« Жастарихшы» интелектуалды?сайысы.

Тақырыбы: « Жас тарихшы» интелектуалдық сайысы.

Сайыстың мақсаты: Қазақстан тарихы бойынша жинақтаған білімдерін, танымдық қабілеттерін арттыру.Сайыскерлердің ойлау, сөйлеу дағдысын дамыту, өз ойын жеткізе білуге, ізденуге қалыптастыру.Туған жерін, Отанын қастерлеп, сүюге тәрбиелеу.

Сайыстың ұраны: «Халықтың кемеліне келіп, өркендеуі үшін алдымен азаттық пен білім қажет» Ш.Уәлиханов.

Көрнекіліктері: слайттар, нақыл сөздер, кесте ,электрондық оқулықтар т.б

Әдісі: сайыс

Сайыстың барысы: Ұйымдастыру.

11-16 қаңтар аралығында Қазақстан тарихынан « Мәңгілік ел» атты апталық аясында өткізгелі отырған « Жас тарихшы» сайысына қош келдіңіздер !Сайысқа 3 топ қатысады 6 «а»,7 «б» сыныптарынан құралған құрама.

Сайыс шарттары: 1 Блиц-турнир, 2. Суреттер сыр шертеді.3. Тарихи көмбе.4 Алғырлар. 5. Мағынасын тап .6.Бәйге деген кезеңдерден тұрады.

Сонымен ойынымыздың 1 кезеңі «Блиц-турнир». Ойынның шарты әр сұраққа «ия» немесе «жоқ» деп жауап беріледі. Дұрыс жауапқа 2 ұпай беріледі.

Бірінші топ үшін:

1.Шығыстағы тарих атасы Сыма Цянь (ия)

2. Тас дәуірі 3 кезеңнен тұрады. (ия)

3.Қазақстан Республикасының рәміздері 1990 ж. қабылданды (жоқ)

4.Жер шарындағы ең көп халық қытайлар(ия)

5.Елтаңбаларды зерттейтін ғылым - нумизматика(жоқ)

6.Қазақтың үлкен атасы- Алаш(ия)

7. Қазақстан тарихы үш кезеңге бөлінеді «жоқ»

8.Батыстағы тарих атасы Геродот (ия)

9.Қазақстанда 14 облыс бар(ия)

10.Қазақтың тұңғыш академигі Ш. Уәлиханов (жоқ)

11.Ежелгі түріктер руна жазуын пайдаланды (ия)

12.Адамдар тіршілгін заттық деректер арқылы зерттейтін ғылым- этнография(жоқ)

13. Қола дәуірі 2 мәдениеттен тұрады (ия)

14. Қазақтардың саудаға шығарған тауары бидай(жоқ

15. Қазақтың жазба әдебиетінің негізін қалаған –Ыбырай «жоқ»

2 кезең « Суреттер сыр шертеді.» электрондық оқулық бойынша қойылады.

3 кезең «Тарихи көмбе» Бұл бөлімде экраннан әріптер көрсетіледі. Әріпті таңдағаннан кейін сұрақ қойылады, ал жауап сол әріптен басталады . Әр дұрыс жауапқа бір ұпайдан

А Ә Б В Г Ғ

Д Е Ж З И

Й К Қ Л М Н

О Ө П Р С

Т У Ұ Ү Ф Х

Һ Ц Ш Щ

Ы І Ь Э Ю Я әр топ жеті сұрақ таңдайды.

А- Еліміздің оңтүстік астанасы /Алматы/

Ә- Абылай ханның шын есімі /Әбілмансұр/

Б- Астана қаласының символы /Бәйтерек/

В- 1993 жылы 15 қарашада болған тарихи оқиға /Валюта енгізілді/

Г- Тарихтың атасы /Герадот/

Ғ- Нұрсұлтан Назарбаевқа берілген атақ /Ғасыр Адамы/

Д- Адамзаттың жаратушыға, табиғаттың тылсым күштеріне табынуы, оларға деген наным-сенім /Дін/

Е- Ғұндар арасынан шыққан билеуші (Еділ патша)

Ж- Қазақтан шыққан пулметші қыз ( Маншүк)

З- Сиырдың пірі /Зеңгі баба/

И- Елбасымыздың мамандығы /Инжинер- металлург/

Й- «Әзіреті сұлтан» аталатын құрылыс кімге арнап салынды (Ахмет Йасауи)

К- Қазақтың саудагер қаласы / Тараз/

Қ- Төкпе күйдің майталман шебері(Құрманғазы)

Л- Кеңес үкіметінің басшысы (В.И. Ленин)

М- Кеңес Одағының Батыры (М. Мәметова)

Н- Көне иран сөзі, «жаңа күн» дегендібілдіреді (наурыз)

О-Қазақстанның батысындағы кезінде Текелі /Орал/

Ө-Қазақстандағы түсті металлургияның орталығы /Өскемен/

П-Жоғарғы заң шығарушы орган /Парламент/

Р-1995 жылы «Әлемнің әйгілі әйелдері» деген энциклопедияға енген әйгілі әнші /Р.Бағланова/

С- Б.з.б. І мыңжылдықтағы қазақстанның тұрғындары (сақтар)

Т- Қазақстанды алғаш тәуелсіз деп таныған ел /Түркия/

У- Малдың төлдегеннен кейінгі алғашқы сүті /Уыз/

Ұ- Абайдың анасы (Ұлжан)

Ү- Жыл мезгілдерін қазақтар қандай жұлдызға байланысты білген /Үркер/

Ф-«Екінші ұстаз» атанған ғұлама /Фараби/

Х- Парсы деректерінде сақтардың бір тобы қалай аталады (хаумаварга)

Һ- Қазақстан Республикасына сіңген еңбегі үшін, оның тәуелсіздігі жолында күресі үшін берілетін орден /Халық қаһарманы/

Ц- Астана қаласының бұрынғы атауы /Целиноград/

Ш -1835-1865 жылдарда өмір сүрген қазақтың көрнекті ғалымы (Ш. Уәлиханов)

Щ- Каспий теңізінің жағасында орналасқан порты қала Ақтаудың 1992 жылға дейінгі атауы (Щевченко)

Ы- ХІХ ғасырда өмір сүрген дәулескер кұйші – қобызшы (Ықылас Дүкенұлы)

І- Сүттен жасалатын тағам (Ірімшік)

Ь-Қазақстанның ең биік тауы /Тянь-Шань/

Э-Халықтардың әдет- ғұрып, салт- дәстүрін зерттейтін ғылым /Этнография/

Ю- Планета (Юпитер)

4 кезең « Алғырлар» сайысы 6 сынып оқушылар қатысады.

1.1946 жылы қола дәуірін зерттеген академик- Әлкей М

2.Шығыстың қос жұлдызы Мәншүктің шын есімі- Мәнсия

3.Қиыршық жаңқа тастардан жасалған құрал-микролит

4.Жолаушы мұраты-жету

5. Тұңғыш ғарышкер- Тоқтар Ә

6.Бір жылда қанша апта бар-52

7.Құс баптайтын адам-құсбегі

1.Қасиетті кітап-құран

2. анаңның інісі саған кім болып келеді

3.мезолиттік жаңалық

4. Досы көпті-жау алмайды

5. Алғашқы адамдар өмір сүрген облыс

6. бзб 1 мыңжылдықта өмір сүрген

7.аудан әкімі-Халелов Алдияр Сансызбайұлы

1. елбасы дүниеге келген жер

2.Қабанбайдың шын есімі -Ерасыл

3.Біздікі болғанымен басқалар қолданатын- есімің

4. сабыр түбі сары алтын

5. неолиттік жаңалық-қыш ыдыстар

6. отбасындағы қасиетті орын-төр

7. Шыңғырлау ауданның ең шалғай ауылы-Сегізсай

5 кезең « Мағынасын тап»

Орал-қала

Тасмола-ауыл

Тәттімбет-күйші

Кесе-ыдыс

Аға-бауыр

Сабырлық-мінез

Бөкенбай-батыр

6 кезең « Бәйге» 3 сұрақ беріледі.

1. 20 ғ 60 жылдарына дейін жұмыс істеген шығыс моншасы қай қалада орналасқан? Түркістан

2. 10-11 ғ күйдірілген кірпіштен шаршылап салынған порталдары бар әсем күмбезді ғимарат. Бабаджа-қатын кесенесі

3. Қорыт ата қобызшы әрі күйші оның күмбезі қазіргі қай облыста орналасқан?

4. Террокота әдісі қолданылып салынған кесене Айша-бибі

5. Шығысқа шығатын қақпа—Жетісу

6. 960 жылы мұсылман дінін мемлекеттік дін деп жариялаған мемлекет -Қарахан

Қорытындылау.

Қазақстан тарихы апталғы аясында өткізілен шараға белсен қатыстыңдар!

Нұрсұлтан Әбішұлы тарихқа байланысты « Өз тарихын сыйламаған халық,өзінде сыйламайды» деген екен. Ендеше ел тарихын тану,білу әр қазақ баласының басты міндеті,борышы! Еліміз аман жұртымыз тыныш болсын! Осымен сайысымыз аяқталды келгендеріңізге көп-көп рахмет!

Отан, туған жер, атамекен, елім деген – жүрек тебірентіп, шаттық сезімді оятатын қасиетті сөздер мен туған жердің тарихын, шежіресін білу - әрбір ұрпақтың азаматтық борышы.
«Қазақстан тарихы білгірлерінің» сайысын бастауға рұхсат етіңіздер!

І кезең «Бәйге» 20 сұрақ беріледі, озып шыққандар ойынға қатысады.

1. Әнұран сөзінің авторлары кім?
2. Алғаш қазақ хандығын құрған кімдер? (Керей, Жәнібек)
3. Адамзат тарихының ең алғашқы кезеңі қалай аталады? (палеолит)
4. Аталық ру қай кезде пайда болды? (Қола дәуірі)
5. «Алтын Адам» қайдан табылды? (Есік)
6. Қаңлылардың астанасы қай қала? (Битянь)
7. Ғұн қоғамында қанша ру болған? (24)
8. Қазақстандағы алғашқы феодалдың мемлекет? (түрік қағанаты)
9. Қазақ халқында «Ақтабан шұбырынды» жылдарын еске түсіретін ән (Елім-ай).
10. Ноғай ордасының негізін қалаушы (Едіге).
11. Әбілқайыр хандығының астанасы (Сығанақ)
12. Қожа Ахмет Иассауи кесенесі Түркістанда кімнің бұйрығымен салынды (Әмір Темір).
13. Орта ғасырлық қаланың кедейлер тұратын бөлігі қалай аталған? (Рабат)
14. Қарахан әулетінің негізін салушы (Сатук Бограхан)
18. «Хан батыр» атағына ие болған батыр? (Қабанбай)
19. ХVIII ғ. қазақтардың әдет-ғұрып заңдары? (Жеті Жарғы)
20. Абылайдың кеңесшісі болған атақты ақын – (Бұхар жырау).

ІІ кезең «Бұл кім?» сайысы

1. Сталиндік жазалаудың құрбаны болған «Алаш» партиясының негізін қалаушы, Автономиялық қазақ үкіметінің басшысы, «Айқап», «Қазақ», «Қазақстан» газеттеріне мақалалар жазып тұрған, 1894 жылы Петербургтегі Орман шаруашылығы институтын бітірген кім? 
(Ә. Бөкейханов).

2. «Алаш» партиясының танымал басшысы, қазақтың тұңғыш романы «Бақытсыз Жамал»-дың авторы, Сталиндік жазалаудың құрбаны, Соловки лагерінде қайтыс болған кім? (М. Дулатов).

3. «Қазақ халқының 1000 әні» мен «Қазақ халқының 500 әні мен күйі» жинағын шығарған композитор әрі этнограф кім? (А. Затаевич)

4. Орта жүздің султаны Уәлидің баласы, атасы Түркістан билеушісі болған, 1778 ж. ІІ Екатерина оны орта жүздің ханы етіп бекітті. Бұл кім? (Абылай).

5. Аристотельден кейін дүние жүзілік білім мен мәдениеттен екінші ұстазы аталған данышпан ойшыл, энциклопедиет ғалым кім? (Әл-Фараби).

6. Қазақтың күйші-композиторы, домбырашы, халық музыкасындағы аспаптық музыканың (күйдің) классигі (Құрманғазы).


ІІІ кезең. «Тарихқа саяхат»

Әр ойыншы өз таңдауы бойынша ұпайлардың артындағы сұрақтарға жауап береді.

1. Кісі есімдері. 1. ХІХ ғ. ең атақты Жетісу ақыны және Жамбылдың 
ұстазы. (Сүйінбай)
2. «Қалқаман-Мамыр» поэмасының авторы? 
(Ш. Құдайбердиев)
3. «Хан батыр» атағын алған батыр (Қабанбай).
4. «Ағам да, анам да жоқ, сондықтан менің өзімді 
майданға жіберуді өтінемін» - деген сөздерді айтқан 
кім? (М.М).
5.Қаламгер республика жазушылары арасында 
тұңғыш рет Социалистік Еңбек Ері атағын алған 
Ғ. Мұстафин.




2. Шығармалар. 1. Шоқанды дүниеге әйгілі еткен ғылыми еңбек. 
(«Алтыншардың ... жағдайы туралы...» Қашғария 
туралы жазбалар).
2. Мұхаммед Қайдар Дулатидің парсы тілінде жазған 
шығарма қазақ халқының тарихына тікелей қатысты 
кітап.
3. Құрманғазының қай күйінде туған жерді, кең 
байтақ даланы, халықтың қажымас күшін 
сипаттайды. (Сарыарқа)
4. Жаяу Мұса Ы. Алтынсариннің қай өлеңіне ән 
шығарған. («Кел балалар, оқылық»)
5. Ленфильм киностудиясы түсірген тұңғыш қазақ 
көркем фильмі («Аманкелді)

3. Қолөнер. 1. Палеолит дәуірінде адамдар ыдыстарға қандай 
өрнек салған. (Геометриялық ою-өрнек салған).
2. Еркектердің биік өкшелі қонышы тізеден жоғары 
асатын етіктерді қалай аталады? (Шоңқайма етік)
3. Шашқа салынатын әшекей қалай аталады? (Шолпы) 
4. Құндыз терісімен жиектелген қыздардың бас 
киімдері қалай аталады (Кәмшат бөрік)
5. Өрнектермен, оюлы безектермен және кестелермен 
әшекейленген, түр-түске бай қабырғалық киіз 
кілемдер қалай аталады? (түскиіз)

4. Тарих 1. Қай ханның тұсында қазақтардың саны 1 млн.-ға 
жетті (Қасым)
2. Моғолстан мемлекеті қай жылы құрылды? (1348) 
Оның алғашқы ханы? (Тоғылық Темір)
3. Қазақстан жеріне қоныс аударған ғұндарды кім 
басқарды? (Чжи-Чжи) 
4. Оғыз билеушісі қалай атады? (Ябгу)
5. Қазақ хандығы қашан құрылды.


ІV кезең. Жорға 

1. Алғаш рет адамдардың қалдықтары қай жерден табылды? (Кения) Ш.А.
2. Ең көне тас құралдар Қазақстанның қай жерінен табылды?(Оңт. Қазақтстан) 
3. Үйсіндердің астанасы (Қызыл Аңғар)
4. Ғұн тайпаларының билеушісі қалай аталды? (Шаньюй)
5. Түрік қағанатының негізін кім қалады?
6. V ғасырда қарлұқтар қандай атпен белгілі болды? (Болат)
7. Оғыздардың астанасы қай қала? (Янгикент)
8. Оғыздар Махмұд Қашғаридің жазуы бойынша неше тайпа болған (24)
9. Қарахан әулетінің негізін салушы кім? (Сатук Бограхан)
10. Қарақытай мемлекетінің билеушісі қандай атақты иеленген? (Горхан)
11. Қыпшақ қағанаты қай ғасырда құрылды? (ХІ ғ. бас.)
12. Ислам дінінің түркі тілдес халықтар арасында таралуына кім ықпал 
етті? (А. Иассауи)
13. Ахмет Иассауидің шәкірті кім болған? (Бақырғани)
14. «Диуани лұғат ат-тюрк» еңбегінің авторы кім? (М. Қашғари)
15. «Аңырақай» шайқасы қай жылы болды? -1729
16. Абылай хан қай жылдары өмір сүрді? (1711-1781)
17. Тарихтағы «Қанішер Абылай» деген кім?
18. Бөкей хандығы қашан құрылды? (1801)
19. Жоңғарларға қарсы 1726 ж. Буланты өзенінің бойындағы шайқас қалай