М?ліметтерді? айнымалы типтері стандартты типтерден ?згеше болып келеді. М?ліметтерді? ?рт?рлі типтері ?шін ?рт?рлі амал ?олдану?а болады. М?ліметтерді? типін ??ру бір жа?ынан операция орындауды же?ілдетсе,екінші жа?ынан ?ате жіберуге м?мкіндік береді.Сонымен,м?ліметтерді? стандартты типтерінен ?зге жа?а айнымалы типтерді ??ру?а болады.М?ліметтерді? б?л типтеріне саналатын ж?не шектелетін типтер жатады.
?абылдай алатын м?ндеріні? реттелген тізімі ар?ылы берілетін тип-саналатын тип болып есептеледі.Б?л типті сипаттау оны? м?мкін м?ндеріні? идентификатор т?рінде тізімін берумен аны?талады.
Жазылу т?рі:
TYPE <тип атауы>=(<1-м?н,2м?н,., n- м?н >);
VAR <идентификатор,..> : <тип атауы>;
Мысалы:
TYPE Gaz=(Ge, C, O, N );
Metall=(Na,K,Li,Cu,Zn);
Mezgil=(?ыс,к?ктем,жаз,к?з);
VAR Al, A2: Mezgil;
G1,G2,G3:Gaz;
Met l, Met2:Metall;
Т?с=(а?,к?к,?ызыл,сары,жасыл,?о?ыр,с?р,?ара).
Егер айнымалы сипаттау б?лімінде к?рсетілген м?ндерді? белгілі бір аралы?ын ?ана ?абылдайтын болса,онда оны шектеулі типтегі айнымалы деп атайды.М?ндай типтегі айнымалыны? ал?аш?ы ж?не со??ы м?ндері н?ктелермен б?лініп т?ра?ты т?рінде к?рсетіледі де,ол екеуі де бір стандартты типте (real типін ?олдану?а болмайды) болып,міндетті т?рде ал?аш?ы м?н со??ы м?н со??ы м?ннен кіші болуы керек.
Жазылу т?рі :
TYPE <тип атауы>=(<ал?аш?ы т?ра?ты.со??ы т?ра?ты>);
VAR <идентификатор,.> : <тип атауы>;
Мысалы:
TYPE kunder=1.31;
VAR RadDay,BolnDay:kunder;
М?ліметтерді ?йымдастыру т?сілдеріні? ке? тара?ан т?рі – кестелік т?сіл. Бір ?ана жолдан т?ратын кесте сызы?ты? деп аталады. Мысалы: A (2,3-5,0,1). Бірнеше жолдан т?ратын кесте тікт?ртб?рышты кесте деп аталады.Б?ларды к?п жа?дайда бір?лшемді ж?не екі не к?п?лшемді жиымдар (массивтер) деп те атайды.
Жиым дегеніміз- бір атаумен белгіленіп біріктірілген біртекті элементтер жиыны. Осы жиым?а кіретін айнымалыларды жиым элементтері дейді. Жиымны? міндетті т?рде аты, ?лшемі, индекстері, со?ан с?йкес элементтері ж?не оны? т?рлері болады. Жиым т?тасымен бір атпен аталады, ал элементтеріні? реті индекстер ар?ылы к?рсетіледі. Индекс жиымны? иденфикаторынан со? тік жа?ша?а алынып жазылады: (a [1], x[1,1],…)
Жиымны? типін аны?тау ?шін ARRAY, OF ?ызметші с?здері ?олданылады. Жиым элементтеріні? сипатталуы былай к?рсетіледі;
Аты Array[индекс ?лшемі]of real;
немесе
TYPE Аты; =Array [индекс ?лшемі] of integer
Мысал: 20 на?ты сан берілген. Осы сандарды? арифметикалы? ортасын табу програмасы. Осы 20 на?ты сандар тобын А жиымы деп ?арастырса?, жиымны? элементтері A[1], A[2], …,A[20] на?ты сандар болады.
Білімділік: Оқушыларға айнымалының саналатын және шектеулі типтері “жиым” ұғымы,бірөлшемді жиым туралы толық мағлұмат беру;
Дамытушылық : Оқушыларды айнымалының саналатын және жиым ”ұғымы,бірөлшемді жиым туралы толық мағлұмат бере отырып,программа құру дағдыландыру,логикалық ой-өрісін дамыту;
Тәрбиелік: Оқушыларды адамгершілікке,ұқыптылыққа және жауапкершілікке тәрбиелеу
Сабақтың түрі: Теориялық сұрақ
Сабақтың кезеңі:
Ұйымдастыру
Үй тапсырмасын тексеру
Жаңа сабақты түсіндіру
Сабақты бекіту
үйге тапсырма
Өткен тапсырма бойынша қайталау сұрақтары
Символдар программаға қалай енгізіледі,олар қандай типте болуы тиіс?
ASCII кодтары дегеніміз не,ол қандай интервалда беріледі?
Символдық айнымалылар Паскаль тілінде қандай типке жатады?
Символдық мәліметтерге қандай операциялар қолдануға жатады?
S жолдық айнымалысының таңбасының санын есептеу үшін қандай функциялар қолданады?
Литерлік шамалармен қандай операциялар орындалады?
Тіркестік өрнектер дегеніміз не?
Тіркестік айнымалының ұзындығы қалай анықталады?
Бір жолға неше символ жазуға болады?
Жолдың бірнеше таңбасын көшіру үшін қандай функция қолданады?
Жолдың бірнеше таңбасын көшіру үшін қандай функция қолданады?
INSERT(S1,S2, N) процедурасының қызметі....... Жаңа сабақты түсіндіру
Айнымалы типтер
Мәліметтердің айнымалы типтері стандартты типтерден өзгеше болып келеді. Мәліметтердің әртүрлі типтері үшін әртүрлі амал қолдануға болады. Мәліметтердің типін құру бір жағынан операция орындауды жеңілдетсе,екінші жағынан қате жіберуге мүмкіндік береді.Сонымен,мәліметтердің стандартты типтерінен өзге жаңа айнымалы типтерді құруға болады.Мәліметтердің бұл типтеріне саналатын және шектелетін типтер жатады.
Қабылдай алатын мәндерінің реттелген тізімі арқылы берілетін тип-саналатын тип болып есептеледі.Бұл типті сипаттау оның мүмкін мәндерінің идентификатор түрінде тізімін берумен анықталады.
Жазылу түрі:
TYPE =();
VAR идентификатор,..... : тип атауы;
Мысалы:
TYPE Gaz=(Ge, C, O, N );
Metall=(Na,K,Li,Cu,Zn);
Mezgil=(қыс,көктем,жаз,күз);
VAR Al, A2: Mezgil;
G1,G2,G3:Gaz;
Met l, Met2:Metall;
Түс=(ақ,көк,қызыл,сары,жасыл,қоңыр,сұр,қара).
Егер айнымалы сипаттау бөлімінде көрсетілген мәндердің белгілі бір аралығын ғана қабылдайтын болса,онда оны шектеулі типтегі айнымалы деп атайды.Мұндай типтегі айнымалының алғашқы және соңғы мәндері нүктелермен бөлініп тұрақты түрінде көрсетіледі де,ол екеуі де бір стандартты типте (real типін қолдануға болмайды) болып,міндетті түрде алғашқы мән соңғы мән соңғы мәннен кіші болуы керек.
Жазылу түрі :
TYPE =();
VAR идентификатор,.. : тип атауы;
Мысалы:
TYPE kunder=1..31;
VAR RadDay,BolnDay:kunder;
Мәліметтерді ұйымдастыру тәсілдерінің кең тараған түрі – кестелік тәсіл. Бір ғана жолдан тұратын кесте сызықтық деп аталады. Мысалы: A (2,3-5,0,1). Бірнеше жолдан тұратын кесте тіктөртбұрышты кесте деп аталады.Бұларды көп жағдайда бірөлшемді және екі не көпөлшемді жиымдар (массивтер) деп те атайды.
Жиым дегеніміз- бір атаумен белгіленіп біріктірілген біртекті элементтер жиыны. Осы жиымға кіретін айнымалыларды жиым элементтері дейді. Жиымның міндетті түрде аты , өлшемі , индекстері, соған сәйкес элементтері және оның түрлері болады. Жиым тұтасымен бір атпен аталады, ал элементтерінің реті индекстер арқылы көрсетіледі . Индекс жиымның иденфикаторынан соң тік жақшаға алынып жазылады: (a [1], x[1,1],…)
Жиымның типін анықтау үшін ARRAY, OF қызметші сөздері қолданылады. Жиым элементтерінің сипатталуы былай көрсетіледі;
Аты Array[индекс өлшемі]of real;
немесе
TYPE Аты; =Array [индекс өлшемі] of integer
Мысал: 20 нақты сан берілген. Осы сандардың арифметикалық ортасын табу програмасы . Осы 20 нақты сандар тобын А жиымы деп қарастырсақ , жиымның элементтері A[1], A[2], …,A[20] нақты сандар болады.
Program
Var A: array [l..20] of real;
I:integer;
S:real;
Begin
For i:=1 to 20 do
Read (A[i]);
S:=0;
For i:=l to 20 do
S:=S+A[i];
S:=S\20;
Write (S);
End.
Сабақты бекіту
Саналатын және шектеулі тип дегеніміз не?
Сызықтық және тіктөрбұрышты кестенің айырмашылығы қандай?
