"Атаж?рт" этнографиялы? сайыс

Батыс ?аза?стан облысы,

Теректі ауданы, А?жайы? ауылы

А?жайы? жалпы орта білім

беретін мектебіні? тарих п?ніні?

м??алімі Са?ит М?лдір

Азбек?ызы 

Атаж?рт

(Этнографиялы? сайыс)

Ма?саты: ?аза?станны? ?ткен тарихына к?з жібере отырып, ?ткенсіз б?гінні? жо? екенін жас ?рпа? санасына жеткізу. Б?гінгі ?рпа? бойына елжандылы? сезім, Отаншылды? рух дарыту, а?сап жеткен азатты?ты? ??ндылы?ын сезінуге, ??рметтей білуге ы?пал ету.

?дісі: танымды?, этнографиялы? сайыс.

І. Кіріспе.

О?ыту мен т?рбиелеуде о?ушыны? шы?армашылы? ?абілетін ашып, ?здігінен білім алуда, ізденіске жа?дай жасауда сыныптан тыс ж?мыстарды? р?лі ерекше. ?аза?станны? ?ткен тарихы – ата – бабаларымызды? бостанды? пен болаша? ба?ыты ?шін соны? жолында?ы ?за? та, ауыр к?ресті? тарихы. Т?уелсіздік б?л о?айшылы?пен келген жо?.

Армысыздар, б?л сайысты? ?она?тары,

Хал?ымны? ?р?ашанда ?она? – ба?ы,

«Атаж?рттай» білім сынау сайысында,

Таразылап тарихты, сарапталы?.

ІІ. Ойын шарты бойынша сайыс?а 3(??рамында 3 о?ушыдан) команда ?атысады.

Сайысымыз?а ?тысушылар?а ?діл ба?а беретін ?діл – ?азы ал?аларымен танысайы?:

ІІІ. Ойын кезе?дері.

1. Таныстыру
2. ?ткел
3. Белес
4. Бекет
5. Асу
6. Жер?йы?

?айырлы к?н,??рметті ?стаздар,к?рермендер,о?ушылар!

             Ойын тол?ын, айнал?ан ?атты а?ыс?а,

             Табыл?андай танымда, жат дауыста.

             Біреу озып келеді ?атарынан,

             Біреу ?алып жатады асы?ыста.

                  Ойын тол?ын жат?анда асып, тасып,

                  Біреу мы?ым, біреулер шалыс басып.

                    Б?л ойыннан ?теді ??лама ойлар,

                   Же?се де, же?ілсе де ?алма жасып, -

деп  ба? сынасар сайыскерлерімізді орта?а ша?ырайы?.

І. Таныстыру

Шарты: ?р команда топтын аты, ?рандарымен таныстырады, команда капитандарын сайлайды

ІІ. ?ткел.

• Команда капитандарына жеделдетіп 3 с?ра?тан ?ойылады. ?р д?рыс жауап?а 10 ?пай беріледі.

1 – команда капитанына с?ра?:

1. Екінші Мекке деп ?ай ?аланы атайды? (Т?ркістан)
2.  Шы??ыс ханны? ?лкен ?лы? (Жошы)
3. ?ызылорда облысы ?ай ойпатта орналас?ан? (Т?ран)

2 – команда капитанына с?ра?:

1. Арабтар «Фараб» деп ?ай ?аланы ата?ан? (Отырар)
2. Абылай ханны? шын есімі? (?білманс?р)
3. ?аза?станда?ы е? ?лкен к?л? (Каспий)

3 – команда капитанына с?ра?:

1. Шо?анны? шын есімі? (М?хаммедканапия)
2. Сырдария ?зені мен Амудария ?зені арасында?ы ш?л. (?ызыл??м)
3. ?аза?станда?ы е? биік шы?? (Хан Т??ірі)

ІІІ. Белес

Шарты: ?р команда?а 2 с?ра?тан ?ойылып, д?рыс жауап?а 15 ?пай беріледі. егер ?осымша к?мек алса 5 ?пайы кемиді.

1 – команда?а:

1. 942 – 1210 жылдары ?аза?станны? о?т?стігінде ?мір с?рген орта?асырлы? мемлекет. Негізін салушы Сат?? Бо?ра хан. (?арахан мемлекеті)

?осымша к?мек: Б?л мемлекет астанасы Баласа??н ?аласы бол?ан.

1. Ерте заманда пайда болып, VI – VIII ?асырларда Ираннан Орта Азия?а со?дылар тарат?ан дін. Дін а?ыздарында жа?сылы? пен жаманды? ??дайлары Ахурамазда мен Анхра Маньюды? арасында?ы к?рес суреттеледі. (Зороастризм немесе Заратуштра)

?осымша к?мек: Б?л дінні? ?асиетті кітабы «Авеста» деп аталады. ?азіргі та?да дінді тауда?ы парсылар мен ?ндістанда?ы Бомбей ?аласы ма?ында?ы аз ?ана халы? ?станады. Ал бізді? салтымызда оны? кейбір элементі са?тал?ан.

2 – команда?а:

1. ІХ – ХІ ?. басында Сырдарияны? т?менгі а?ысында ?мір с?рген мемлекет. (О?ыз мемлекеті)

?осымша к?мек: Мемлекет астанасы Янгикент (Жанакент) ?аласы бол?ан. Елді? билеушісін «жаб?у» деп ата?ан.

1. Б.з.б VI – V ?.?. пайда бол?ан дін. Дін атауы «кіршіксіз», «таза» деген ма?ынаны білдіреді. (Будда)

?осымша к?мек: Б?л дін ?ндістанны? солт?стігінде пайда бол?ан. Негізін салушы Сидхард?а Гаутама.

3 – команда?а:

1. 756 – 940 ж.ж. Алтай тауыны? баурайларын мекен еткен ?а?анат. (?арл?? ?а?анаты)

?осымша к?мек: Араб тарихшысы ?л – Марвизиді? айтуынша ??рамына 9 тайпа кірген: ?ш жікіл, ?ш бескіл, б?ла?, к?керкін ж?не тухси.

1. «??т негізі – білік» («??тты білік») е?бегін жаз?ан. (Ж?сіп Баласа??ни)

?осымша к?мек: Баласа??н ?аласында д?ниеге келген.

1. Бекет

Шарты: ?р команда жанашырларына 1 с?ра?тан ?ойылады, жауап берілсе ?здері жа?та?ан команда ?орына 20 ?пай беріледі. жауап беруге екі рет м?мкіндік беріледі. екінші жауаптан 5 ?пай шегеріледі.

1 – команда жанашырларына:

Но?ай Ордасыны? негізін ?ала?ан кім? (Едіге)

2 – команда жанашырларына:

Алтын Орда мемлекетіні? негізін ?алаушы кім? (Бату)

3 – команда жанашырларына:

А? Орданы? негізін ?ала?ан? (Орда Ежен)

1.  Асу
2. 9 терезе астына с?ра?тар жасырыл?ан. Командалар кезекпен терезе та?дайды. ?р д?рыс жауап?а 10 ?пай беріледі. ?осымша к?мек алса, 5 ?пай кемиді.
   1. Павлодар облысында?ы к?л жа?асында ата?ты Естай ?орлан ?ыз?а арнап ?н шы?ар?ан, к?л ?алай аталады? (Маралды)

?осымша к?мек: К?л кербез де с?лу а?ны? атымен аталады.

1. ?аза?станны? о?т?стігіндегі б?л орта?асырлы? ?ала А? Орда мемлекетіні?, ал?аш?ы ?аза? билеушілеріні? астанасы бол?ан. (Сы?ана?)

?осымша к?мек:Б?л ?ала орны Жа?а?ор?ан ауданында?ы Т?менары? станциясыны? ма?ында орналас?ан. ?азіргі к?нде ?ала ж?рты «Суна? ата» деп аталады.

1. Орта?асырлы? ?аза?станда б?л ?аланы «к?пестер ?аласы» деп ата?ан. (Тараз)

?осымша к?мек:Б?л ?ала кейіннен ?улиеата, Жамбыл деген атаулармен атал?ан. ?азіргі та?да ?ала ?зіні? байыр?ы атауын ?айта иемденген.

1. ?аза?станны? орталы? ж?не шы?ыс б?лігіндегі ке? айма? атауы. (Сарыар?а)

?осымша к?мек: Айма?та ?лытау, К?кшетау, ?ар?аралы, ?особа таулары орналас?ан. Е? ірі к?л – Те?із. Т?щы к?лдерді? ірісі – ?ор?алжын.

1. Алматы облысында?ы б?л биік тау к?лі жер сілкінісі кезінде шат?ал арасыны? бітеліп ?алуынан пайда бол?ан. Суы сал?ын к?л туристер ?шін демалыс орнына айнал?ан. (Есік к?лі)

?осымша к?мек: Осы ма?да к?лмен аттас обадан  «Алтын адам» киімі табыл?ан.

1. Б?л кесене ХІІІ ?асырда ?аза?станды жаулап ал?ан ата?ты ?олбасшы баласына ?ойыл?ан. (Жошы хан кесенесі)

?осымша к?мек: Кесене Орталы? ?аза?станда?ы ?араке?гір ?зеніні? бойында т?р. А?ыз бойынша ханны? баласын а? аулау кезінде ??лан шайнап ?лтірген.

1. Жетісу мен О?т?стік ?аза?станды мекендеген ежелгі мемлекет. (?йсін мемлекеті)

?осымша к?мек: Б?л мемлекетте бас?аруды? ?штік ж?йесі бол?ан, мемлекет астанасы ?ызыл А??ар (Чигу) ?аласы.

1. К?не т?ріктер мен мо??олдарды? туында ?ай а?ны? басы бейнеленеді? (?ас?ыр)

?осымша к?мек: Б?л а?ды ?аза? хал?ы ?асиет т?тып, ?р т?рлі жанама атаулармен ата?ан. Мысалы, б?рі, ?лыма, ит??с, т.б.

1. Францияны? Канн ?аласында?ы кинофестивальді? арнайы ж?лдесін же?іп ал?ан ?аза? балалар фильмі. («Мені? атым ?ожа») 

?осымша к?мек: Б?л фильм Б.Со?па?баевты? осы аттас повесіні? желісі  бойынша т?сірілген.

VI.Жер?йы?.

Шарты: 3 команда?а орта? 1 с?ра?  беріледі. с?ра?ты? д?рыс жауабы 20 ?пай.

• Хал?ымызды? біртуар перзенті, ?алым Ш.У?лихановты? шын есімі М?хаммедканапия екені белгілі. ?алымны? есімін ?ой?ан кісіні? кесенесі орналас?ан жер ?алай аталады? (?ал?ай ишан)
• Ойын же?імпаздарын, аны?тап марапаттау.