а?ыздарында?ы елесі», «?ор?ыт ж?рген жерлер», «?ор?ыт музыкасында?ы д?ст?рлер», «?ор?ытты? ?ліммен к?ресі», «?озы К?рпеш Баян с?лу», «Жырды? варианттары», «?аза?ты? ерлік жырларында?ы ?леуметтік сарындар», «Манас жырын жинастыру тарихынан», «Манас жырыны? мазм?ны мен сюжет к?рылысы» т.б. е?бектерінен аны? к?реміз
?лкей Мар??ланны? тарихи зерттеулерін негізінен былай жіктеуге болады:
Х?ндарды? саяси тарихы;
Х?ндарды? т?рмысы ж?не салт-д?ст?рі;
Х?ндарды? бізге жеткен а?ыз-ертегілері;
Х?ндарды? ?ала м?дениеті ж?не архитектурасы;
Х?ндарды? ?ол-?нері:
а) ою-?рнектері (орнамент).
б)зергерлік ?нері «Полихром стилі».
в) ?ару-жара?тары.
г) бейнелеу ?нері.
Х?ндарды? шет елдермен ?арым-?атынасы;
Х?н жазулары, я?ни эпиграфикасы;
Х?н тілі мен т?ркі тілдеріні? саба?тасты?ы;
«Ежелгі ?аза?стан ?алалары мен ??рылыс ?нері тарихынан», «?аза?станны? к?не архитектурасы», «Орталы? ?аза?станда?ы Бе?азы-Д?ндібай м?дениеті» археологиялы? зеттеулер н?тижелерінде жары??а шы?ар?ан осы сия?ты монографиялы? ж?мыстармен ?атар, тарих?а, этнография?а, археология?а, ?дебиет пен ?нерге арнал?ан 400-ге жуы? кітаптары мен ?ылыми зерттеулерін жары??а шы?ар?ан.
Ленинградта о?ы?ан жылдарында ?лкей Мар??лан ?андай ортада боп, кімдерден д?ріс алды десек, шы?ыс иституты мен университетінде ?лемге танымал небір ата?ты академиктер бір мезгілде кезектесіп д?рістер о?ы?ан. ?лкей Мар??лан
В.В. Бартольдтан Орта Азияны? тарихы мен археологиясы,
С.Ф. Ольденбургтен ?нді фольклоры мен ?нері,
Ю.И. Крачковскиден араб филологиясы,
Е.Э. Бертельстен парсы поэзиясы,
С.Е. Маловтан к?не т?ркі тілдері,
А.Н. Самойловичтен Орта Азия халы?тарыны? ?дебиеті,
Н.Я. Марр мен И.И. Мещаниновтан, ВЛ. Щербадан тілтану туралы д?рістер ты?да?ан.
Тапсырмалар
?аза?стан аума?ында?ы ?ола д?уірі шартты т?рде ?ш кезе?ге б?лінеді. ?ола д?уіріні? ?ш кезе?ін жаз
№
?ола д?уіріні? ?ш кезе?і
Хронологиясы
1
Ерте ?ола д?уірі
2
Орта ?ола д?уірі
3
Кейінгі ?ола д?уірі
Кестені толтыр. ?ола д?уіріні? м?дениеті
М?дениет
Орналас?ан жері
Кім зерттеді?
Андронов м?дениеті
Бе?азы-Д?ндібай м?дениеті
ІV. Саба?ты? бекіту кезе?і:
Тест тапсырмасы бойынша
1. ?аза?стан жеріндегі ?ола д?уірін жоспарлы зерттеу бастал?ан жыл
А) 1946
В) 1931
С) 1938
D) 1954
2. ?аза?стан жеріндегі ?ола д?уірін т?бегейлі зерттеуді баста?ан ?алым
А) Массон
В) А?ышев
С) Мар??лан
D) Гумилев
3. ?ола д?уірі ?оныстарыны? к?бінесе орналас?ан жері
А) Тау а??арларында
В) Орман арасында
С) Жазы? далалы айма?тарда
D) ?зендерді? жа?асында
4. ?ола д?уірі ?ауымы ішінде ?леуметтік те?сіздікті тудыр?ан
А) Терімшілікті? дамуы
В) Егіншілікті? паида болуы
С) Руды? ?алыптасуы
D) Мал-м?лік те?сіздігіні? шы?уы
5. М?лік те?сіздігіні? ?алыптаса баста?ан д?уірі
А) ?ола д?уірі
В) Мезолит
С) Неолит
D) Темір д?уірі
6. ?ола д?уірі кезіндегі жо?ары дін басылары
А) Молдалар
В) ?арилар
С) Абыздар
D) Тайпа к?семдері
7. ?ола д?уірі абыздарыны? негізгі міндеттері
А) Салт-д?ст?рлерді? орындалуын ?ада?алау
В) ?скери істерді ?ада?алау
С) Ру арасында?ы алауызды?тар?а жол бермеу
D) Жер б?лу ісімен айналысу
8. Андроновты?тарды? мойын?а та??ан т?маршалары
А) Асыл тастар
В) Жырт?ыш а?дарды? азу тісі
С) Мал с?йегі
D) ?ола салпынша?тар
9. Бізді? заманымыз?а жеткен ежелгі мерекені? бірі
А) Наурыз мейрамы
В) К?ктеуге шы?у
С) ?ыстау?а оралу
D) Айды? жа?аруы
10. Тебінді жайылым?а байланысты саны арт?ан мал
А) Сиыр
В) Т?йе, ешкі
С) Сиыр, жыл?ы
D) Жыл?ы, ?ой
Д?рыс жауаптары
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
А
С
Д
Д
А
С
А
В
А
Д
V. Саба?ты ?орытындылау: О?ушылар инсерт стратегиясын толтырады
Б?рыннан білемін
Мен ?шін жа?алы?
Тере?ірек білгім келеді?
VІ. Ба?алау: О?ушыларды ба?алау пара?ы (топ басшысы ба?алайды)
О?ушыларды ба?алау пара?ы
?й тапсырмасын орында?ан ?шін
Тапсырмадан ал?ан ?пайлары
?орытынды ба?а
1-2
3-4
5
Тест ?пайы
Д?рыс орында?ан ?р с?ра? ?шін
1 ?пай
5 ?пай
5 ?пай
5 ?пай
Д?рыс орында?ан ?р с?ра? ?шін
1 ?пай
Ба?алау критериясы
«5» – 21-25 ?пай
«4» – 14-20 ?пай
«3» – 4-13 ?пай
«2» – 0-3 ?пай
VІІ. ?йге тапсырма: ?.Мар??лан туралы эссе жазу
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«?. Х. Мар??лан Бе?азы – Д?ндібай м?дениеті »
№6 жалпы білім беретін мектеп жанындағы интернатпен мемлекеттік мекемесі КММ
Ашық сабақ
Тақырыбы: Ә. Х. Марғұлан
Беғазы – Дәндібай мәдениеті
Тарих пәнінің мұғалімі: Есеналина Анар Аманбайқызы
6 «Б» сынып
2014 – 2015 оқу жылы
Ашық сабақ жоспары
Сабақтың тақырыбы: Ә. Х. Марғұлан, Беғазы – Дәндібай мәдениеті. Сабақтың мақсат-міндеттері: Білімділік: Қола дәуіріне жататын археологиялық ескерткіштерді сипаттай отырып, материалдық, рухани мәдениеттің көрсеткіші – өнер туындыларымен Беғазы-Дәндібай мәдениетінің даму дәрежесінің белгісі ретінде таныстыру; Дамытушылық: Картаның көмегімен қола дәуіріне қатысты ескерткіштердің таралған аумағымен танысу, мәдени даму дәрежесін бағалап, талдап, ой қорыта білуге, ізденуге үйрету; Тәрбиелік: Беғазы-Дәндібай мәдениетінің рухани және материалдық мәдениет ескерткіштеріне сүйене отырып, оқушыларды мәдениетті сүйіп, құрметтеуге, мәдениеттің адам өміріне алатын маңызды түсіне білуге тәрбиелеу; Сабақтың түрі: 1) Жаңа материалды меңгеру; 2) Біліктерін,іскерлік пен дағдыларын жетілдіру және пысықтау;3) Алған білімдерін тиімді пайдалану;4) Меңгерілген материалдарды жүйелеу. Сабақтың әдісі: 1) сұрақ-жауап; 2) баяндау;3) әңгімелесу; 4) ізденіс; 5) топпен жұмыс; 6) ойын сабағы; Сабақтағы пән-аралық байланыс: Тарих, география, математика Сабақ көрнекілігі: оқулық, суреттер, интербелсенді тақта, қола дәуірінің картасы, видеолар, қосымша мәліметтер Сабақ барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі:
Амандасу;
Балалардың көңіл күйін сұрау. Оқушылардың сабаққа қатысу деңгейін анықтау; Ынта-зейіндерін сабаққа аудару; Ұйымдастыру кезінде оқушылардың назарын сабақтын мазмұнына аударып, оның тартымды, қызықты жерлеріне көңіл аудару. Оқушыларды топқа бөлу.
І. Андронов тобы,
ІІ. Беғазы тобы
ІІІ. Дәндібай тобы.
ІІ. Үй жұмысын тексеру: өткен тақырып бойынша тексеру (жабық тест бойынша)
Андрондықтардың бет бейнесін сипаттаған ғалым – В.П.Алексеев
Андрондықтардың тасқа салынған суреттері табылды - Таңбалы, Жасыбай, Хантау
Көне заманда Жезқазғаннан 1 млн тонна кең өндірілгенін айтқан ғалым – Қ.И.Сәтбаев (1899-1964)
Қазақстанның Андронов мәдениетін кезеңдерге бөлу проблемасымен айналысқан ғалымдар?
Қола дәуірі хронологиясы - Б.з.б 2800-б.з.б 900 жылдар
Қола дәуірінде 1100 тонна қалайы шығарылған кен орныдар – Шығыс Қазақстанда Нарым мен Қалба
Қола дәуіріне тән Қазақстанның Қостанай облысы мен Ресейдің Челябі облысының шекарасында орналасқан қала – Арқайым қаласы
Андронов мәдениетінің ескерткіштері алғаш ашқан ғалым?
Андронов мәдениетінің ескерткіштері алғаш қашан табылған – 1914 жылы
Еуразия даласындағы қола дәуірі мәдениеті – Андрон мәдениеті
Жерленген Андроновтықтардың басы қаратылды – Батысқа, Оңтүстікке
К.В.Сальников Андронов мәдениетін үш кезеңге бөлді. Қалай? Федоров кезеңі б.з.б XVIII-XVI ғ.ғ, Алакөл кезеңі б.з.б XV-XІI ғ.ғ, Замараев кезеңі XII-VІІI ғ.ғ
Қола дәуірінде күйдірілген кірпіштен салынған кесене – Түгіскен кесенесі
Қола дәуіріндегі ыдыс жасаудың ең бір өрістеген түрі – Көзе құмыралар
Қола дәуіріне тән 30 қоныс, 150 оба зерттелген аймақ – Орталық Қазақстан
Үй тапсырмасының жауаптарды топтардың өзара тексеруі. 1-топ-2 топты, 2-топ-3 топты, 3 топ-1 топтың тапсырмаларын тексереді.
ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру.
1. Беғазы-Дәндібай мәдениеті туралы видео үзінді көрсету.
2. Әлкей Марғұлан туралы хабарлау
1.Бұл атау Орталық Қазақстандағы Беғазы және Дәндібай мекеніндегі обаларға байланысты қойылған. Беғазы-дәндібай мәдениетіне жататын жерлеу орындарының көпшілігі – обалар. Андроновтықтардың ерекшелігі: Беғазы-Дәндібай қорғандары биіктеу болып келеді және ұсақ қиыршық тастар мен топырақтан тұрғызылып, етегі үлкен қақпақтастармен бекітілген. Қола дәуірін жоспарлы зерттеу 1946 жылы басталды. Сол жылы қазақтың біртуар энциклопедист ғалымы Әлкей Хақанұлы Марғұлан көне дәуір тарихын зерттейтін археологиялық экспедиция құрды. Археологиялық топ Беғазы-Дәндібай мекенін 1947-1949 және 1952 жылдары жан-жақты зерттеді.
Беғазы-Дәндібай мәдениеті үш кезеңге бөлінеді
Өтпелі кезеңі
Дамыған кезеңі
Соңғы кезеңі
Атасу заманынан Беғазы-Дәндібай заманына дейінгі өтпелі кезең Атасу өзенінен Ертіске дейінгі байтақ далада таралған көптеген ескерткіштермен сипатталады. Олардың қатарына Ақсу-Аюлы-2, Ортау-2, Байбала-2, Бесоба, Бұғылы-3 кешендері жатады
Беғазы-Дәндібай мәдениетінің дамыған кезеңге жататындар:
Беғазы, Айбас-Дарасы, Аққойтас, Дәндібай, Ортау-3, Саңғыру-1,-3 зираттары, Ұлытау, Шортанды бұлақ, Қарқаралы -1,-3 қоныстары және басқалары
Соңғы қола дәуіріне бейіттік құрылыстардан басқа Қарқаралы қаласы жанындағы Суықбұлақ, Қарақаралы, Ұлытау ауылының маңындағы, Қызылтаудағы Тағыбайбұлақ және басқа қоныстар жатады
Әлкей Марғұлан да текті тұқымнан тараған. Алты алашқа есімі мәлім Олжабай батырдың тікелей төртінші ұрпағы, яғни Олжабай, Дулат, Марғұлан, Хақан, Әлкей деп тарайды. Қ. Сатбаев: «Әлкейдің басы толған тарих» деп бағалаған.
Әлкей Хақанұлы Марғұлан (1904-1985жж.) XX ғасырдағы аса ірі ғалымның бірі. Дүние жүзі ғылымында ол Қазақстан археологиясының және Қазақ археология мектебінің негізін қалаушы. Сондай-ақ, ол тарихшы, шығыстанушы, этнограф, әдебиетші-фольклорист, және аса ірі өнертанушы. Ә.Х Марғұлан XX ғасырдағы ең ірі – Шоқантанушы.
Әлкей Марғұланның қызметі
Ауыз әдебиті мұралары
Тарихи зерттеулер
Археологиялық зерттеулер
«Эпос тудырған ортаның мәдениетке қосқан үлесі», «Ежелгі дәуірдегі халықтың аңыздары», «Ежелгі жырлардағы ерлік бейнелер», «Кісі, ел аттары, олардың тарихи негізі», «Қорқыт туралы қазақтың қара сөздері», «Қорқыт аңызын дәстүр етіп сақтаушылар», «Қорқыт бұрынғы ғалымдар мен ақындар есінде», «Қорқыт кітабының қазақ аңыздарындағы елесі», «Қорқыт жүрген жерлер», «Қорқыт музыкасындағы дәстүрлер», «Қорқыттың өліммен күресі», «Қозы Көрпеш Баян сұлу», «Жырдың варианттары», «Қазақтың ерлік жырларындағы әлеуметтік сарындар», «Манас жырын жинастыру тарихынан», «Манас жырының мазмұны мен сюжет кұрылысы» т.б. еңбектерінен анық көреміз
Әлкей Марғұланның тарихи зерттеулерін негізінен былай жіктеуге болады:
Хұндардың саяси тарихы;
Хұндардың тұрмысы және салт-дәстүрі;
Хұндардың бізге жеткен аңыз-ертегілері;
Хұндардың қала мәдениеті және архитектурасы;
Хұндардың қол-өнері:
а) ою-өрнектері (орнамент).
б)зергерлік өнері «Полихром стилі».
в) қару-жарақтары.
г) бейнелеу өнері.
Хұндардың шет елдермен қарым-қатынасы;
Хұн жазулары, яғни эпиграфикасы;
Хұн тілі мен түркі тілдерінің сабақтастығы;
«Ежелгі Қазақстан қалалары мен құрылыс өнері тарихынан», «Қазақстанның көне архитектурасы», «Орталық Қазақстандағы Беғазы-Дәндібай мәдениеті» археологиялық зеттеулер нәтижелерінде жарыққа шығарған осы сияқты монографиялық жұмыстармен қатар, тарихқа, этнографияға, археологияға, әдебиет пен өнерге арналған 400-ге жуық кітаптары мен ғылыми зерттеулерін жарыққа шығарған.
Ленинградта оқыған жылдарында Әлкей Марғұлан қандай ортада боп, кімдерден дәріс алды десек, шығыс иституты мен университетінде әлемге танымал небір атақты академиктер бір мезгілде кезектесіп дәрістер оқыған. Әлкей Марғұлан
В.В. Бартольдтан Орта Азияның тарихы мен археологиясы,
С.Ф. Ольденбургтен үнді фольклоры мен өнері, Ю.И. Крачковскиден араб филологиясы,
Е.Э. Бертельстен парсы поэзиясы,
С.Е. Маловтан көне түркі тілдері,
А.Н. Самойловичтен Орта Азия халықтарының әдебиеті,
Н.Я. Марр мен И.И. Мещаниновтан, ВЛ. Щербадан тілтану туралы дәрістер тыңдаған.
Тапсырмалар
Қазақстан аумағындағы қола дәуірі шартты түрде үш кезеңге бөлінеді. Қола дәуірінің үш кезеңін жаз
№
Қола дәуірінің үш кезеңі
Хронологиясы
1
Ерте қола дәуірі
2
Орта қола дәуірі
3
Кейінгі қола дәуірі
Кестені толтыр. Қола дәуірінің мәдениеті
Мәдениет
Орналасқан жері
Кім зерттеді?
Андронов мәдениеті
Беғазы-Дәндібай мәдениеті
ІV. Сабақтың бекіту кезеңі:
Тест тапсырмасы бойынша
1. Қазақстан жеріндегі қола дәуірін жоспарлы зерттеу басталған жыл
А) 1946
В) 1931
С) 1938
D) 1954
2. Қазақстан жеріндегі қола дәуірін түбегейлі зерттеуді бастаған ғалым
А) Массон
В) Ақышев
С) Марғұлан
D) Гумилев
3. Қола дәуірі қоныстарының көбінесе орналасқан жері
А) Тау аңғарларында
В) Орман арасында
С) Жазық далалы аймақтарда
D) Өзендердің жағасында
4. Қола дәуірі қауымы ішінде әлеуметтік теңсіздікті тудырған
А) Терімшіліктің дамуы
В) Егіншіліктің паида болуы
С) Рудың қалыптасуы
D) Мал-мүлік теңсіздігінің шығуы
5. Мүлік теңсіздігінің қалыптаса бастаған дәуірі
А) Қола дәуірі
В) Мезолит
С) Неолит
D) Темір дәуірі
6. Қола дәуірі кезіндегі жоғары дін басылары
А) Молдалар
В) Қарилар
С) Абыздар
D) Тайпа көсемдері
7. Қола дәуірі абыздарының негізгі міндеттері
А) Салт-дәстүрлердің орындалуын қадағалау
В) Әскери істерді қадағалау
С) Ру арасындағы алауыздықтарға жол бермеу
D) Жер бөлу ісімен айналысу
8. Андроновтықтардың мойынға таққан тұмаршалары
А) Асыл тастар
В) Жыртқыш аңдардың азу тісі
С) Мал сүйегі
D) Қола салпыншақтар
9. Біздің заманымызға жеткен ежелгі мерекенің бірі
А) Наурыз мейрамы
В) Көктеуге шығу
С) Қыстауға оралу
D) Айдың жаңаруы
10. Тебінді жайылымға байланысты саны артқан мал
А) Сиыр
В) Түйе, ешкі
С) Сиыр, жылқы
D) Жылқы, қой
Дұрыс жауаптары
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
А
С
Д
Д
А
С
А
В
А
Д
V. Сабақты қорытындылау: Оқушылар инсерт стратегиясын толтырады
Бұрыннан білемін
Мен үшін жаңалық
Тереңірек білгім келеді?
VІ. Бағалау: Оқушыларды бағалау парағы (топ басшысы бағалайды)
