Практикалы? саба? "Дербес компьютер. Компьютерді? ??рылысы"

Та?ырыбы: Дербес компьютер. Компьютерді? ??рылысы

Ма?саты
а) Білімділік
Дербес компьютерді? негізгі компонентері мен ?осымша ??рыл?ыларын таныстыру
б) дамытушылы?
О?ушыларды? ?ызы?ушылы?ын арттырып, ??рыл?ыларды? блокта орналасу с?йкестігін аны?тау. Негізгі ат?аратын ?ызметтеріне сипаттамалар беру. Енгізу-шы?ару ??рыл?ыларыны? ерекшеліктерін т?сіндіру
в) т?рбиелік
Ал?ан білімін ?мірде ?олдана білуге, ??ыптылы??а, ж?мыс жолдарын т?сіндіре білуге т?рбиелеу.
Типі: Іскерлік-да?дыны ?алыптастыру.
Т?рі:Сайыс
?діс: К?рсетіп-т?сіндіру. С?ра??а-жауап
Ба?дарламалы?-дидактикалы? ?амсыздандыру:
Ж?йелік блок, Монитор, Маус, Пернета?та, Сканер, Принтер, Модем, Плакаттар, кестелер т.б.

Саба?ты? ж?рісі
1.?йымдастыру
а) О?ушылармен амандасу.
?) О?ушыларды т?гендеу (45 секунд)

2. ?й тапсырмасын тексеру.
а) Ерте заманда?ы есептеуіш ??ралдар.
?) Есептеуіш техникаларыны? ХІХ ?асырда ?ар?ынды дамуы.
в) ЭЕМ буындары
3. Жа?а саба?

Электронды? о?улы?ты ты?дау.
Алды??ы та?ырыпта біз ЭЕМ-ні? даму тарихын ?ыс?аша ?арастырып шы?ты?. Б?гінгі к?ні дербес компьютер к?пшілік арасында?ы ке? тарады. Дербес компьютерді? осылай аталу себебі- ол бір-а? адам ж?мыс істеуге арнал?ан. Дербес компьютерлерді? т?рлері ?те к?п,біра? оларды? ??рылысында ??састы? та бар.
Кез келген ДК бірнеше ??рыл?ыларын т?рады.Б?л ??рыл?ыларды?
кейбірі ?те ма?ызды-б?лар монитор,ж?йелік блок пен пернета?та,?йткені компьютер оларсыз ж?мыс істемейді.Бас?а ??рыл?ылар да пайдалы міндеттер ат?арады,біра? компьютер оларсыз да ж?мыс істей алады.
Компьютер ал?аш?ыда к?рделі есептеулер ж?ргізу ма?сатында пайда болды. Кейінірек ол негізінен информациямен ж?мыс істеу ?шін ?олданылды. Болаша?та ?мбебап ?ызмет ат?ару?а арнал?ан техника?а айналма?. Компьютер – ж?йелік блок, монитор ж?не пернета?тандан т?рады. Б?л оны? негізгі б?ліктері.
Компьютерді? барлы? ??рыл?ылары оны? арт?ы та?тасында?ы арнайы ажыратып-?ос?ыштар ар?ылы байланыстыр?ыш баулармен ?зара жал?астырылады.
?рбір сырт?ы ??рыл?ы компьютерді? процессорымен арнай блоктар-адаптер немесе контроллер ар?ылы жал?асады. Мысалы,монитор процессор мен дисплей контроллері,ал принтер порттар контроллері ар?ылы т.с.с. жал?асады.
Контроллер н/е адаптерді? міндеті-процессордан келіп т?скен а?параты ??рыл?ыларды? ж?мысын бас?аратын с?йкес сигналдар?а айналдыру.
Ж?йелік блок?а дербес компьютерді? негізгі ??рыл?ылары жина?тал?ан,
олар деректерді ??деуді, электр то?ыны? ?осылуын, ?осымша ??рыл?ыларды ?осуды ?амтамасыз етеді.Ж?йелік блокты? ішін к?ру ?шін, оны? арт?ы ?а?па?ын ашу керек, оны? конструкциясында ж?йелік блокты? ?рт?рлі типтері ?шін айырмашылы?тар бар. Ж?йелік блокты? алды??ы та?тасында: компьютерді ?осу/?шіру батырмасы, дискжетек, компакт- дискіден о?итын CD – ROM орналыстырыл?ан. Кейбір ж?йелік блокты? конструкцияларында компьютерді ?айта ж?ктеу батырмасы болады.
Ж?йелік блоктар келесі т?рлерде: ?стелге ?оятын ( к?лдене? орналас?ан ), «еденде» немесе «м?нара» т?рінде ( тік орналас?ан) шы?арылады.
М?нара?а ??сас ж?йелік блок ?з кезегінде бірнеше т?рде болады, олар: мини- оны ?стелді?шетіне, миди- оны жеке ?стел ?стіне орналастырылады, м?нара- оны еденге ?ояды.
Ж?йелік блокты? ішінде аналы? (ж?йелік) плата (та?ша), просцессор, ?оректендіру блогы, жедел жад, ?ат?ыл дискжетек,
CD – ROM, бейнета?ша, дыбыс та?шасы мен к?птеген бас?а ??рыл?ылар бар.
Компьютерді? арт?ы та?тасында кіру негізгі (мониторды?, пернета?таны?, маусты? порттарын) ж?не ?осымша ??рыл?ыларды
(принтерді?,модемні?,сканерді?,микрафонны? порттарын) ?осатын порттарды? ажыратып- ?ос?ыштары бар.
Процессор – компьютерді? е? басты б?лігі. Ол – компьтерді? ж?мысын бас?арады ж?не ба?дарламаларды барлы? командаларды (операцияларды) орындайды. Процессор бас?а ??рыл?ылармен к?птеген сымдардан т?ратын кабель ар?ылы жал?астырылады,оны ке?арна немесе немесе шина деп атайды.
Б?л ??рыл?ы командаларды таниды, оларды орындайды ж?не ?з ж?мысыны? н?тижелерін шы?арып береді немесе оны машинаны? жадына жазады, тіпті екеуін де ?атар орындай алады. Компьютерді? кез келген ж?мысы болса да, процессорды? ?атысуымен орындалады.
Іс ж?зінде компьютерді? орындайтын ж?мысыны? б?рін оны? бас микросхемасы – микропроцессор ат?арады. ?азіргі кезде е? к?п тара?ан процессор ( Pentium) « пентиум » деп аталады, сонды?тан м?ндай процессор орнатыл?ан компьютердіде « пентиум » деп атайды. Компьютерлерді? негігі сипаттамасыны? бірі – оны? жылдам ?рекеттілігі, ол мегагерцпен ?лшенеті? жиілікке байланысты.
Жиілік жо?арла?ан сайын, компьютерде жа?сыра? болады. Процессор жадпен бірге ж?мыс істейді. Жад микросхемасынан процессор ?зіне ?ажетті а?паратты алады ж?не ?з ж?мысыны? н?тижесін ?айтадан жад?а жібереді.
Дисплей- компьютерді? экраннынан а?паратты шы?аратын ??рыл?ы. Сыр?ы пішіні бойынша десплей к?дімгі т?рлі т?сті теледидардан аумайды, сонды?тан оны жиі телезиалы? техникада?ыдай Монитор деп атайды.
Дисплей- компьютерді? « тілі», ол оны? к?мегімен ?зіні? ж?мысы туралы барлы? ?ажет а?паратты беріп отырады.
Дисплей электронды- с?улелік т?тікшеден, коректендіру блогынан ж?не с?улені бас?арушы электронды? блоктан т?рады.
Дисплей символды? болса, экранда тек м?тіндік а?парат, ал графикалы? болса, экранда символды? а?параттардан бас?а ?р т?рлі графиктер мен суреттер шы?ару?а болады.
Монитор т?рлі т?сті немесе монохромды ( ?ара- а? т?сті) болуы м?мкін. Монитор экранынада?ы кез-келген к?рініс
( кескін) т?рлі т?сті н?ктелерден ( егер монитор т?рлі т?сті болса) немесе с?р н?ктелерді? ?рт?рлі ре?дерінен ( егер монитор монохромды болса) т?рады. М?ндай н?ктелерді ?детте пиксельдер деп атайды. Т?рлі т?сті мониторды? экранында?ы ?р пиксель ?ызыл, жасыл немесе к?к т?стерді? бірімен бірі боял?ан та?ы ?ш ?са?ыра? н?ктелерден т?рады.Тік ж?не к?лдене? жолда орналас?ан пиксельдер саны мониторды? ажырату ?абілетін к?рсетеді. Дисплейді? экранына орналас?ан пиксельдер саны к?п бол?ан сайын, оны ажырату ?абілеті де жо?ары, мониторда жа?сы болады.
Ал?аш?ы т?рлі т?сті мониторлар 1982 жылы жасалды, оны
CGA-320*200 пиксельді монитор деп атады. 1984 жылы
EGA-640*350 пиксельді монитор шы?ты.?азіргі компьютерлер VGA-640*350 немесе SVGA ( 800*600-ден 1248-1024-ке дейін) мониторлары орналастырылады.
?азіргі дейсплейлерді? басты б?лігі электронды- с?улелі т?тікше (ЭСТ) болып табылады. ЭСТ- іші люминаформен сырлан?ан, тік т?ртб?рышты экраны бар, енсіз ?йнек цилиндр. ЭСТ ішіндегі арнайы конструкция- электронды? зе?бірек электрондар а?ынын таратып, экранда кескін шы?у ?шін, оны ?те жо?ары жылдамды??а дейін ?детеді. М?ндай дисплейді? экранында пиксельдерді жары? шы?аратын зат (люминоформ) жасайды, ол дисплейді? электронды? зе?бірегі (пушка) жіберетін с?улені? ?серінен жар?ырап к?рінеді. Б?л с?уле барлы? пиксель торларыны? жолдарын рет- ретімен периодты т?рде ж?гіріп ?теді, осы жа?дайда ол ?згереді: жары?танатын н?ктелерге т?седі де, к?рінбейтін н?ктелерде ?зіледі. Экранда?ы н?ктеге электронды? с?улені? ?сері то?татыл?анда, оны? жылтырауы жылдам ?шеді, сонды?тан ?арап шы?у (сканирование) периодты т?рде секундына 50-60 рет жо?ары жиілікпен ?айталанады. М?ндай жиілікте адамны? к?зі кескінні? жыпылы?та?анын (жылт-жылт еткенін) бай?амайды, о?ан кескін ?имылдамай т?р?ан сия?ты болып к?рінеді.
Монохромды мониторда с?уле т?скен н?ктелер а? т?сті, ал с?уле т?спеген н?ктелер (пиксельдер) ?ара т?сті болып к?рінеді Т?рлі т?сті дисплейде электронды? зе?бірек ?ш с?уле жібереді, ?рбір с?уле тек бір т?сті ?ана жар?ыратады, біра? б?л ?ш н?ктелер
бір –біріне ?те жа?ын орналас?анды?тан, біз оны бір н?кте сияты к?реміз.
?ызыл, жасыл ж?не к?к т?стерді? араласуынан экранда т?стер палитрасы ??ралып шы?ады.
Пернета?та (клавиатура)
Пернета?та-компьютерге а?парат енгізуге арнал?ан??рыл?ы.Ол ?ріпті? ж?не цифр пернелеріні? к?мегімен компьютерге кез келген а?паратты беруге м?мкіндік жасайды.?азіргі компьютерлерді? пернета?тасында 101 немесе 102 перне болады.
Пернелер бірнеше блок?а б?лінеді:
-Символды? пернелер,олар пернета?таны? ортасына орналас?ан.Ол пернета?таны?
негізгі б?лігі болып табылады.
2-Б?ЛІМ Компьютерді? аппаратты? ??ралдары
Б?л пернелерді? к?мегімен кез келген алфавитті-цифрлы? а?паратты енгізуге болады.
Пернета?таны? б?л б?лігі латын, ?аза?, орыс, ?ріптері, цифрлар тыныс белгілері ж?не бас?а да символдары бар пернелерден т?рады;
- Функциялы? пернелер,б?лар символды? пернелерді? ?стіндегі жолда орналас?ан
Олар латынны? F (F1,F2….,F12) ?рпімен белгіленген.Функциялы? пернелер компью-
терді? к?рделі операцияларын тез орындау ?шін ?олданылады.?р т?рлі жа?дайларда
(?р т?рлі ба?дарламалармен ж?мыс істегенде) олар ?р т?рлі міндеттер ат?арады.Мысалы,
Бейсик тілінде F1…F1 пернелерін басып, белгілі командаларды орындау?а болады.
-Н?с?ауы немесе ме?зерді экранда бас?ару пернелері.Ме?зер дегеніміз экранда (сызы?ша т?рінде)жыпылы?тап т?ратын символ.Ол символды? пернені бас?анда, символ пайда болатын орынды к?рсетеді.Б?л пернелер символды? пернелерді? т?менгі о? жа?ында
орналас?ан,оларды? ?стінде ба?даршалар (стрелкалар) салын?ан.Олар ме?зерді экранда
жылжыту?а арнал?ан;
-Цифрлы? пернелер немесе ?осымша пернета?та,олар 10 пернеден т?рады.Пернета?тада о? жа?та орналас?ан.Б?ларды? к?мегімен цифрлы? а?параттарды компьютерге енгізуге,
сондай-а? экранда ме?зерді? ?оз?алуын бас?ару?а болады.<Num Lock>пернесі пернета?таны? о? жа? ?осымша б?лігін ж?мыс режімін ауыстырып ?осады. Егер
<Num Lock> пернесін бір рет басса,онда пернелерде к?рсетілген цифрлар енгізіледі.Ал оны та?ы бір рет басса, онда б?л пернелер ме?зерді экранда жылжыту ба?ытын бас?арады
(пернелердегі цифрлар орнында-ба?даршалар).Жо?арыда атал?ан б?ліктерден бас?а пернета?тада та?ы бірнеше арнайы пернелер бар.Оларды? негізгілерін ?арастырайы?(20-сурет).

1.Enter немесе енгізу пернесі.Б?л-е? басты перне,оны басу ?детте белгілі бір ?рекетті?, операцияны? ая?тал?анын,компьютерді? енді б?л ?рекеттерді ??деуі керек екенін к?рсетеді.Команда символды? пернелерді? к?мегімен енгізілгенде, ол алдымен пернета?таны? жадында са?талады, да компьютерге сендер <Enter> прнесін бас?аннан
кейін жетеді.
2. Бос орын (пробел) пернесі.Б?л пернелерді? ішіндегі е? ?зын перне,ол символдарды
бір-бірінен ажыратып жазу ?шін ?олданылады.(?атені т?зету ?шін)
3. немесе <Backspace>пернесі.Б?л перне алды??ы символды ?шіру ?шін ?олданылады
4.<Shift>пернесі.Б?л кіші ?ріптерді баспа (?лкен) ?ріптерге ж?не керісінше ?згертуге
пайдаланылады.Бас ?ріптерді енгізу ?шін <Shift>пернесін басып т?рып,одан со? символды? пернелерді басады да, ?ажетті ?ріптерді тереді.
5. <Caps Lock> пернесі.Егер б?л пернені бір рет басса, бас (?лкен) ?ріптер енгізіледі,та?ы бір рет басса,?айта кіші ?ріптер енгізіледі.
6. <Delete> пернесі.Б?л перне ме?зерді? о? жа?ында т?р?ан символды ?шіреді (символ дисплейден ж?не машина жадынан ?шіріледі)
Кейбір амалдарды орындау ?шін, прнелерді? комбинацияларын пайдалану?а болады.
Ол ?ші екі:Ctrl ж?не Alt арнайы пернелері бар.Мысалы,пернета?таны? регистрін а?ылшын
алфавитінен орыс алфавитіне ауыстыру ?шін,Alt+Shift пернелерін ?атар басады,я?ни алдымен Alt пернесін басып т?рып,содан кейін Shift пернесін басады да оларды? екеуін
де босатады.

?азіргі кездегі компьютерлер та?ы бір а?параттарды енгізу ??рыл?ысы- «Маус» манипуляторымен жпбды?тал?ан.
Б?дан былай оны тек маус (тыш?ан) деп ?ана атайтын боламыз. Оны? аты тыш?ан деп бекер аталма?ан Себебі ол – с?р т?сті, тыщ?анны? ??йры?ына ??сайтын компьютерге жал?ан?ан ілгіш сымы бар ?орап. Ол ал?ан?а ы??айлы ж?не кілемше бетінде еркін жылжитын арнайы ??рыл?ы. Маусты? екі т?рі болады: ?ш батырмалы. ?азіргі кезде екі батырмалы маус жиі пайдаланылады, себебі ортада?ы батырма ж?мыс кезінде к?п пайдаланылмайды.

Маус ?орабыны? ішінде ауыр резе?кемен ?аптал?ан металдан жасал?ан ауыр шар орналас?ан (23- сурет). Ол ?орапты? сыртына аз ?ана шы?ып, кілемше бетіне тиіп т?рады. Маусты арнайы кілемше бетінде ( ?стел бетінде) жылжыт?анда, шар айналады. Оны? айналуы ?зара перпендикуляр айналатын екі білікті айналдырады да, ол колмпьютерге « о??а- сол?а» ж?не « жо?ары- т?мен» жылжыту сигналдарын береді. Алын?ан сигналдарды компьютер ??дейді, н?тежесінде маус н?с?а?ышыны? экранда?ы орны ?згереді, я?ни маус н?с?а?ышы экранда жылжиды.
Егер маус жылжитын бет ?те тай?ана? болса,онда шар д??гелемей сыр?иды, сонды?тан арнайы резенке кілемше пайданылады.
Саба?ты бекіту.
2.2.3. Тапсырма. ??рыл?ыларды? Ж?йелік блокта орналасу с?йкестігін аны?та.

??рыл?ылар Орналасуы
Ж?йелік блокты? алды??ы та?тасында Ж?йелік блокты? ішінде Ж?йелік блокты? арт?ы та?тасында
Монитор порты
?ат?ыл диск
Компьютерді? ?осу,?шіру батырмасы
Принтер порты
Микрофон мен колонкалар?а арнал?ан кірістер


Компьютерді ?айта ж?ктеу батырмасы
Маус пен пернета?та порттары

2.2.11. тапсырма Арнайы пернелерді? ?ызмет кестесін толтыр
Перне аты Перне ?ызметі
Enter Енгізу пернесі
Bacspace Курсорды? сол жа?ында?ыда?ы символды кетіреді
Бос орын Символдарды бірінен-бірін ажырату ?шін пайдаланады.
Shift Б?р кіші ?ріптерді баспа ?ріптерге ж?не керісінше ?згертуге пайдаланады
Caps Lock ?лкен ?ріптер енгізіледі
Delete Курсорды? о? жа?ында?ыда?ы символды кетіреді

Тапсырма С?зж?мба?

Карточкада?ы С?ра??а жауап беру.

Н?с?аулар?а жауап беру жауап беру.

Саба?ты ?орытындылау. Д.К. –ге жал?ан?ан ??рыл?ыларды? барлы?ы негізгі ??рыл?ысы болмайды.
Уйге тапсырма. Та?ырыпты о?у

О?ушыларды ба?алау