"?аза? ханлири в? бийлири"

Сынып

5 синип Күні:

Пән

Қазақстан тарихидин һекайиләр

Сабақтың тақырыбы

Қазақ ханлири вә бийлири.

Оқыту тілі

ұйғыр

Мақсатты (целевой) тіл

Мемлекеттік тіл – қазақ тілі

Сабақтың мақсаты

• Оқуғучиларни қазақ хәлқиниң бурунқи сот төрилири, башқуруш системиси билән тонуштуруш, қазақ ханлири вә бийлириниң өмри вә жоңғарларға қаши күрәшкән қазақ батурлири, уларниң қәһриманлиғи һәм тарихта тутқан орни һәққидә оқуғучиларға толуқ мәлумат бериш.

• Хан башқурған дөләт һөкүмранлиғиниң алаһидилиги, ханниң атқурған хизмити вә Қазақ ханлиғиниң җәмийәтлик сәясий қурулуши билән тонуштуруп, исми ривайәткә айланған Кенесариғичә болған қазақ ханлириниң хизмитигә баһа бериш.

Сабақтың

тілдік мақсаты

Уйғур тили, қазақ тили

Тілдік дағдылар

Тыңдалым

Айтылым

Оқылым

жазылым

• Қазақ хәлқиниң әждади

• «Қазақ»аталғусиниң келип чиқиши

• Қазақ ханлиғиниң вә жүзлириниң пәйда болуши

Хронологиялик иш

Терминология,

хәритә билән ишләш

Икки тилда ишләшкә үгитиш

Міндеттері

• Пәнді екінші немесе екі тілде оқытудың бастапқы кезеңінде оқушы бірінші тілде сөйлесе, оған екінші немесе үшінші тілде жауап береді

• Өтілген материалды тұрмыс пен байланыстыра біліу және оны практикада қолданылуы

• Негізгі пәндік ұғымдарды, анықтамаларды, заңдылықтарды алдымен өз тілінде терең түсініп, меңгеріп алу, мемлекеттік тілде айту

Сабақтың типі

Жаңа сабақты меңгерту

Сабақтың түрі\формасы\

дәстүрлі

Қалыптасатын құзыреттілік және оның индикаторлары

Білімдер мен біліктерді іс-жүзінде, күнділікті өмірде қанадай да бір практикалық және теориялық мәселелерді шешуде қолдана алу қабілеттілігі қалаптасады

терминологиялық және лексикалық минимум

• Сабақта негізгі терминдерді үш тілде меңгерту

• Пәнаралық байланысты нығайту

Қолданылатын технология

Блум таксономияси

Қолданылатын әдістер

Блум таксономияси , CLIL әдісі, диалогтық оқыту, топтық оқыту, жуппен оқыту

Бағалаудың түрі

Өзіні-өзі бағалау

Дереккөзі

Оқулық

Сабақ кезеңдері

Мұғалім іс - әрекеті

Оқушылар

іс - әрекеті

Қолданылатын тіл

Бағалау

Ұйымдастыру кезеңі

Сыныпта ынтымақтастық атмосферасын ұйымдастыру

Оқуғучилар бир-биригә қариму-қарши туруп яхши сөзләрни айтиду.

уйғур тили

І.Білу.

«Кім жылдам?» ойыны

11.Қазақ сөзі қандай мағына береді?

2.Қазақ хандығы Шыңғысханның қай баласынан тарады?

3.Қазақ хандығын құрған хандарды ата?

4.Шыңғыс ханның ұлдарын ата?

5.Шыңғыс хан Жетісу жеріне қай жылы басып кірді?

6.Отырар қаласы қанша ай қорғанды?

7.Ортағасырлық қалалар қанша бөліктен тұрды?

8.Отырар қаласына сипаттама бер?

9.Қазақ хандығы қай ғасырда құрылды?

10.Қазақ хандығы қай жылы құрылды?

11.Қазақ хандығы қай жерде құрылды?

Оқуғучилар өз ойлирини изһар қилип,

.

қазақ тили

өзини-өзи баһалаш

ІІ. Түсіну.

Топлиқ иш.

 І топ

ІІ топ

ІІІ топ

Хан деген кім?

Қандай қызмет атқарады?

Оқуғучилар топ билән өз ишлиринөи қорғайду

уйғур тили

өзини-өзи баһалаш

ІІІ. Қолдану

Мәтінмен жұмыс

Төле би Әлібекұлы қазақтың Ұлы жүзінің үйсін тайпасынан шыққан ірі мемлекет қайраткері. Жастайынан ел билеу ісіне араласкан Төле жоңғар шапкыншылығы кезінде елшілік қызметті де аткарды. Бұл оның халқын шапқыншылықтан, жаугершіліктен аман сақтап қалуына септігін тигізді.

Төле би қазақтың атақты «Жеті жарғы» заңдар жинағын жасаушылардың бірі.

Қазыбек би Келдібекұлы Орта жүздің арғын тайпасының Қаракесек руынан шыкқан. Оның шешендігі мен саңқылдаған дауысына қарап халық Қаз дауысты Қазыбек деп атап кеткен. Тәуке хан бір кездері Орта жүздің билігін осы Қазыбекке сеніп тапсырған. Қаз дауысты Қазыбек би Тәуке ханның басшылығымен жасаған «Жеті жарғы» заңдар жинағының авторларының бірі.

Әйтеке би Байбекұлы Кіші жүздің биі және белгілі мемлекет қайраткері. Әйтеке жастайынан мемлекеттік істерге араласып, ел арасында билік айта бастайды. Қазақстанның батысы мен оңтүстік-батыс өлкесінде Әйтекенің аты ертеден белгілі болады. Төле, Қазыбек билермен қатар Әйтеке де Тәуке ханның бастауымен құрастырылған XVIII ғасырдағы Қазақ халқының әдет-ғұрыптық жинағы болып табылатын «Жеті жарғыны» жасауға қатысады.

Бұдан кейін жоғарыда сөз болған «Жеті жарғы» заңдар жинағы туралы оқушыларға түсіндіремін. Мұнда мұғалімде аталған заңдар жинағының қағазға жазылған нұсқасы болуы керек.

«Жеті жарғы» ХҮІІ-ХVIII ғасырдағы Қазақ халқының тұрмыстық әдет-ғұрыптық ережелерінің негізгі жиынтығы болып табылады.

«Жеті жарғы» заңдар жинағы Тәуке ханның кезінде өмірге келген. Әуелден бастап ханның жанындағы Ұлы билердің кеңесі «Жеті жарғы» атанған. Оның құрамында жоғарыда аталған Ұлы билерден басқа да беделді адамдар болған. Бұл қазіргі парламент деңгейіндегі билік жүйесі. Аталған заңдар жинағьш құрастыруға Төле, Қазыбек, Әйтеке сияқты казақтың белгілі билері қатысқан.

Луғәт йезиш

қазақ тилида

өзини-өзи баһалаш

ІV. Талдау

Мағына тану.

1. Хан –әл һөкүмрани

2. Исми ривайәткә айланған қазақ ханлири. Алаша хан

3. Оғуз хан

4. Җоши хан

5. Қазақ ханлири

Һазир дунияда 200дин көп дөләт бар.

Республика –дөләт башчиси бәлгүлүк бир вақитқа сайлинидиған хәлиқни башқуруш түри.

Монархиялик –атидин балиға мирас сүпитидә өтү туридиған дөләтлик һакимийәт түри.

Бүгүнки күндиму монархиялик тәртип сақланған дөләтләр бар. Шуниңға охшаш XIX әиргичә қазақ елиндә монархиялик һакимийәт системиси сақлинип, дөләтни Чиңғисхандин таралған әвладлар башқурған.

• ХАН

• СУЛТАН

• БИ

• АҚСАҚАЛ

• АУЫЛБАСЫ

• БАТУРЛАР

• ТӨЛЕҢГИТЛӘР

Һәр топтин бир вәкил чиқип чүшинигини ейтип бериду.

уйғур тили

өзини-өзи баһалаш

V. Жинақтау

Сұрақтарды сыныпты екі нұсқаға бөліп таратамын.

І-нұсқа.

1. «Қазақ» деп алғашқыда кімдерді атады?

2. Алтын Орда мемлекетінің негізін салушы хан.

3. Жошы хан күмбезі кайда орналасқан?

4.1227 жылы Жошы өлгеннен кейін, оның Ұлысын кай балалары иеленді?

5. Алтын Орда мемлекетінің халқын қалай атады? Ал-тын Орданың ыдырауы кай ғасырда жүрді?

6. Қазақ хандығының негізін құрған хандарды атаңдар.

7. М. Ж. Көпеев Қазақ халқының және мемлекетінің пайда болуын аты аңызға айналған қай ханның есімімен байланыстырады?

ІІ-нұска.

1. Ақ Орда мемлекеті қалай пайда болды?

2. Орда Ежен ұрпақтарынан Ақ Ордадағы билікті 1428 жылы кім тартып алды?

3. Әбілқайырдың билігін мойындамаған рулар Шу өзені бойына көшіп болашақ қай мемлекеттің негізін салды?

4. Ұлы жүз тайпалары қай аймақты мекендеді?

5. Алаш тайпалары бұрын қай мемлекеттің құрамында өмір сүрген?

6. Ш. Құдайбердиевтің «Шежіресі» бойынша Алтын Орда мемлекетінің өзбек, Қазақ, ноғай болып бөлінуінің себебі неде?

7. Қазақ хандығының орнығуы ңай ханның есімімен байланысты?

Оқуғучилар соалларға тез жавап бериши керак

қазақ тилида

Өзини-өзи баһалаш

VІ. Бағалау

1. Бүгінгі сабақ өздеріңізге түсінікті ме?

2. Түсінбеген, қиындық тудырған сұраған сұрақтар кездесті ме?

Блум таксономиясы бойынша бағалау парақшасын үлестіру.

Оқуғучилар смайликларни көтүрүш арқилик бүгүнки дәрисни баһалайду

5 бал-мән көп нәрсини үгәндим.

4 бал- мән аз нәрсә үгәндим.

3 бал-мән һеч нәрсә үгәнмидим

екінші тіл

өзини-өзи баһалаш

Рефлексия

«Немә үгәндим?, Немә үгәнгим келиду?»

Оқуғучилар мавзуни чүшәнгини яки чүшәнмигини тоғрилиқ стикергә язиду.

уйғур тилда

Оқуғучиларниң жаваплири

«пикир дәриғигә»

илиниду.

Үйге тапсырма

• §13. Қазақ ханлири вә бийлири.

• Терминларни ядлаш,тест тапшурмилириға жавап бериш.