Юртимизнинг мустақиликка эришиши натижасида барча соҳаларда бўлганидек, бой маънавий
меросимизни ўрганишга ҳам имкон яратилди. Муxтарам Президентимиз И.А.Каримов ташаббуси
билан мамлакатимиз xудудида турли даврларда яшаб, ижод этган қатор алломаларимизнинг бебаxо
ишларидан халқимиз баxраманд бўла бошлади. Буларга мисол қилиб, Имом Ал Бухорий, Имом ал
Мотуридий, Нақшбанд, А.Яссавий, Ал Фарғоний, Ат Термизий. ва бошқаларнинг дурдона
фаолиятларини, ишларини кўрсатишимиз мумкин. Ушбу ишимизда биз туркий халқларнинг
маънавий юксалишида алоxида улуш қўшган бетакрор шахс Аxмад Югнакий xақида баxоли қудрат
фикр юритамиз.
Жаxонда ўз аждодлари билан фахрланадиган, улар қолдирган бой мерос инсоният ривожи учун
хисса бўлиб қўшиладиган халқлар айтарли камчиликни ташкил этади, десак сира муболаға
бўлмайди. Мана шундай буюк халқлардан бири бизнинг халқимиз эканлиги кишида мағрурлик касб
этади. Халқимиз жаxон ахлини лол қолдирган алломаларнинг кўпчилигини етиштириб чиқарган.
Уларнинг ичида жаxон илмига тамал тоши қўйган олимларнинг борлиги бизни қувонтиради.
Юртдошимиз, буюк аждодимиз Аxмад Югнакий мана шундай алломалар сарасига киради.
А.Югнакий Қорахонийлар даврининг машғур шоир-мутафаккури xозирги Самарқанддан унча
олис бўлмаган Югнак шаxрида Маxмуд деган шахснинг оиласида таваллуд топган. Унинг томонидан
ёзилган “Xибат ул-xаққойиқ” ( Xақиқатлар армуғони) номли китобида подшоғларнинг жамиятни
идора қилишлари, бошқарув хусусиятлари, халқни тарбиялаш ва идора қилиш усуллари xақида
қимматбаxо фикрлар юритади. А.Югнакий китобидаги манбаларга қараганда шоир кўр бўлиб дунёга
келишига қарамасдан, зеxни ниxоятда ўтгир, xотираси эса xаддан ташқари кучли бўлган. Аллома
эшитганларини тезда ёдлаб оладиган, идрок қилиши кучли бўлиб, ёшлик чоғиданоқ кўп нарсаларни
ўрганганю У ижтимоий тажриба ва билимлар бўйича сифатли тушунчага эга бўлиб, инсон
психологияси ва хулқи бўйича етук тажриба тўплаган, ўқимишлилиги билан машхур донишманд
бўлиб шаклланган. Жисмонан ногиронлиги унинг буюк шахс бўлиб етишишига монелик қилмаган.
Аллома xақида шеърият султони Мир Алишер Навоий xазратлари ўзининг “Насойим ул-
Муxаббат” (Муxаббат шамоли) асарида жуда қимматли фикрларни билдиради. Унинг таъкидлашича,
Аxмад Югнакий ўша даврдаги турк тилини мукаммал билгани ва шу тилда шеърлар ёзишида
усталиги ҳамда кўзининг кўр бўлишига қарамасдан, кўнгли ниxоятда равшан бўлганлигини
таъкидлайди. Аллома ўзининг машxур асарида баён қилинган фикрлари барчага, шу жумладан
ёшларга айтилгани таълимий ва тарбиявий аҳамиятга эга деб билишимиз зарур.
А.Югнакий китобни таълим-тарбия бериш учун мактаб-мадрасадаги уламо-олимларнинг ахлоқ-
одоб бўйича дарслик сифатида фойдаланиши учун ёзилганини ҳам таъкидлайди.
Аллома “Ўқимишли, саводли одамлар ундан фойдаланиши учун қўлланмани безатдим” деб
таъкидлайди. Бу нодир қўл ёзма асар ўз замонидаёқ, xурмат қозониб, котиблар ёрдамида нусхалари
кўчирилиб, китобсеварлар томонидан сақланиб қолган.
Фикрларимизни асар нусхаларининг Истамбул, Xирот, Берлин ва бошқа шаҳарлардан
топилганлигини тасдиқлайди.Ушбу қўлланмани турк олими Ножиб осим 1914 йилда Истамбулдаги
ая-София масжиди кутубхонасидан топиб олади. Уни 1915 йилда турк тилига таржима қилиб, чоп
эттиради. Ушбу туркий қўлланмани ўрганиш ва таҳлил қилиш бўйича Ўрта Осиёлик ва рус
олимларидан Е.Бертельд, С.Малов, С.Муталибов, Н.Маллаев, Қ.Маxмудов, И.Жумабоев,
Ў.Алеуовларнинг хизматлари каттадир.
Аллома ўзининг юқоридаги асарида китоб орқали соф таълим-тарбиявий мақсадларини олдига
вазифа қилиб қўйгани муаллиф ўзи ҳам қайт қилиб, “Исмим шоир Аxмад, сўзим панду насиxат, одоб
беришдан иборат” деб таъкидлайди. “Одамларга ибрат, таълим берувчи, одобли бўлишга даъват
этувчи бу китобни ёздим, кимки уни ўқиса асал егандай тилига тотийди” деб таълим-тарбия соҳасида
яратилган қўлланманинг ёшларда инсоний фазилатларининг шаклланишида фойдаси кўп деб давом
эттиради аллома.
Аxмад Югнакий табиатдаги барча нарсаларнинг ўзгарувчанлигини, узлуксиз равишда ўрин
алмаштириш жараёни бўлиб туришини, оқибатда “Янги эскиради, йигит кексаяди, бақувватнинг бели
букчайиб, куч-қудрати кетади”, барча тўла нарсалар камаяди, бугун бор нарса эртага йўқ, меники деб
юрган нарсалар эртага бошқа бировга қолади, деб чуқур фалсафий фикр юритади.
Бир-бирига зид ишлар жуда кўп, тақдир инсонни хурсанд қилиб, шодлантиради, хафа қилиб,
йиғлатади. “Дунё кулиб боқади ёки қош-қовоғини осилтириб қарайди, бир қўлда асал тутса, иккинчи
қўли билан унга заҳар тутади” деб турмушнинг қарама-қарши, яхши ва ёмон ишларга тўла эканини,
одам шу жараённи ақл-заковат билан енгиб ўтиши лозимлигини, яхши томонларга ўзини
мослаштиришини таъкидлайди. Чунки “Бу дунё қўниб кетадиган бир карвонсаройдир. Қўниб, тунаб
бўлиб кетаверади” деб ўқтиради аллома. Инсонлар бу дунёда фақат келиб-кетувчи эмас, балки бу
дунёда яшаб, у дунёга тайёргарлик курувчилар, ўша тайёргарлик даражасига, мазмунига кўра у
дунёдаги тегишли ўринларга дузах ва жаннатга боради деб таъкидлаган. “Қаранг, бу дунё сиртдан
қараган кишига жуда гўзал, ички томони бўлса минглаб ёқимсиз нарсалардан иборат”. “Дунёнинг
ташқи гўзаллигини кўриб, унга муxаббат қўйиш – сендаги хатоларнинг бошланишидур” деб ташқи
шаклга эмас, балки ички мазмунга ихлос қўйишни, ички мазмун эса бу дунёда яхши эмас, у дунёда –
жаннатда яхши деб, - фикрлайди улуғ аллома. Бу дунёнинг сиртқи гўзаллигига интилмасдан, балки
унга ички моxиятига кирмоқ зарур. Буюк аждодимиз А.Югнакийнинг ёзган, қолдирган
мулоxазаларидан шубxасиз у шахснинг қанчалик кенг дунёқараш соxиби эканлигини, фалсафий
мушоxадаларнинг нақадар чуқурлигини англаш қийин эмас. Шу боис, алломанинг фикрларидан
таълим-тарбия жараёнида муваффақиятли фойдалана билмоғимиз зарур. Зеро аждодларимиз бизга
қолдирган бой меросимиз асрлар ўтсада ўз шукуxини йўқотмаслигига ишонамиз. Чунки аждодлари
буюк халқнинг – келажаги ҳам буюкдир. Шу юуюклик эса миллий қадриятларимизинг бир булаги,
десак фикримизга қўшиласиз, деб ишонч билдирамиз.
АДАБИЁТЛАР:
1. Ў.Алеуов. Маънавиятимиз – бебаxо бойлигимиз.Мақолалар тўплами. ТошДАУ 2004.
2. К.Маxмудов. Аждодлар ўгити. Филология масалалари. – ЎзЖТУ. 4-сон, 2009.
3. А.Андирианова. Великий мыслитель востока. – Москва, -Наука, 2012.
4. И.Б. Чориев. Тафаккур гулшани. – Термиз, 2011.
