4-чю дерс
Дерсни темасы: Семенланы Сымайыл. «Анам» деген назмусу.
Дерсни эпиграфы: Ата деген накъут-налмаз къалады,
Ана деген джанынга джан салады,
Ол джашауну бир насыблы табады,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам.
Семенланы С.
Дерсни тамамлау мураты:
1) Окъуучуланы Семенланы Сымайылны «Анам» деген назмусун окъуу, тинтиу; 2) Джырчыны анагъа сюймеклигин ачыкълау; 3) окъуучуланытил байлыкъларын эмда эстетика сезимлерин назмуну окъута, назмугъа этилген джыргъа тынгылата ёсдюрюу.
Дерсге керекле: окъуу дерслик китаб «Къарачай адабият. 8-чи класс», китаб «Джырчы Сымайыл» - М, 1992., мультимедиа: компьютер, , аудиокассетада автор кесини ауазы бла джырлагъан «Анам» деген джыры.
Дерсни барыуу
I.Дерсге мизам салыу.
II. Юй ишни тинтиу. Соруу халда:
1) Сабийле, кеслери сайлаб, азбар этген назмулагъа тынгылаб, багъа салыу;
2) Сабийле кеслери джазыб келген «Къарачайны ариу джерлери» деб сочинение-миниатюраларына тынгылау (джазма ишлерин джыйыб, эндиги дерсге багъаларын салыб, халатла бла иш бардырыу).
III. Джангы дерсни ангылатыу (ушакъ, суратлау халда).
1. Устазны сёзю. «Семенланы Сымайыл. Джашау джолу эмда чыгъармачылыкъ иши».
Джырчы Исмаилны ачы къыйынлыгъын, бютеу джюрек инджиуюн, анасына учсуз-къыйырсыз сюймеклигин, аны ёлгенине джылауун-таралыуун кёргюзтген «Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!» деген назмусун кеси джыр этгенди.Бир ажымсыз, уллу поэт кесини джюрегинден бу чыгьармасына салгъан юлюш, иннет, эстетика кюч къыйынлыкъланы онгларгьа себеб болгьанды, къыйынлыкъдакесин тюз джюрютюрге, атасыз-анасыз къалгьанлыкъгьа, джашаудан, умут юзмезге хыйсаб табады кюуню кючю бла. Аны адебин, намысын, сыйын кёргюзтген джырчы чыгьармасында джашаугьа аллай бир кертилик, аллай бир ийнам, аллай бир суратлау кёргюзтеди — игиликге, ашхылыкьгъа, керек заманда тёзерге, атаны-ананы сыйларын мийикде тута, терен сюймекликни суратлау мадарланы хайырландыра ачыкълайды чыгъармада. Болгъан къыйынлыкъда не бек тюннгюлген адамгъа да эс джыйдырырча, тюшюндюрюрча аллай бир къарыу-кюч береди, дагъанлыкъ этеди чыгъармасы бла. Келигиз, энди ол чыгъарманы окъуб, аны магъанасын бир сюзейик.
Анам
Ата деген Минги Таугъа миннгенлей,
Ана деген дарий, дамха кийгенлей.
Кюнюм батды, джарлы анам ёлгенлей,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Ата деген накъут-налмаз къалады,
Ана деген джанынга джан салады,
Ол джашауну бир насыблы табады,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Тогъуз айны ау тюбюнде кёлтюрдюнг,
Къайын ата, къайын ана къолунда,
Кече-кюн да гёзет этген джолунда,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Эки джылны акъ сютюнгю ичирдинг,
Ёшюнюнгю тёшек этиб ёсдюрдюнг,
Алай эте, талай джылгъа джетдирдинг,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Бешигимде тебретеенг сен мени,
Къулагъымда зынгырлары зынгырдай,
Къууанч болуб, ары-бери чайкъалыб,
Белляу айтсанг, белляуунга тынгылай.
Отха иймей, суугъа иймей сакъладынг,
Юй кёгюрчюн къанатларын джабханча,
Белляуунгда сени алгъыш сёзлеринг,
Джангкъылычдан нюр таякъла къакъгъанча.
Кёк памилден кёлек, кёнчек этгененг,
Къаназирден къаптал этиб кийдирдинг,
Эркелете, хар адамгьа сюйдюрдюнг,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Адамладан орта бойлу, алаша,
Хар адамгъа сени халинг джараша.
Ашха-суугъа чомартлыгъынг тамаша,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Джети джылда окъуу-билим алдырдынг,
Ишлей-ишлей, санларынгы талдырдынг,
Джашачы деб, тоханала салдырдынг,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Элден энчи ат атаенг атыма...
Джанауалда мен болмадым къатынгда...
Джаш тюрсюнюнг агъармагъан чачынгда.
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Джети джылда окъуу-билим алдырдынг,
Ишлей-ишлей, санларынгы талдырдынг,
Джашачы деб, тоханала салдырдынг,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Къайда къалды харекетинг, малларынг?
Ишлей-ишлей талчыкъмагъан санларынг?
Джюнню джибек этген алтын къолларынг?
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Джыллыкъ джолдан келир эдим кёрюрге,
Санга, анам, олджан салам берирге,
Разылыгъынгы алыб ёлюрге,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
Кече ёмюрюм бир къарангы тёбеди,
Кюн ёмюрюм джюзюб кетген кемеди,
Ёлюм деген хар адамгъа тёреди,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
2. Дерсде мультимедиа бла хайырланыу: режиссёр, журналист Мамаланы Асиятны «Халкъ ауузунда джырым сакъланыр» деген киносуна къарау.
3. Аудио кассетада Семенланы Сымайылны кесини ауазына тынгылау. «Джырчыны ауазы».
(Бу тынгылагъан, кёрген затларын тинтеди устаз, ачыкълайды, ангыламагъан сёзлерини магъанасынайыртады).
IV.Дерсни тамамлау (рефлексия). Окъуучуланы билим дараджаларына кёре багъа салыу; сабийле бла бирге дерсни оюмлау.
V.Юйге иш. Семенланы Сымайылны «Анам» деген назмусун юйде кескин окъуб, ичинден метафораларын джазыб алыб, келлик дерсде литература анализ этерге хазыр болуб келирге Китабда 14 — 17 бетле.
